1. Đôi nét về EFTA

Hiệp hội mậu dịch tự do châu Âu (European Free Trade Association – EFTA) được thành lập ngày 3/5/1960 như một khối mậu dịch khác cho các nước châu Âu, do không đủ khả năng hoặc chọn không gia nhập Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC) thời đó (nay là Liên minh châu Âu (EU)).

Hiệp ước EFTA được ký ngày 4/1/1960 tại Stockholm bởi 7 nước bên ngoài (Cộng đồng kinh tế châu Âu thời đó). Ngày nay chỉ còn Iceland, Na Uy, Thụy Sĩ và Liechtenstein vẫn còn là hội viên của EFTA (trong đó Na Uy và Thụy Sĩ là các hội viên sáng lập). Sau đó Hiệp ước Stockholm được thay thế bằng Hiệp ước Vaduz.

Hiệp ước này cho phép tự do hóa việc buôn bán trong các nước hội viên. Ba nước hội viên EFTA là thành phần của Thị trường chung Liên minh châu Âu thông qua Thỏa ước về Khu vực kinh tế châu Âu (EEA), có hiệu lực từ năm 1994. Nước hội viên thứ tư của EFTA – Thụy Sĩ – chọn ký kết một thỏa ước song phương với Liên minh châu Âu. Ngoài ra, các nước EFTA cũng ký chung các thỏa hiệp mậu dịch tự do với nhiều nước khác.

Năm 1999 Thụy Sĩ ký một bộ thỏa hiệp song phương với Liên minh châu Âu bao trùm nhiều lãnh vực, trong đó có sự phá bỏ các hàng rào cản trở buôn bán như việc di chuyển nhân công cùng vận tải hàng hóa và kỹ thuật giữa đôi bên. Sự tiến triển này thúc đẩy các nước EFTA hiện đại hóa Hiệp ước của mình để bảo đảm là sẽ tiếp tục tạo ra một khuôn khổ đầy thành công cho việc mở rộng và tự do hóa việc buôn bán trong các nước hội viên và với thế giới. Các nước hội viên sáng lập EFTA là Áo, Đan Mạch, Na Uy, Bồ Đào Nha, Thụy Điển, Thụy Sĩ và Vương quốc Anh. Trong thập niên 1960 các nước này thường được ám chỉ là 7 nước bên ngoài, đối lập với 6 nước bên trong của Cộng đồng kinh tế châu Âu thời đó. Phần Lan trở thành hội viên hợp tác năm 1961 (trở thành hội viên hoàn toàn năm 1986), và Iceland gia nhập năm 1970. Vương quốc Anh và Đan Mạch gia nhập Cộng đồng châu Âu năm 1973 (cùng với Ireland), và vì thế không còn là hội viên của EFTA. Bồ Đào Nha cũng lìa bỏ EFTA để gia nhập Cộng đồng châu Âu năm 1986. Liechtenstein gia nhập EFTA năm 1991 (trước đây quyền lợi của nước này trong EFTA được Thụy Sĩ đại diện). Cuối cùng, Áo, Thụy Điển và Phần Lan cũng gia nhập Liên minh châu Âu năm 1995 và vì thế ngưng chức hội viên của EFTA.

EFTA được điều hành bởi Hội đồng EFTA và do Nha thư ký EFTA thi hành. Ngoài ra, liên quan với Thỏa ước Khu vực kinh tế châu Âu năm 1992, có 2 tổ chức khác của EFTA, đã được thành lập: Cơ quan giám sát EFTA và Tòa án EFTA.

2. Đôi nét về European Commission (EC)

Ủy ban châu Âu (European Commission (EC)) gồm 27 ủy viên hoạt động như một nội các chính phủ. Mỗi nước thành viên trong Liên minh có một ủy viên tham gia, các ủy viên này đại diện cho quyền lợi của toàn Liên minh, hơn là quyền lợi của nước mình. Trước khi đảm nhận nhiệm vụ, toàn bộ các ủy viên phải được Nghị viện châu Âu chấp thuận. Một trong số 27 uỷ viên làm Chủ tịch Ủy ban châu Âu được Hội đồng châu Âu bổ nhiệm với sự đồng ý của Nghị viện châu Âu. Chủ tịch Ủy ban Barroso nhậm chức từ cuối năm 2004 trong nhiệm kỳ 5 nămvàđược tái bổ nhiệmnhiệm kỳ hai hiện nay. Ủy ban có trụ sở chính tại Bruxelles, ngôn ngữ chính là tiếng Anh, tiếng Pháp và tiếng Đức.

Ủy ban châu Âu có nguồn gốc từ một trong 5 thể chế then chốt được thiết lập trong hệ thống các quốc gia Cộng đồng châu Âu (nay là Liên minh châu Âu), theo đề nghị củaRobert Schuman, Bộ trưởng Ngoại giao Pháp, ngày 9.5.1950. Ủy ban đầu tiên bắt đầu hoạt động từ năm 1951 gồm 9 thành viên của “Giới chức cấp cao của Cộng đồng Than Thép châu Âu” dưới quyền của Chủ tịch Jean Monnet. Giới chức cấp cao là cơ quan hành pháp siêu quốc gia của Cộng đồng Than Thép châu Âu mới, nhận nhiệm vụ từ tháng 8.1952 ở Luxembourg. Năm 1958, Các hiệp ước Rome đã lập ra 2 cộng đồng mới là Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC) và Cộng đồng Năng lượng nguyên tử châu Âu (Euratom), cơ quan hành pháp của 2 cộng đồng mới này được gọi là ủy ban.

