Bổ trợ tư pháp là gì? (Cập nhật 2023)

Bổ trợ tư pháp là gì ? Khái niệm về bổ trợ tư pháp ? Vai trò của bổ trợ tư pháp? Các tổ chức bổ trợ tư pháp? Sau đây Công ty Luật LVN Group sẽ trả lời rõ trong nội dung trình bày dưới đây.

1. Thế nào là bổ trợ tư pháp?

“Judicial supplement” – Bổ trợ tư pháp

Bổ trợ tư pháp là trợ giúp, tạo điều kiện cho hoạt động tư pháp tiến hành được thuận lợi, nhanh chóng, chính xác bằng cách gửi tới hồ sơ, chứng cứ, phản biện cho các khâu, đoạn trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử, đồng thời giúp cho cá nhân công dân, tổ chức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Bổ trợ tư pháp liên quan chặt chẽ, hướng vào hoạt động tư pháp, có tính chất tư pháp nhưng không lẫn lộn với hoạt động tư pháp với tư cách là hoạt động thực thi quyền lực nhà nước.

Các hoạt động bổ trợ tư pháp gồm hoạt động luật sư, tư vấn pháp luật, giám định, công chứng, lí lịch tư pháp… Trong đó, luật sư, giám định là hoạt động mang tính chất điển hình cho bổ trợ tư pháp. Các hoạt động khác như công chứng, tư vấn pháp luật, lý lịch tư pháp… có ý nghĩa là hoạt động mang tính chất hỗ trợ tư pháp, khi các hoạt động đó có liên quan trực tiếp đến hoạt động tố tụng mà những hoạt động này, trong nhiều trường hợp, giúp cho các hoạt động quản lý khác.

Cơ quan tiến hành hoạt động bổ trợ tư pháp có thể do Nhà nước thành lập, cũng có thể do cá nhân công dân, tổ chức thành lập và thường không mang tính… quyền lực nhà nước, không mang tính bắt buộc và chỉ có ý nghĩa phụ giúp, hỗ trợ cho hoạt động tư pháp. Trước đây, Việt Nam ta sử dụng thuật ngữ “hỗ trợ tư pháp” song cùng với sự phát triển của xã hội, từ “bổ trợ tư pháp” đã được sử dụng để thay thế do có phạm vi sử dụng được mở rộng hơn.

Hoạt động bổ trợ tư pháp một mặt góp phần nâng cao hiệu lực quản lý của nhà nước, mặt khác góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đơn vị nhà nước, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế và công dân.

Hiện tại, không có một văn bản luật chuyên biệt nào quy định chi tiết, giải thích cụ thể khái niệm “bổ trợ tư pháp”. Tuy nhiên, theo hướng dẫn tại điểm a Khoản 1 Điều 1 của Nghị định 110/2013/NĐ-CP thì bổ trợ tư pháp, bao gồm: Luật sư, tư vấn pháp luật, công chứng, giám định tư pháp, bán đấu giá tài sản, trọng tài thương mại.

2. Bổ trợ tư pháp có vai trò gì?

Mặc dù chỉ đóng vai trò bổ trợ, nhưng có thể khẳng định các hoạt động bổ trợ, trong đó “chủ đạo” là luật sư, công chứng, giám định tư pháp và trợ giúp pháp lý đóng vai trò rất cần thiết trong cải cách tư pháp nói chung và hoạt động tố tụng, xét xử nói riêng. Các hoạt động bổ trợ tư pháp được triển khai nghiêm túc, hiệu quả là tác động mang tính hiệu quả, bền vững tầm chiến lược cho cải cách tư pháp”. Khi các hoạt động bổ trợ tư pháp được triển khai nghiêm túc, hiệu quả sẽ giúp nâng cao chất lượng của nền tư pháp Việt Nam và giảm tải được nhiều áp lực công việc cho các đơn vị Nhà nước.

