Nguyên tắc tội phạm kép là một nguyên tắc cơ bản được cộng đồng quốc tế thừa nhận và tuân thủ trong hoạt động tố tụng tư pháp hình sự quốc tế. Vậy nguyên tắc tội phạm kép là gì và có nội dung, cách áp dụng thế nào?
1. Tội phạm kép là gì?
Nguyên tắc tội phạm kép yêu cầu hành vi có liên quan được đề cập trong yêu cầu tố tụng tư pháp hình sự phải đồng thời cấu thành tội phạm theo hướng dẫn của pháp luật nước yêu cầu và nước được yêu cầu.
Yêu cầu này cần phải được hiểu như sau: Giả thiết hành vi khách quan được nước yêu cầu đề cập nếu xảy ra tại nước được yêu cầu thì hành vi đó cũng cấu thành tội phạm, chứ không có nghĩa bắt buộc hành vi khách quan được nước yêu cầu đề cập trên thực tiễn đã xâm phạm quan hệ pháp luật mà nước được yêu cầu bảo vệ.
Theo nguyên tắc này, các quốc gia có quyền từ chối tố tụng tư pháp về hình sự nếu yêu cầu đó liên quan đến hành vi phạm tội nhưng không cấu thành tội phạm theo hướng dẫn của pháp luật nước được yêu cầu. Vì vậy, điểm đ, khoản 1, Điều 21 Luật tố tụng tư pháp quy định đơn vị có thẩm quyền của Việt Nam từ chối tố tụng tư pháp về hình sự nếu có liên quan đến hành vi vi phạm pháp luật nhưng không cấu thành tội phạm theo hướng dẫn của Bộ luật hình sự Việt Nam.
Nguyên tắc tội phạm kép là biểu hiện cụ thể của nguyên tắc “chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự” trong hoạt động tố tụng tư pháp hình sự quốc tế. Nguyên tắc tội phạm kép đòi hỏi việc tương trợ của nước được yêu cầu đối với hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án hình sự của nước yêu cầu phải dựa trên cơ sở nguyên tắc “chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật Hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự”, tránh việc hợp tác tương đối với việc giải quyết các yêu cầu có liên quan đến các hành vi không cấu thành tội phạm theo hướng dẫn của pháp luật nước được yêu cầu.
Vì vậy, nguyên tắc tội phạm kép là nguyên tắc bắt buộc tuân thủ trong lĩnh vực dẫn độ, chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù.
Tham khảo Mặt khách quan của tội phạm là gì?
2. Tuân thủ nguyên tắc tội phạm kép
Trong hoạt động tố tụng tư pháp hình sự, việc tuân thủ nguyên tắc tội phạm kép thông thường không đòi hỏi quá khắt khe. UNTOC và UNCAC đều thể hiện sự linh hoạt và cởi mở đối với vấn đề áp dụng nguyên tắc tội phạm kép trong hoạt động tố tụng tư pháp hình sự.
Tham khảo Luật dẫn độ là gì? (cập nhật 2023)
– Khoản 9 Điều 18 UNTOC quy định nước được yêu cầu có quyền coi nguyên tắc tội phạm kép là lý do để từ chối tương trợ, nhưng cũng đồng thời quy định: “Nước được yêu cầu trong phạm vi mà mình cho là hợp lý xem xét thực hiện yêu cầu tố tụng tư pháp hình sự, bất luận hành vi trong yêu cầu có cấu thành tội phạm theo hướng dẫn của pháp luật nước được yêu cầu được không”.
-UNCAC cũng có quy định tương tự về việc thực hiện tương trợ trên cơ sở áp dụng linh hoạt nguyên tắc tội phạm kép với những điều kiện nhất định như sau:
1) Thực hiện tương trợ phù hợp với các khái niệm cơ bản của pháp luật nước được yêu cầu;
2) Nội dung yêu cầu không liên quan đến các hoạt động mang tính cưỡng chế. Quy định cụ thể như sau: “Các quốc gia thành viên có thể coi việc không đáp ứng nguyên tắc tội phạm kép là lý do để từ chối thực hiện các hoạt động tương trợ được quy định trong Công ước. Tuy nhiên, nước được yêu cầu trong những trường hợp phù hợp với khái niệm cơ bản của pháp luật nước mình nên thực hiện các hoạt động tương trợ không mang tính cưỡng chế cho nước yêu cầu.
3. Áp dụng nguyên tắc tội phạm kép trọn vẹn
Tuy nhiên, qua theo dõi các yêu cầu tố tụng tư pháp hình sự mà Việt Nam gửi đi nước ngoài thời gian qua có thể nhận thấy, một số quốc gia vẫn áp dụng trọn vẹn nguyên tắc tội phạm kép đối với các yêu cầu.
