Điều 18 Hiến pháp Việt Nam 1992 [Cập nhập 2023]

Về vấn đề sở hữu, Hiến pháp 1992 đã khôi phục lại phạm vi và đối tượng quyền sở hữu của công dân, nhưng được thể hiện trên một tinh thần mới, phù hợp với chính sách kinh tế và quy định về quyền tự do kinh doanh của công dân: “Công dân có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh hoạt, TLSX, vốn và tài sản khác trong doanh nghiệp hoặc trong các tổ chức kinh tế khác”; đối với đất được Nhà nước giao sử dụng thì theo hướng dẫn tại Điều 17 và 18², “Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu hợp pháp và quyền thừa kế của công dân”³.  Vì vậy, qua các quy định trên, phạm vi quyền sở hữu của công dân ngày càng được mở rộng, nhất là quyền sở hữu đối với TLSX nói chung và quyền sử dụng đất đai nói riêng⁴ – điều mà Hiến pháp 1980 đã không thừa nhận. Nhà nước cho phép cá nhân, hộ gia đình thực hiện các quyền khai thác, sử dụng, chuyển nhượng, cho thuê, đổi, thừa kế quyền sử dụng đất. Quyền sử dụng đất được Nhà nước thừa nhận là hàng hoá có giá trị kinh tế đặc biệt cần thiết của cá nhân, hộ gia đình và các chủ thể khác. Khi không còn nhu cầu sử dụng đất thì cá nhân, hộ gia đình có quyền chuyển nhượng, cho, tặng, để lại thừa kế. Vì vậy, người dân sẽ an tâm lao động sản xuất trên đất được Nhà nước giao hoặc được chuyển nhượng quyền sử dụng. Ngoài quyền sử dụng đất, Hiến pháp còn chỉ rõ: công dân có quyền tham gia vào nhiều loại hình kinh doanh khác nhau, ngoài TLSX thì việc đóng góp vốn dưới cách thức như tiền, vàng, mua cổ phiếu, trái phiếu… cũng nằm trong phạm vi quyền sở hữu của công dân.

Về tư hữu, Hiến pháp 1992 đã công nhận quyền sở hữu riêng của công dân. Đây là chủ trương đúng đắn, phù hợp với đường lối phát triển nền KTTT theo định hướng XHCN ở nước ta. Theo đó, tài sản hợp pháp thuộc cách thức sở hữu tư nhân không bị hạn chế về số lượng, giá trị, được bảo vệ bằng nhiều biện pháp khác nhau, như: công dân có quyền yêu cầu tòa án, đơn vị, tổ chức có thẩm quyền khác buộc người có hành vi xâm phạm quyền sở hữu phải trả lại tài sản và yêu cầu bồi thường tổn hại³… Có thể nói, Hiến pháp 1992 đã thể chế hóa đường lối của Đảng về phát triển nền KTTT định hướng XHCN với nhiều cách thức sở hữu về TLSX: sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân, trong đó sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể là nền tảng. Trên cơ sở đó, các cách thức sở hữu hỗn hợp, đan xen cũng được hình thành, đáp ứng yêu cầu thực tiễn phát triển KTTT ở nước ta. Đặc biệt, CĐSH toàn dân đối với đất đai theo hướng dẫn của Hiến pháp 1992 đã được thể chế bằng Luật Đất đai, theo hướng làm rõ hơn nội dung quyền của chủ sở hữu, quyền của người sử dụng đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất đối với người đang sử dụng đất ổn định. Nhờ vậy, tài nguyên đất đai ngày càng được phát huy, trở thành nguồn lực cần thiết, góp phần thúc đẩy đầu tư và phát triển kinh tế đất nước.