Theo khoản 20 Điều 2, Nghị định số 22/2013/NĐ-CP ngày 13/3/2003 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tư pháp thì bổ trợ tư pháp bao gồm luật sư, tư vấn pháp luật, công chứng, giám định tư pháp, bán đấu giá tài sản, trọng tài thương mại. Với góc độ bổ trợ cho hoạt động tố tụng thì bổ trợ tư pháp được hiểu một cách đơn giản là các hoạt động của các tổ chức bổ trợ tư pháp nhằm mục đích giúp cho đơn vị điều tra, kiểm sát, xét xử thực hiện tốt hơn chức năng, nhiệm vụ của mình, bảo vệ pháp luật và cũng là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, của tổ chức.

Với cách hiểu trên đã hoàn toàn đáp ứng các yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; đề cao và khẳng định vai trò các hoạt động bổ trợ tư pháp. Với Tòa án là trung tâm của cải cách tư pháp, còn bổ trợ tư pháp có quan hệ và tác động trực tiếp đến chất lượng xét xử của Tòa án, là công cụ không thể thiếu để hỗ trợ người dân và các đơn vị tiến hành tố tụng trong một nền tư pháp dân chủ, pháp quyền.

Xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội là những nguyên tắc cần thiết trong việc thực hiện quyền lực tư pháp đã được Đảng và nhà nước đề ra. Song để thực hiện được các nguyên tắc trên thì cần tới vai trò, vị trí của hoạt động bổ trợ tư pháp. Pháp luật chỉ có thể được bảo vệ tốt khi đề cao hoạt động bổ trợ tư pháp. Tổ chức tốt hoạt động bổ trợ tư pháp sẽ là cơ sở, tiền đề nhằm ngăn ngừa các hành vi lạm dụng, vi phạm pháp luật trong quá trình thực hiện quyền lực tư pháp, qua đó góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa.

3. Tổ chức luật sư – tổ chức bổ trợ tư pháp

Luật sư là người có đủ tiêu chuẩn, điều kiện hành nghề theo hướng dẫn của Luật Luật sư, thực hiện dịch vụ pháp lý theo yêu cầu của cá nhân, đơn vị, tổ chức (gọi chung là khách hàng). Hoạt động nghề nghiệp của luật sư góp phần bảo vệ công lý, các quyền tự do, dân chủ của công dân, quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, đơn vị, tổ chức, phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.

Về các dịch vụ pháp lý của luật sư sẽ bao gồm: tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật, uỷ quyền ngoài tố tụng cho khách hàng và các dịch vụ pháp lý khác.

Về cách thức hành nghề của luật sư, mỗi luật sư có thể lựa chọn hành nghề trong tổ chức hành nghề luật sư hoặc hành nghề với tư cách là cá nhân.

Về tổ chức hành nghề luật sư sẽ bao gồm: văn phòng luật sư hoặc công ty luật (công ty luật hợp danh hoặc công ty luật trách nhiệm hữu hạn).

4. Tổ chức hành nghề công chứng

Công chứng là việc công chứng viên của một tổ chức hành nghề công chứng chứng nhận tính xác thực, hợp pháp của hợp đồng, giao dịch dân sự khác bằng văn bản, tính chính xác, hợp pháp, không trái đạo đức xã hội của bản dịch giấy tờ, văn bản từ tiếng Việt sang tiếng nước ngoài hoặc từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt mà theo hướng dẫn của pháp luật phải công chứng hoặc cá nhân, tổ chức tự nguyện yêu cầu công chứng.

Người hành nghề công chứng được gọi là Công chứng viên. Người này có đủ tiêu chuẩn theo hướng dẫn của Luật Công chứng, được Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ nhiệm. Sau khi được bổ nhiệm, công chứng viên sẽ tham gia gửi tới dịch vụ công do Nhà nước ủy nhiệm thực hiện nhằm bảo đảm an toàn pháp lý cho các bên tham gia hợp đồng, giao dịch; phòng ngừa tranh chấp; góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức; ổn định và phát triển kinh tế – xã hội.

Về tổ chức hành nghề công chứng sẽ bao gồm: Phòng công chứng và Văn phòng công chứng. Phòng công chứng sẽ do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập còn Văn phòng công chứng do các Công chứng viên có nguyện vọng đăng ký thành lập theo mô hình tổ chức của công ty hợp danh.

