Chủ thể khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật năm 2023

1. Quy định về chủ thể khiếu nại

Về chủ thể khiếu nại (người khiếu nại), theo hướng dẫn của Luật Khiếu nại năm 2011 thì người khiếu nại là công dân, đơn vị, tổ chức hoặc cán bộ, công chức thực hiện quyền khiếu nại. Cơ quan, tổ chức có quyền khiếu nại là đơn vị nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân dân. Theo quy định này, có một số điểm cần lưu ý:

1.1 Đối với chủ thể khiếu nại là công dân:

Quyền khiếu nại của công dân đều được quy định tại các bản Hiến pháp qua các thời kỳ, đặc biệt Hiến pháp năm 2013 quy định: “Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với đơn vị, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của đơn vị, tổ chức, cá nhân”. Có thể thấy, quy định tại Hiến pháp năm 2013 đã mở rộng chủ thể khiếu nại từ “công dân” ở những bản Hiến pháp trước đây thành “mọi người”, từ quy định này và quy định về người khiếu nại tại Luật Khiếu nại năm 2011 cho thấy không chỉ riêng công dân Việt Nam mà người nước ngoài cũng có quyền được bảo đảm quyền lợi hợp pháp của mình khi sống và công tác tại Việt Nam. Theo đó, khi có căn cứ cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm thì công dân Việt Nam và người nước ngoài sống tại Việt Nam cũng đều có quyền khiếu nại với đơn vị, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền và đơn vị, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải tiếp nhận, giải quyết. Vì vậy, chủ thể khiếu nại theo hướng dẫn của pháp luật bao gồm công dân Việt Nam và người nước ngoài tại Việt Nam.

1.2 Đối với chủ thể khiếu nại là đơn vị, tổ chức:

Theo quy định của Luật Khiếu nại năm 2011, đơn vị, tổ chức có quyền khiếu nại bao gồm: đơn vị nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân dân. Việc quy định đơn vị, tổ chức có quyền khiếu nại xuất phát từ thực tiễn qua công tác quản lý nhà nước cho thấy các đơn vị, tổ chức cũng bị tác động, bị ảnh hưởng bởi các quyết định hành chính, hành vi hành chính của đơn vị hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong đơn vị hành chính nhà nước; do đó, nếu có căn cứ cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của đơn vị, tổ chức mình bị xâm phạm thì đơn vị, tổ chức đó cũng có quyền khiếu nại. Việc khiếu nại của đơn vị, tổ chức được thực hiện thông qua người uỷ quyền hợp pháp của đơn vị, tổ chức đó.

Đối với chủ thể khiếu nại là cán bộ, công chức: Theo quy định của Luật Khiếu nại năm 2011 thì cán bộ, công chức có quyền khiếu nại quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định đó trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Về chủ thể tố cáo (người tố cáo): Luật Tố cáo năm 2018 quy định người tố cáo là cá nhân thực hiện việc tố cáo. Không giống với quy định của Luật Khiếu nại năm 2011, chủ thể tố cáo chỉ có thể là cá nhân (không có đơn vị, tổ chức), bao gồm công dân Việt Nam và người nước ngoài tại Việt Nam (như đã phân tích ở trên). Bên cạnh đó, Luật Tố cáo năm 2018 cũng quy định: “Tố cáo là việc cá nhân theo thủ tục quy định của Luật này báo cho đơn vị, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất kỳ đơn vị, tổ chức, cá nhân nào gây tổn hại hoặc đe dọa gây tổn hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của đơn vị, tổ chức, cá nhân”.

Vì vậy, chủ thể tố cáo có thể là bất kỳ ai tố cáo về việc bất kỳ đơn vị, tổ chức, cá nhân nào gây tổn hại hoặc đe dọa gây tổn hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của đơn vị, tổ chức, cá nhân mà không nhất thiết phải tố cáo việc liên quan tới mình hoặc gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Khác với Luật Khiếu nại năm 2011, Luật Tố cáo năm 2018 không quy định việc ủy quyền trong tố cáo mà người tố cáo phải tự mình thực hiện quyền tố cáo, không được ủy quyền cho bất cứ cá nhân nào khác thực hiện việc tố cáo thay cho mình.