Trong tổ chức bộ máy nhà nước ta, Quốc hội được xác định là đơn vị quyền lực nhà nước cao nhất, đơn vị đại biểu cao nhất của nhân dân thực hiện nhiệm vụ lập pháp, quyết định những vấn đề cần thiết của đất nước và giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của bộ máy nhà nước. Để thực hiện những nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Quốc hội ban hành luật, nghị quyết; Uỷ ban thường vụ Quốc hội ban hành pháp lệnh, nghị quyết. Vậy Nghị quyết của Quốc hội là gì? (Cập nhật 2023)
1. Thế nào là Nghị quyết?
Nghị quyết là một trong những loại văn bản nằm trong hệ thống văn bản pháp luật của nước ta hiện nay, là loại văn bản được sử dụng trong các cuộc họp, hội nghị sau khi đã kết thúc quá trình thảo luận, đưa ra các giải pháp, kết quả và nhất trí thông qua bằng cách biểu quyết theo số đông tán thành, thể hiện quyết định cuối cùng của một đơn vị hay tổ chức về vấn đề đang bàn bạc.
Theo Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), Chính phủ được quyền ban hành hai cách thức văn bản quyết định quản lý nhà nước (QLNN) là nghị quyết và nghị định. Khác với Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), Điều 98 Hiến pháp năm 2013 chỉ quy định khái quát: “Chính phủ ban hành văn bản pháp luật để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, kiểm tra việc thi hành các văn bản đó và xử lý các văn bản trái pháp luật theo hướng dẫn của luật”. Có lẽ, “ngụ ý” về các văn bản pháp luật do Chính phủ ban hành sẽ được cụ thể hóa trong Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015. Vấn đề này được trả lời cụ thể trong khoản 2 Điều 25 Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 là: “Chính phủ hướng dẫn và kiểm tra Hội đồng nhân dân (HĐND) trong việc thực hiện Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội (UBTVQH), lệnh, quyết định của Chủ tịch nước, nghị quyết, nghị định của Chính phủ”. Từ quy định pháp luật này, có thể suy luận rằng: “Chính phủ ban hành nghị quyết, nghị định”. Vì vậy, so với Luật Tổ chức Chính phủ năm 2001 thì thẩm quyền ban hành văn bản pháp luật của Chính phủ trong Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 không có gì thay đổi, nhưng chỉ quy định kiểu gián tiếp.
2. Các trường hợp Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội cần ban hành nghị quyết
Việc xác định đúng cách thức văn bản và đơn vị có thẩm quyền ban hành văn bản là một vấn đề rất cần thiết trong công tác xây dựng pháp luật. Đây là một vấn đề tưởng chừng đơn giản nhưng trên thực tiễn, trong một số trường hợp việc xác định cách thức văn bản lại gặp khó khăn và gây nhiều tranh cãi. Đối với việc xác định trong trường hợp nào thì Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội cần ban hành nghị quyết (chứ không phải là ban hành luật hay pháp lệnh) cũng xảy ra tình trạng như vậy. Theo quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật thì:
– Nghị quyết của Quốc hội được ban hành để quyết định kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội, chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia, chính sách dân tộc, tôn giáo, đối ngoại, quốc phòng, an ninh, dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ ngân sách nhà nước, điều chỉnh ngân sách nhà nước, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước, phê chuẩn điều ước quốc tế, quyết định chế độ công tác của Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc, các Uỷ ban của Quốc hội, đại biểu Quốc hội và quyết định các vấn đề khác thuộc thẩm quyền của Quốc hội.
– Nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội được ban hành để giải thích Hiến pháp, luật, pháp lệnh, giám sát việc thi hành Hiến pháp, văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, giám sát hoạt động của Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, giám sát và hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân, quyết định tuyên bố tình trạng chiến tranh, tổng động viên hoặc động viên cục bộ, ban bố tình trạng khẩn cấp trong cả nước hoặc từng địa phương và quyết định những vấn đề khác thuộc thẩm quyền của Uỷ ban thường vụ Quốc hội.
Vì vậy, Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội ra Nghị quyết về những vấn đề nêu trên. Tuy nhiên trong các nghị quyết của Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội thì chỉ có các nghị quyết đáp ứng các yêu cầu của Nghị định 101/CP ngày 23/9/1997 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật thì mới là văn bản quy phạm pháp luật.
Các nghị quyết của Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội về những vấn đề như: Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm các chức vụ cần thiết của nhà nước, đại biểu Quốc hội … không phải là các văn bản quy phạm pháp luật.
3. Giải đáp có liên quan
Hiệu lực của Nghị quyết?
Theo quy định tại Điều 156 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 thì đối với Nghị quyết, thời gian có hiệu lực toàn bộ hoặc một phần sẽ được quy định trong nội dung của từng nghị quyết đó.
– Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật không quy định cụ thể về thời gian các văn bản có hiệu lực, chỉ đảm bảo thời gian có hiệu lực:
+ Đối với Nghị quyết do Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ thì không được phát sinh hiệu lực trước 45 ngày kể từ ngày văn bản đó được phê duyệt hoặc ký ban hành;
+ Đối với Nghị quyết do HĐND ban hành thì không được có hiệu lực trước 10 ngày kể từ thời gian văn bản được phê duyệt hoặc ký ban hành;
– Tuy nhiên đối với các Nghị quyết được ban hành theo cách thức rút gọn thì sẽ phát sinh hiệu lực ngay lập tức tại thời gian thông qua hoặc ký ban hành.
– Mỗi Nghị quyết khác nhau sẽ quy định về thời gian phát sinh hiệu lực là khác nhau tùy thuộc vào mức độ cần thiết, cấp bách của vấn đề đó.
Nghị quyết được hiểu trong tiếng Anh là: Resolution