5. Tổ chức bán đấu giá tài sản

Đấu giá tài sản là cách thức bán tài sản có từ hai người trở lên tham gia đấu giá theo nguyên tắc, trình tự và thủ tục được quy định tại Luật này, trừ trường hợp đấu giá chỉ có một người đăng ký tham gia đấu giá, một người tham gia đấu giá, một người trả giá, một người chấp nhận giá.

Người hành nghề đấu giá được gọi là đấu giá viên. Đấu giá viên có thể hành nghề tại Trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản; doanh nghiệp đấu giá tài sản; hoặc tổ chức mà Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ do Chính phủ thành lập để xử lý nợ xấu của tổ chức tín dụng.

Về các tổ chức đấu giá tài sản thì cụ thể trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập còn doanh nghiệp đấu giá tài sản do các thành viên có nguyện vọng đăng ký thành lập theo mô hình doanh nghiệp tư nhân hoặc công ty hợp danh.

6. Tổ chức giám định tư pháp

Giám định tư pháp là việc người giám định tư pháp sử dụng kiến thức, phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn những vấn đề có liên quan đến hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự, giải quyết vụ việc dân sự, vụ án hành chính theo trưng cầu của đơn vị có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hoặc theo yêu cầu của người yêu cầu giám định theo hướng dẫn của Luật Giám định tư pháp.

Người hành nghề giám định tư pháp được gọi là giám định viên tư pháp, nơi công tác của họ là các tổ chức giám định tư pháp hoặc được chỉ định cá nhân giám định tư pháp theo vụ việc.

Về pháp y: Viện pháp y quốc gia thuộc Bộ Y tế; Trung tâm pháp y cấp tỉnh; Viện pháp y quân đội thuộc Bộ Quốc phòng; Trung tâm giám định pháp y thuộc Viện khoa học hình sự, Bộ Công an.

Về pháp y tâm thần: Viện pháp y tâm thần trung ương thuộc Bộ Y tế; Trung tâm pháp y tâm thần khu vực thuộc Bộ Y tế. Căn cứ yêu cầu giám định pháp y tâm thần của hoạt động tố tụng và điều kiện thực tiễn của các khu vực, vùng miền trong cả nước, Bộ trưởng Bộ Y tế xem xét, quyết định thành lập Trung tâm pháp y tâm thần khu vực sau khi thống nhất ý kiến với Bộ trưởng Bộ Tư pháp.

Về kỹ thuật hình sự: Viện khoa học hình sự thuộc Bộ Công an; Phòng kỹ thuật hình sự thuộc Công an cấp tỉnh; Phòng giám định kỹ thuật hình sự thuộc Bộ Quốc phòng.

– Tổ chức giám định tư pháp ngoài công lập được gọi là các văn phóng giám định tư pháp, được thành lập trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng, cổ vật, di vật, bản quyền chuyên gia.

7. Trọng tài thương mại

Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận và được tiến hành theo hướng dẫn của Luật Trọng tài thương mại.

Người hành nghề trong lĩnh vực này được gọi là các trọng tài viên, công tác tại các trung tâm trọng tài. Trung tâm trọng tài có chức năng tổ chức, điều phối hoạt động giải quyết tranh chấp bằng trọng tài quy chế và hỗ trợ trọng tài viên về các mặt hành chính, văn phòng và các trợ giúp khác trong quá trình tố tụng trọng tài.

Ví dụ một số trung tâm trọng tài ở Việt Nam: Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), trung tâm Trọng tài Thương mại Phía Nam (STAC), Trung tâm trọng tài thương mại Á Châu (ACIAC)…

Trọng tài là một trong các phương thức giải quyết tranh chấp rất được ưa chuộng ở nhiều nước do tính bảo mật thông tin và thời gian giải quyết có phần nhanh chóng hơn so với phương thức giải quyết tranh chấp bằng Tòa án. Tuy nhiên, ở Việt Nam thì phương thức này chưa được thực sự coi trọng do pháp luật hiện tại chưa thực sự tạo điều kiện cho trọng tài phát triển khi còn lệ thuộc nhiều việc vào Tòa án (biện pháp khẩn cấp tạm thời,…)