Quan hệ pháp luật dân sự là gì? Quan hệ pháp luật dân sự được phân loại thế nào? Việc phân loại quan hệ pháp luật dân sự dựa theo những tiêu chí nào? Bài viết sau đây sẽ phân tích về việc phân loại quan hệ pháp luật dân sự theo Bộ luật dân sự 2015.
1. Quan hệ pháp luật dân sự là gì?
Quan hệ pháp luật dân sự là quan hệ xã hội do các quan hệ pháp luật dân sự điều chỉnh, tức là quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực dân sự, các quan hệ liên quan đến yếu tố nhân thân và tài sản trong các lĩnh vực dân sự, hôn nhân gia đình, lao động, thương mại…Quan hệ pháp luật dân sự là những quan hệ xã hội phát sinh từ những lợi ích vật chất, lợi ích nhân thân được các quy phạm pháp luật dân sự điều chỉnh, trong đó các bên tham gia bình đẳng về mặt pháp lý, quyền và nghĩa vụ dân sự của các bên được nhà nước bảo đảm thực hiện bằng những biện pháp mang tính cưỡng chế.
Khi tham gia vào các quan hệ pháp luật dân sự, các bên đều có mục đích và lợi ích nhất định nhằm thỏa mãn các nhu cầu vật chất hoặc tinh thần. Tuy các quan hệ dân sự hình thành một cách khách quan nhưng được thực hiện thông qua hoạt động có ý thức của con người, do vậy việc tham gia được không tham gia vào quan hệ pháp luật dân sự, xác định nội dung mối quan hệ mà họ tham gia phải xuất phát từ ý chí của các bên.
Xem thêm tại Các yếu tố cấu thành quan hệ pháp luật dân sự
2. Các loại quan hệ pháp luật dân sự
Căn cứ vào nội dung của Bộ luật dân sự 2015 có thể phân loại quan hệ pháp luật dân sự như sau:
2.1. Quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân
Nói đến quan hệ dân sự đầu tiên phải nói đến quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân. Có thể nói đây là hai mối quan hệ đặc trưng của quan hệ pháp luật dân sự.
– Quan hệ tài sản luôn gắn với một tài sản nhất định hoặc chuyển dịch tài sản từ chủ thể này sang chủ thể khác (quan hệ sở hữu, quan hệ hợp đồng hay thừa kế tài sản…).
– Quan hệ nhân thân liên quan đến giá trị tinh thần là quan hệ gắn với chủ thể và không thể chuyển dời. Điều này có nghĩa là về nguyên tắc không thể dịch chuyển cho chủ thể khác (quyền đứng tên chuyên gia các tác phẩm văn học, khoa học, tác phẩm nghệ thuật, quyền đối với danh dự, nhân phẩm, uy tín…).
Việc phân định các quan hệ pháp luật dân sự theo nhóm quan hệ mà luật dân sự điều chỉnh có ý nghĩa thực tiễn rất lớn.
Ví dụ: Nếu vi phạm các nghĩa vụ về tài sản sẽ áp dụng các hình phạt mang tính chất tài sản như bồi thường tổn hại, đền bù hoặc có biện pháp khắc phục tổn hại,… ngược lại, nếu vi phạm các quan hệ về nhân thân sẽ áp dụng các biện pháp khác nhằm hồi phục lại tình trạng ban đầu (công nhận quyền chuyên gia, công khai xin lỗi, cải chính…)
2.2. Quan hệ pháp luật dân sự tương đối và tuyệt đối
Quan hệ pháp luật dân sự tuyệt đối nếu trong quan hệ đó, chủ thể quyền được xác định, tất cả các chủ thể khác là chủ thể mang nghĩa vụ. Nghĩa vụ của họ được thể hiện dưới dạng không hành động (không thực hiện bất cứ hành vi nào xâm phạm đến quyền lợi của chủ thể có quyền).
