Quy định thẩm quyền của trọng tài thương mại [Chi tiết 2023]

Các học lý về trọng tài cũng như thực tiễn trọng tài thường đưa ra khái niệm “thẩm quyền của thẩm quyền” (Competence /Competence). Đây cũng là một vấn đề cần thiết có liên quan tới thẩm quyền của trọng tài. Vấn đề “thẩm quyền của thẩm quyền” được hiểu là khi có một đơn phản đối về thẩm quyền của Hội đồng trọng tài đối với một tranh chấp (vào thời gian bắt đầu trọng tài, trong quá trình trọng tài) thì “ai” sẽ có thẩm quyền giải quyết? Đại đa số pháp luật trọng tài các nước cũng như các quy tắc tố tụng trọng tài quốc tế đều ghi nhận thẩm quyền của chính các Hội đồng trọng tài trong việc xem xét nó có thẩm quyền giải quyết tranh chấp được không. Quyết định về thẩm quyền sẽ được Hội đồng trọng tài đưa vào quyết định tạm thời hoặc quyết định cuối cùng.

Thẩm quyền của trọng tài Việt Nam được quy định cụ thể tại Luật trọng tài thương mại năm 2010 như sau:

Theo như Điều 5 khoản 1 của Luật trọng tài thương mại 2010: “Tranh chấp được giải quyết bằng Trọng tài nếu các bên có thoả thuận trọng tài. Thỏa thuận trọng tài có thể được lập trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp.”

Vì vậy, để một việc thuộc thẩm quyền giải quyết của trọng tài thương mại, điều kiện trước hết phải là giữa các bên có tranh chấp phải có thỏa thuận trọng tài. Ở đây, ta có thể thấy sự tôn trọng thỏa thuận của các bên: trọng tài thương mại chỉ có thẩm quyền giải quyết nếu như được các bên có “vụ việc” lựa chọn, không có sự ép buộc nào cả, tất cả đều dựa trên nguyên tắc tự nguyện. Thêm vào đó, thời gian thỏa thuận về giải quyết trọng tài như vậy, theo đánh giá chung là rất thoáng và linh hoạt cho các bên khi lực chọn, không nhất thiết phải thỏa thuận trước mà có thể sau khi xảy ra tranh chấp, các bên chỉ cần quan tâm vấn đề làm thế nào cho đúng quy định, không làm vô hiệu thỏa thuận trọng tài thì việc giải quyết sẽ được thực hiện theo cách thức trọng tài thương mại.

Vì vậy Luật trọng tài đã dỡ bỏ hạn chế của Pháp lệnh về thẩm quyền giải quyết các tranh chấp thương mại thông qua việc mở rộng phạm vi thẩm quyền của trọng tài tới nhiều loại tranh chấp liên quan đến quyền và lợi ích của các bên, ngoài việc có thẩm quyền đối với các tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại. luật để mở khả năng trọng tài có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp không phát sinh từ hoạt động thương mại nhưng được pháp luật có liên quan quy định. Việc mở rộng thẩm quyền này của trọng tài thương mại là hoàn toàn hợp lý, đã phần nào khắc phục những hạn chế của Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003, đồng thời bảo đảm sự tương thích giữa các văn bản pháp luật hiện hành như Bộ luật Dân sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật thương mại, Luật Đầu tư và các luật chuyên ngành. Có thể nói đây là một điểm mới về thẩm quyền trọng tài thương mại hoàn toàn phù hợp với thực tiễn.

Theo luật trọng tài 2010, bất kỳ tổ chức, cá nhân nào đều có thể thỏa thuận lựa chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp ( khoản 2 và 3 điều 2 Luật trọng tài thương mại  2010 đề cập đến trường hợp các bên không nhất thiết phải hoạt động thương mại), miễn là lĩnh vực đó phát sinh theo hướng dẫn của luật. Điều này đã góp phần không nhỏ trong việc khắc phục những khó khăn cho các Trung tâm trọng tài và cả cá nhân có nguyện vọng lựa chọn trọng tài làm phương thức giải quyết tranh chấp.

3.2. Thẩm quyền của trọng tài quốc tế

Trọng tài thương mại quốc tế không có thẩm quyền đương nhiên, chỉ có thẩm quyển khi các bên thỏa thuận lựa chọn. Thỏa thuận trọng tài có thể phát sinh trước hoặc sau thời gian phát sinh tranh chấp

Điều 21(1) Quy tắc Trọng tài UNCITRAL 1976 quy định: “Hội đồng trọng tài có quyền quyết định về việc phản đối Hội đồng trọng tài không có thẩm quyền giải quyết, kể cả những sự phản đoi về sự tồn tại hoặc giá trị pháp lý của điều khoản trọng tài hoặc thoả thuận trọng tài riêng biệt”.

Hoặc khoản 1 Điều 23 Quy tắc Trọng tài UNCITRAL 2010 quy định: “Hội đồng trọng tài có thẩm quyền quyết định về thẩm quyền của chỉnh nó, bao gồm bất kỳ sự phản đối nào có liên quan tới sự tồn tại và hiệu lực của thỏa thuận trọng tài. Vì mục đích đó, một điều khoản trọng tài là một phần của hợp đồng sẽ độc lập với phần còn lại của hợp đồng. Một quyết định của hội đồng trọng tài cho rằng hợp đồng vô hiệu sẽ không tự động làm cho điều khoản trọng tài vô hiệu theo.”

Tại khoản 1 Điều 16 Luật Mẫu của UNCITRAL 2006 cũng có những quy định tương tự: “Hội đồng trọng tài có thể quyết định về thẩm quyền xét xử của chỉnh mình, kể cả những ý kiến phản đổi về sự tôn tại hoặc giá trị pháp lý của thoả thuận trọng tài.”

Hầu hết pháp luật các nước đều thừa nhận “nguyên tắc thẩm quyền của thẩm quyền” như là một nguyên tắc cơ bản khi xem xét về thẩm quyền của một trọng tài. Nguyên tắc này dễ dàng tìm thấy trong pháp luật trọng tài của Thụy Sĩ, Đức, Hoa Kỳ, Pháp, Anh v.v. Ví dụ, khoản 1 Điều 1040 Luật Trọng tài Đức 1998 quỵ định: ‘’Hội đồng trọng tài có thể phản quyết về thẩm quyền của chính nó và sự tồn tại hay hiệu lực của thoả thuận trọng tài…”