Đối tượng nghiên cứu của tội phạm học là những vấn đề (sự vật, sự kiện) mà ngành khoa học này nghiên cứu trong những phạm vi, mức độ nghiên cứu cụ thể nhằm đạt được mục đích của nó. Trong phạm vi nội dung trình bày này, LVN Group sẽ trình bày 4 đối tượng nghiên cứu của tội phạm học:
1. Tình hình tội phạm
Để có cơ sở phòng chống tội phạm trước hết phải hiểu bản chất của nó. Luật hình sự nghiên cứu tội phạm ở mức độ hành vi. Hành vi phạm tội có những thuộc tính, dấu hiệu đặc trưng khác với những hành vi xã hội khác”. Tuy nhiên, tội phạm được tội phạm học nghiên cứu ở các mức độ tồn tại khác nhau, không chỉ ở mức độ hành vi mà còn ở mức độ chung nhất, khái quát nhất, đó là “tình hình tội phạm”. Và chỉ khi có sự nghiên cứu tội phạm từ mức độ hành vi sang mức độ khái quát như vậy thì mới có thể nhận thức được trọn vẹn “bức tranh” tình hình tội phạm, từ đó định ra một chiến lược, chương trình phòng ngừa tội phạm đồng bộ ở các cấp độ.
Ở góc độ xã hội, tội phạm học quan niệm tình hình tội phạm là một sự kiện xã hội được hình thành từ những xử sự có tính xã hội. Ở góc độ pháp lý, tình hình tội phạm được tạo thành từ những hành vi bị luật hình sự coi là tội phạm. Vì vậy, tội phạm học đã tiếp cận tình hình tội phạm ở khía cạnh xã hội – pháp lý.
Tình hình tội phạm tồn tại khách quan và có những đặc điểm, thuộc tính riêng của nó. Dựa vào các thuộc tính, đặc điểm này có thể biết được tính chất của tình hình tội phạm và phân biệt nó với các sự kiện khác hiện diện trong xã hội. Vì vậy, những thuộc tính, dấu hiệu của tình hình tội phạm là nội dung đầu tiên của tình hình hình tội phạm được tội phạm học nghiên cứu. Mặt khác, các thông số của tình hình tội phạm cũng được tội phạm học làm sáng tỏ để có cơ sở đánh giá sự tồn tại, phổ biến của tình hình tội phạm đã xảy ra. Vì vậy, các thuộc tính, đặc điểm tình hình tội phạm và các thông số tình hình tội phạm là hai nội dung đầu tiên, cần thiết cần nhận thức về tình hình tội phạm.
Tội phạm học nghiên cứu tình hình tội phạm ở ba mức độ: tình hình tội phạm chung (bao gồm tất cả các tội phạm), loại tội phạm (bao gồm những tội phạm có cùng đặc điểm, tính chất) và tội phạm cụ thể. Mỗi mức độ tồn tại đều có quy luật riêng và giữa chúng có mối quan hệ biện chứng tuân theo quy luật của cặp phạm trù cái chung – cái riêng của phép biện chứng duy vật. Tình hình tội phạm cũng được tội phạm học nghiên cứu ở những phạm vi địa bàn hoặc ngành – lĩnh vực khác nhau và trong những giai đoạn, thời gian khác nhau.
Có thể nói tình hình tội phạm là khái niệm cơ bản, trung tâm trong tội phạm học. Những hiểu biết ban đầu về tình hình tội phạm sẽ mở ra những nội dung nghiên cứu khác có liên quan như nguyên nhân phạm tội, dự báo tình hình tội phạm, phòng ngừa tội phạm,…
2. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm
Sự tồn tại tình hình tội phạm luôn luôn có nguyên nhân và điều kiện. Nhu cầu nhận thức về tình hình tội phạm tất yếu đưa đến việc nghiên cứu các nguyên nhân và điều kiện của nó. Mặt khác, hoạt động phòng ngừa tội phạm hướng đến loại bỏ các nguyên nhân và điều kiện. Vì vậy, nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm là nội dung cần thiết thuộc đối tượng nghiên cứu của tội phạm học.
Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm được tội phạm học nghiên cứu là những sự kiện, quá trình có khả năng làm phát sinh, tồn tại tình hình tội phạm.
Nội dung và yêu cầu nghiên cứu là làm sáng tỏ những sự kiện, quá trình nào có vai trò làm phát sinh, tồn tại tình hình tội phạm cũng như mối quan hệ tác động qua lại giữa chúng trong cơ chế đó. Vấn đề cần thiết là chứng minh được mối quan hệ nhân quả để thấy được tình hình tội phạm là kết quả tất yếu của một số nguyên nhân và điều kiện nhất định.
Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm được nghiên cứu ở phạm vi và mức độ chung nhất (nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm), ở phạm vi và mức độ loại tội phạm (nguyên nhân và điều kiện của loại tội phạm), ở phạm vi và mức độ tội phạm cụ thể.
Trên cơ sở các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm có thể biết được quy luật của tình hình tội phạm, xu hướng của nó và xây dựng các biện pháp phòng ngừa nó trong tương lai.
