Phân biệt chế định và chế tài [Chi tiết 2023]

Chế định là tổng hợp nhóm quy phạm pháp luật có các đặc điểm giống nhau nhằm thực hiện việc điều chỉnh nhóm quan hệ xã hội tương ứng, có liên quan mật thiết với nhau trong phạm vi một ngành luật hoặc nhiều ngành luật. Chế tài là bộ phận xác định các cách thức trách nhiệm pháp lý khi có hành vi vi phạm với những quy tắc xử sự chung được ghi trong phần quy định và giả định của quy phạm pháp luật. Sau đây là nội dung trình bày: Phân biệt chế định và hình phạt

1.Giả định

Là một bộ phận của quy phạm pháp luật trong đó nêu lên những hoàn cảnh, điều kiện có thể xảy ra trong cuộc sống và cá nhân hay tổ chức nào ở vào những hoàn cảnh, điều kiện đó phải chịu sự tác động của quy phạm pháp luật đó.

Trong giả định của quy phạm pháp luật cũng nêu lên chủ thể nào ở vào những điều kiện, hoàn cảnh đó.

Ví dụ: “1. Người nào trong khi thi hành công vụ mà làm chết người do dùng vũ lực ngoài những trường hợp pháp luật cho phép, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm.” (khoản 1, Điều 127 Bộ luật Hình sự năm 2015), bộ phận giả định của quy phạm là: “nNgười nào trong khi thi hành công vụ mà làm chết người do dùng vũ lực ngoài những trường hợp pháp luật cho phép”.

Bộ phận giả định của quy phạm pháp luật trả lời cho câu hỏi: Tổ chức, cá nhân nào? Khi nào? Trong những hoàn cảnh, điều kiện nào?

2. Quy định

Là một bộ phận của quy phạm pháp luật trong đó nêu cách xử sự mà tổ chức hay cá nhân ở vào hoàn cảnh, điều kiện đã nêu trong bộ phận giả định của quy phạm pháp luật được phép hoặc buộc phải thực hiện.

Bộ phận quy định của quy phạm pháp luật trả lời câu hỏi: Phải làm gì? Được làm gì? Không được làm gì? Làm thế nào?

Ví dụ: “Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định.” (Điều 25 Hiến pháp năm 2013), bộ phận quy định của quy phạm là “có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình” (được làm gì).

3. Chế tài

Là một bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên những biện pháp tác động mà nhà nước dự kiến để đảm bảo cho pháp luật được thực hiện nghiêm minh.

Các biện pháp tác động nêu ở bộ phận hình phạt của quy phạm pháp luật có thể sẽ được áp dụng với tổ chức hay cá nhân nào vi phạm pháp luật, không thực hiện đúng mệnh lệnh của Nhà nước đã nêu ở bộ phận quy định của quy phạm pháp luật.

Ví dụ: “1. Người nào giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân đối với người đó hoặc đối với người thân thích của người đó, thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.” (khoản 1, Điều 125 Bộ luật Hình sự năm 2015) bộ phận hình phạt của quy phạm là “thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm”.

Bộ phận hình phạt của quy phạm pháp luật trả lời cho câu hỏi: Hậu quả sẽ thế nào nếu vi phạm pháp luật, không thực hiện đúng mệnh lệnh của nhà nước đã nêu ở bộ phận quy định của quy phạm pháp luật, hoặc được hưởng gì nếu thực hiện tốt các quy định của pháp luật.

4. Chế định pháp luật

Là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ xã hội gần gũi, có cùng tính chất trong phạm vi mỗi ngành luật vốn bao gồm nhiều chế định.

Ví dụ: Ngành luật dân sự có các chế định như chế định quyền sở hữu, chế định hợp đồng, chế định thừa kế..Ngành luật hình sự có các chế định như các tội xâm phạm an ninh quốc gia, các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người; các tội xâm phạm quyền tự do, dân chủ của công dân…

5. Chế tài pháp luật

Là một trong 3 bộ phận cấu thành của một quy phạm pháp luật (giả định, quy định, hình phạt)

Chế tài là bộ phận xác định các cách thức trách nhiệm pháp lý khi có hành vi vi phạm với những quy tắc xử sự chung được ghi trong phần quy định và giả định của quy phạm pháp luật. Căn cứ vào tính chất của nhóm quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh, hình phạt được phân chia thành nhiều loại: hình phạt hình sự, hình phạt dân sự, hình phạt hành chính….Việc áp dụng hình phạt cũng phụ thuộc vào những đặc điểm của lợi ích mà pháp luật cần bảo vệ; căn cứ vào tính chất của hành vi vi phạm, mức độ tổn hại và những vấn đề khác có liên quan (có ý nghĩa đối với tăng nặng hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình phạt)

Chế tài gồm có các cách thức: Chế tài trừng trị (trong lĩnh vực hình sự), hình phạt khôi phục tình trạng pháp lý ban đầu (trong lĩnh vực hành chính, dân sự),hình phạt bảo vệ và hình phạt bảo đảm (trong lĩnh vực hành chính, kinh tế, dân sự) và hình phạt vô hiệu hóa.

Chế tài là bộ phận không thể thiếu trong một quy phạm pháp luật, nhằm đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật; bảo đảm trật tự và an toàn xã hội. Chế tài thể hiện thái độ của nhà nước đối với những hành vi vi phạm pháp luật và có tác dụng phòng ngừa, giáo dục để bảo đảm việc tuân thủ pháp luật, góp phần thực hiện mục đích của nhà nước trong mọi lĩnh vực: chính trị, kinh tế, văn hóa, quốc phòng, an ninh…trong từng giai đoạn cách mạng cụ thể.

Ví dụ: Các quy định trong lĩnh vực xử phạt vi phạm hành chính đê điều thì gọi là chế định; còn các quy định cụ thể đối với từng hành vi như mức tiền phạt, buộc khắc phục hậu quả…thì gọi là hình phạt.