Quan hệ tuyệt đối có thể là quyền sở hữu, quyền chuyên gia đối với tài sản trí tuệ… Trong những quan hệ này, chủ sở hữu, chuyên gia là người có quyền, những chủ thể khác là chủ thể nghĩa vụ. Họ có nghĩa vụ tôn trọng chủ sở hữu thực hiện quyền sở hữu của mình, không xâm phạm đến quyền chuyên gia. Các loại quyền tuyệt đối thường được pháp luật ghi nhận mà không được tạo bởi sự thoả thuận của các bên.
Việc xác định này có ý nghĩa trong việc bảo vệ quyền cho người có quyền. Bất cứ hành vi nào xâm phạm đến các quyền năng của chủ thể quyền đều coi là vi phạm quyền bảo vệ tuyệt đối.
Quan hệ pháp luật dân sự tương đối là những quan hệ pháp luật trong đó ứng với chủ thể quyền xác định là những chủ thể mang nghĩa vụ cũng được xác định (trong các quan hệ nghĩa vụ hợp đồng, bồi thường tổn hại…
2.3. Quan hệ quyền và quan hệ trái quyền
Quan hệ vật quyền liên quan đến một vật nhất định. Chủ thể quyền có thể thoả mãn yêu cầu của mình thông qua hành vi của chính mình, không phụ thuộc vào hành vi của người khác (sở hữu, chiếm hữu, sử dụng tài sản…).
– Quan hệ trái quyền là những quan hệ dân sự trong đó chủ thể có quyền thực hiện quyền để thoả mãn yêu cầu của mình thông qua hành vi của chủ thể có nghĩa vụ, phụ thuộc vào ý chí của người khác. Người có quyền có thể “yêu cầu” người có nghĩa vụ thực hiện những hành vi là khách thể của quan hệ nghĩa vụ trong trường hợp người có nghĩa vụ không thực hiện, thực hiện không đúng thì có quyền yêu cầu đơn vị nhà nước có thẩm quyền buộc họ phải thực hiện nghĩa vụ.
Các quan hệ pháp luật dân sự rất phong phú, đa dạng về chủ thể, khách thể, nội dung, cách thức phát sinh…việc phân loại quan hệ pháp luật dân sự không chỉ có ý nghĩa về mặt lí luận mà còn có ý nghĩa cả về mặt thực tiễn để hiểu đúng quan hệ giữa các bên và áp dụng đúng pháp luật nhằm giải quyết các tranh chấp có thể xảy ra. Có nhiều cách phân loại khác nhau, mỗi cách phân loại đều dựa vào những căn cứ cụ thể và có ý nghĩa thực tiễn nhất định.
3. Căn cứ phân loại các quan hệ dân sự
Quan hệ pháp luật dân sự có thể nói là mối quan hệ giữa người với người trong nhiều hoạt động đời sống xã hội. Chính vì thế các loại quan hệ pháp luật dân sự cũng rất đa dạng và phong phú, cả về chủ thể, khách thể và cách thức phát sinh quan hệ pháp luật dân sự. Việc phân loại pháp luật dân sự có thể dựa vào một vài căn cứ như:
- Căn cứ vào nhóm quan hệ mà pháp luật dân sự điều chỉnh, quan hệ pháp luật dân sự được phân thành quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân.
- Căn cứ vào tính xác định của chủ thể quyền và chủ thể nghĩa vụ, quan hệ pháp luật dân sự được phân chia thành quan hệ pháp luật dân sự tuyệt đối và quan hệ pháp luật dân sự tương đối.
- Căn cứ vào cách thức thực hiện quyền để thoả mãn yêu cầu của mình, vào sự tác động của chủ thể, vào hành vi thực hiện, quan hệ dân sự được phân chia thành quan hệ vật quyền và quan hệ trái quyền.
Trên đây các loại quan hệ pháp luật dân sự quý bạn đọc có thể cân nhắc, LVN Group sẵn sàng nhận các ý kiến đóng góp từ các bạn. Công ty luật LVN Group sẵn sàng hỗ trợ các vấn đề pháp lý cho bạn.