3. Nhân thân người phạm tội
Tội phạm do con người thực hiện, do đó muốn nghiên cứu bản chất tội phạm (hoặc tình hình tội phạm) cần nghiên cứu con người phạm tội, mà cụ thể là làm sáng tỏ các đặc điểm nhân thân. Mặt khác, các biện pháp phòng chống tội phạm chủ yếu tác động đến con người phạm tội và các mối quan hệ xã hội của con người. Do đó, nhân thân người phạm tội trở thành đối tượng nghiên cứu của tội phạm học…
Nhân thân người phạm tội được tội phạm học nghiên cứu bao gồm các đặc điểm đặc trưng, điển hình phản ánh bản chất người phạm tội. Những đặc điểm này có vai trò trong cơ chế hành vi phạm tội, góp phần làm phát sinh tội phạm.
Nội dung nghiên cứu nhân thân người phạm tội, trước hết là nghiên cứu nguồn gốc hình thành các đặc điểm nhân thân, sau đó phân tích để làm sáng tỏ đặc điểm, tính chất và mức độ tác động các đặc điểm nhân thân đó trong cơ chế tâm lý xã hội của hành vi phạm tội. Mặt khác, mối quan hệ biện chứng giữa các đặc điểm sinh học và các đặc điểm xã hội của người phạm tội cũng là một chủ đề cần thiết của tội phạm học. Vấn đề phân loại (kiểu hóa) người phạm tội cũng được tiến hành sau khi nghiên cứu các đặc điểm nhân thân người phạm tội.
Những đặc điểm nhân thân người phạm tội được nghiên cứu ở các khía cạnh sinh học, tâm lý, xã hội và pháp lý. Tất nhiên, không phải tất cả các đặc điểm nhân thân của người phạm tội đều là đối tượng nghiên cứu của tội phạm học mà chỉ có những đặc điểm nhân thân nào có ý nghĩa đối với việc thực hiện tội phạm và phòng chống tội phạm mới được tội phạm học nghiên cứu.
Chỉ khi nào nhận thức một cách trọn vẹn, sâu sắc về con người phạm tội thông qua các đặc điểm nhân thân của họ mới có thể “giải mã” được vì sao một người phạm tội và phạm tội này chứ không phạm tội khác. Và khi đó có thể dự báo được tội phạm và phòng ngừa tội phạm có hiệu quả.
4. Phòng ngừa tội phạm
Phòng ngừa tội phạm là mục tiêu, đồng thời cũng là đối tượng nghiên cứu của tội phạm học. Kết quả của quá trình nhận thức về tội phạm và con người phạm tội sẽ đem lại nhiều ý nghĩa nếu được vận dụng vào thực tiễn phòng ngừa tội phạm.
Phòng ngừa tội phạm được tội phạm học nghiên cứu bao gồm: các biện pháp, các nguyên tắc, các chủ thể phòng ngừa tội phạm; vấn đề dự báo tội phạm và kế hoạch hóa hoạt động phòng ngừa tội phạm.
Phòng ngừa tội phạm được nghiên cứu ở phương diện xã hội và pháp lý; phòng ngừa toàn bộ tội phạm nói chung, phòng ngừa loại tội phạm và tội phạm cụ thể; phòng ngừa theo chủ thể chịu tác động của biện pháp; phòng ngừa tội phạm ở phạm vi quốc gia, địa phương, ngành và lĩnh vực hoạt động xã hội.
Vì vậy, chỉ khi nào tội phạm học nghiên cứu trọn vẹn những vấn đề cơ bản nêu trên thì mới có thể nhận thức trọn vẹn về tình hình tội phạm và lĩnh vực hoạt động phòng ngừa tội phạm. Mặt khác, tội phạm học còn nghiên cứu những vấn đề liên quan khác như: Lịch sử hình thành và phát triển tội phạm học, Nạn nhân học, Tội phạm học nước ngoài, Hợp tác quốc tế trong phòng ngừa tội phạm….
Xem thêm:
Tình hình tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia hiện nay
5. Giải đáp có liên quan
- Lịch sử hình thành và phát triển của tội phạm học phản ánh điều gì?
Khía cạnh lịch sử của tội phạm học phản ánh “dòng chảy” tư tưởng về tội phạm và phòng ngừa tội phạm xuyên suốt các thời kỳ lịch sử cùng với các thành tựu cũng như những hạn chế của nó. Nghiên cứu lịch sử là để kế thừa và định hướng phát triển tội phạm học. Mặt khác, những sáng kiến, kinh nghiệm được rút ra từ lịch sử tội phạm học có thể được vận dụng trong thực tiễn phòng chống tội phạm. Ngày nay, tri thức về lịch sử của tội phạm học có vị trí cần thiết trong hệ thống tội phạm học.
- Tội phạm học nước ngoài phát triển thế nào?
Ngày nay, tội phạm học phát triển mạnh ở nhiều quốc gia và có những đóng góp đáng kể cho hoạt động phòng ngừa tội phạm. Tuy nhiên, quan điểm về tội phạm và phòng ngừa tội phạm trong lý luận và thực tiễn của các nước có thể có những điểm tương đồng và khác biệt cần được cân nhắc, đặc biệt là tội phạm học của những nước có trình độ phát triển. – Một hướng tiếp cận khác đối với tội phạm học nước ngoài là nghiên cứu ở góc độ so sánh – gọi là “Tội phạm học So sánh” (Comparative Criminology). Vì vậy, tội phạm học nước ngoài cũng là một đối tượng nghiên cứu đồng thời là một lĩnh vực tri thức của Tội phạm học.
- Những vấn đề khác cần lưu ý trong đối tượng nghiên cứu của tội phạm học là gì?