Tham khảo Dẫn độ là gì? (Cập nhật 2023)
Theo quy định của Hiệp định tương trợ tư pháp về các vấn đề dân sự và hình sự năm 1998 giữa Việt Nam và Trung Quốc, Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) tối cao Trung Quốc là đơn vị đầu mối tiếp nhận, xử lý các yêu cầu tương trợ tư pháp của Việt Nam. Điều này có nghĩa khi tiếp nhận các yêu cầu tố tụng tư pháp hình sự của Việt Nam, VKSND tối cao Trung Quốc sẽ nghiên cứu, thẩm định hồ sơ yêu cầu, nếu xét thấy hành vi nêu trong yêu cầu không cấu thành tội phạm theo hướng dẫn của pháp luật Trung Quốc thì VKSND tối cao Trung Quốc sẽ có Công hàm yêu cầu phía Việt Nam bổ sung các thông tin để chứng minh hành vi cũng cấu thành tội phạm theo hướng dẫn của pháp luật Trung Quốc; nếu phía Việt Nam không đáp ứng được yêu cầu này thì VKSND tối cao Trung Quốc sẽ từ chối thực hiện tương trợ.
Chẳng hạn, đối với Tội trốn thuế, đơn vị lập yêu cầu cần nêu rõ trong Yêu cầu tương trợ tư pháp về số tiền thuế phải nộp vào ngân sách nhà nước nhưng cá nhân/pháp nhân bị tố giác hoặc bị can trong vụ án đã không nộp; đối với Tội buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới, sản xuất, buôn bán hàng giả… đơn vị lập yêu cầu cần nêu rõ trong Yêu cầu tương trợ tư pháp về giá trị hàng hóa, tiền tệ là vật phạm pháp trong vụ việc hoặc vụ án; đối với các tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản… và các tội khác có liên quan đến tổn hại về tài sản, đơn vị lập yêu cầu cần nêu rõ trong Yêu cầu tương trợ tư pháp về giá trị tài sản bị chiếm đoạt, bị tổn hại; đối với hành vi buôn lậu thuốc lá điếu, pháo nổ, hành vi tổ chức mang thai hộ vì mục đích thương mại… theo hướng dẫn của Bộ luật Hình sự Việt Nam, pháp luật Trung Quốc không tội phạm hóa những hành vi này nên phía Trung Quốc sẽ không thực hiện yêu cầu tương trợ có liên quan.
Vì vậy, để bảo đảm nguyên tắc tội phạm kép trong hoạt động tố tụng tư pháp hình sự giữa Việt Nam và Trung Quốc, các đơn vị tiến hành tố tụng của Việt Nam khi lập Yêu cầu tố tụng tư pháp hình sự gửi Trung Quốc có thể trao đổi trước với Vụ 13 VKSND tối cao để được hướng dẫn cách lập yêu cầu nhằm tránh việc phía Trung Quốc yêu cầu bổ sung thông tin, làm ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện tương trợ và thời hạn giải quyết vụ án ở trong nước.
4. Giải đáp có liên quan
Tình trạng thực tiễn thực hiện nguyên tắc tội phạm kép cho thấy có nhiều yêu cầu TTTP về hình sự đương nhiên bị từ chối bởi lẽ cùng một hành vi nguy hiểm cho xã hội nhưng có quốc gia quy định là tội phạm, có quốc gia lại không coi đó là hành vi phạm tội?
Để khắc phục tình trạng này, thực tiễn TTTP đã ghi nhận quy định mềm hơn khi thực hiện nguyên tắc này, đó là: nếu nước được yêu cầu tương trợ thấy rằng yêu cầu giúp đỡ điều tra, truy tố, xét xử về một hành vi cần thiết phải bị trừng phạt và việc thực hiện yêu cầu này không xâm phạm lợi ích công cộng, an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội của mình thì có thể thực hiện và bỏ qua nguyên tắc này.
Về sự khác biệt trong tên tội danh giữa pháp luật các quốc gia khác nhau khi áp dụng nguyên tắc tội phạm kép?
Hành vi phạm tội nêu trong yêu cầu tương trợ không nhất thiết phải mang cùng một tội danh theo hướng dẫn của pháp luật quốc gia được yêu cầu, mà cần thiết là hành vi đó phải hội đủ những yếu tố cấu thành tội phạm cơ bản tương đương theo hướng dẫn của pháp luật quốc gia được yêu cầu.
Chi phí khi sử dụng dịch vụ của LVN Group?
Công ty LVN Group gửi tới dịch vụ và tư vấn nguyên tắc tội phạm kép với chi phí thấp giúp quý khách hàng hoàn thiện hồ sơ, các thủ tục pháp lý nhanh chóng và chính xác nhất.
Trên đây là các thông tin LVN Group gửi tới đến quý bạn đọc về tội phạm kép. Trên thực tiễn thực hiện có thể phát sinh các vướng mắc bất cập, nếu bạn có câu hỏi gì về tội phạm kép hay những vấn đề khác quý khách hàng có thể liên hệ với chúng tôi. Công ty Luật LVN Group luôn sẵn sàng hỗ trợ quý khách hàng!