Hợp đồng phái sinh nào có thể hủy ngang?

Ngoài cổ phiếu, thị trường chứng khoán còn có các công cụ tài chính khác hỗ trợ Nhà đầu tư (NĐT) sinh lợi nhuận, điển hình phải kể đến sản phẩm Chứng khoán phái sinh (CKPS) – công cụ tài chính còn mới mẻ với đa phần NĐT F0. Hãy cùng LVN Group đi trả lời những câu hỏi “là gì? ở đâu? thế nào?”  về sản phẩm Chứng khoán “hấp dẫn” nhất nhì thị trường này, qua nội dung trình bày dưới đây

1. Chứng khoán/Hợp đồng phái sinh là gì?

Theo khoản 9 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019, “Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.”

Thị trường chứng khoán phái sinh là nơi trao đổi, giao dịch, mua/bán chứng khoán phái sinh (các công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng), hoạt động hợp pháp dưới sự quản lý của pháp luật và Nhà nước.

Ví dụ về chứng khoán phái sinh:

Bạn là nông dân trồng lúa, giá gạo ở thời gian hiện tại (1/4) khi chưa tới vụ thu hoạch là vào khoảng 15.000đ/kg, khá cao so mọi năm.

Với kinh nghiệm lâu năm của mình bạn biết rằng giá gạo nhiều khả năng sẽ giảm trong tương lai khi vào chính vụ thu hoạch, điều đó đồng nghĩa với việc bạn sẽ phải bán giá thấp hơn và làm lợi nhuận suy giảm.

Do đó, để tránh rủi ro bị giảm giá bạn sẽ ký 1 hợp đồng tương lai với người mua rằng tới thời gian điểm thu hoạch (30/4) sẽ giao hàng cho anh ta với giá 15.000đ/kg, bất chấp giá gạo lúc đó diễn biến thế nào.

Đây chính là những sản phẩm phái sinh sơ khai nhất của thị trường hàng hóa mà sau này được giới “đầu cơ” sử dụng như một công cụ để tìm kiếm lợi nhuận.

Nếu bạn không phải là nông dân trồng lúa, bạn chẳng có hạt gạo nào để giao cho người mua tại thời gian thu hoạch.

Tuy nhiên bạn vẫn có thể ký hợp đồng tương lai với người mua và sau đó mua lại gạo trên thị trường để giao ở thời gian 30/4.

Khi này bạn muốn tham gia thị trường phái sinh đơn giản chỉ là vì bạn tin rằng giá gạo sẽ giảm trong tương lai và bạn muốn kiếm lời dựa trên khoản chênh lệch đó chứ không phải để giảm thiểu rủi ro giảm giá.

2. Các loại chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính:

• Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời gian nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời gian hiện tại.
• Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
• Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời gian nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
• Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời gian hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.

Trong đó, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam, cụ thể là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 5 năm). Các sản phẩm này được lựa chọn trước tiên do tính chất sản phẩm đơn giản, tài sản cơ sở đều là các công cụ có độ rủi ro thấp và có tính uỷ quyền cao. Nguyên tắc giao dịch Hợp đồng tương lai cũng không quá khác biệt so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở.

3. Đối tượng tham gia thị trường chứng khoán phái sinh

Những đối tượng tham gia thị trường chứng khoán phái sinh:

• Những tổ chức hoặc cá nhân có nhu cầu giao dịch tài sản cơ sở, đầu tư chứng khoán phái sinh để phòng ngừa rủi ro, hạn chế biến động về tài sản.
• Các tổ chức hoặc các nhân tham gia mua/bán một hoặc nhiều chứng khoán phái sinh nhằm kiếm lợi nhuận từ sự chênh lệch giá.

4. Hợp đồng phái sinh nào có thể hủy ngang?

Hợp đồng kỳ hạn

Tại thời gian ký kết hợp đồng, không có sự trao đổi tài sản cơ sở hay thanh toán tiền. Hoạt động thanh toán sẽ diễn ra trong tương lai tại thời gian đã ký kết trong hợp đồng.

Hợp đồng kỳ hạn là sự thỏa thuận giữa 2 bên, không có sự tham gia của tổ chức trung gian, nên quy cách của hàng hóa giao dịch không được chuẩn hóa. Do vậy nó thường rất linh hoạt về thời hạn thực hiện hợp đồng, quy mô hợp đồng, thời gian giao dịch

Một hạn chế lớn của hợp đồng kỳ hạn chính là rủi ro xảy ra khi 1 bên tham gia hợp đồng không có khả năng thực hiện hợp đồng. Ví dụ nếu giá tài sản cơ sở trên thị trường giảm xuống quá mạnh và gây tổn thất quá lớn, bên mua có thể từ chối không mua theo cam kết trong hợp đồng.