Cả 3 cơ quan tồn tại song song tới ngày 1.7.1967, khi có hiệp ước hợp nhất, thì hợp lại thành một cơ quan dưới sự lãnh đạo của chủ tịch Jean Rey. Do việc hợp nhất nên Ủy ban Reytạm tăng lên 14 ủy viên, tuy nhiên tất cả các ủy ban sau này đều giảm xuống còn 9 ủy viên, theo công thức mỗi nước nhỏ 1 ủy viên và nước lớn 2 ủy viên. Ủy ban Rey đã lập Liên minh thuế quan của Cộng đồng vào năm 1968 và đấu tranh cho một Nghị viện châu Âu được dân bầu và có nhiều quyền hơn. Ủy ban Malfatti và Ủy ban Mansholt tiếp tục làm việc vì sự hợp tác tiền tệ và việc mở rộng Cộng đồng lần đầu tiên về phía bắc vào năm 1973. Việc mở rộng này, số ủy viên của Ủy ban tăng lên thành 13 người trong thời gianỦy ban Ortoli, nhằm xử lý các vấn đề của Cộng đồng mở rộng trong thời kỳ bất ổn về kinh tế và quốc tế lúc đó. Tiếp theo Ủy ban Jenkins,Ủy ban Thorn đã tiến hành việc mở rộng Cộng đồng xuống phía nam, và bắt đầu ban hành Bộ luật chung châu Âu.

Một trong số các ủy ban nổi tiếng nhất là Ủy ban Delors, do Jacques Delors lãnh đạo. Delors và các cộng sự của mình đã được coi là người sáng lập đồng tiền chung châu Âu-euro. Trong nhiệm kỳ thứ nhất, từ 1985 tới 1988, ông ta đã tập hợp châu Âu hướng tới thị trường chung, và khi được bổ nhiệm nhiệm kỳ 2, ông ta bắt đầu thúc đẩy người châu Âu hướng tới các mục tiêu nhiều tham vọng hơn của liên minh kinh tế, tiền tệ và chính trị. Người kế vị Delors là Jacques Santer. Sau một thời gian hoạt động, toàn bộ Ủy ban Santer đã bị Nghị viện buộc phải từ chức năm 1999 vì bị cáo buộc gian lận. Đây là lần đầu một ủy ban bị buộc phải từ chức toàn bộ. Tuy nhiên, Ủy ban Santer đã tiến hành công trình về Hiệp ước Amsterdam và đồng euro. Romano Prodi kế vị Santer. Hiệp ước Amsterdam đã tăng quyền của Ủy ban. Hiệp ước Nice năm 2001, đã dànhcho Chủ tịch Uỷ ban nhiều quyền hơn.

Năm 2004, José Manuel Barroso trở thành Chủ tịch Ủy ban. Để tạo điều kiện hành động thuận lợi, Barroso đã buộc phải cải tổ Ủy ban trước khi nhậm chức. Ủy ban Barroso cũng là ủy ban đầy đủ đầu tiên, từ khi mở rộng năm 2004, tới 25 ủy viên, trước đó số ủy viên vào cuối nhiệm kỳ Ủy ban Prodi đã đạt tới 30. Do kết quả của việc tăng nước thành viên, Hiệp ước Amsterdam đưa ra việc giảm ủy viên: mỗi nước thành viên chỉ cử 1 ủy viên (trước kia nước lớn được cử 2 ủy viên).

Ủy ban hoạt động như một chính quyền độc lập siêu quốc gia, tách riêng khỏi các chính phủ; được mô tả như “cơ quan duy nhất dành cho việc suy nghĩ tới châu Âu”. Các ủy viên được các chính phủ của các nước thành viên bổ nhiệm, tuy nhiên các ủy viên này buộc phải hành động một cách độc lập-trung lập, không phụ thuộc vào ảnh hưởng của chính phủ đã bổ nhiệm mình. Điều này trái ngược với Hội đồng châu Âu đại diện cho chính phủ nước mình, Nghị viện châu Âu đại diện cho các công dân châu Âu và Uỷ ban Kinh tế-xã hội đại diện cho xã hội dân sự “có tổ chức” ở châu Âu.

3. Hiệp định thương mại tự do

Hiệp định thương mại tự do (free trade agreement – FTA) là một hiệp ước thương mại giữa hai hoặc nhiều quốc gia. Theo đó, các nước sẽ tiến hành theo lộ trình việc cắt giảm và xóa bỏ hàng rào thuế quan cũng như phi thuế quan nhằm tiến tới việc thành lập một khu vực mậu dịch tự do. Theo thống kê của Tổ chức Thương mại Thế giới có hơn 200 hiệp định thương mại tự do có hiệu lực.

Với việc ký kết và thực thi Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) qua nhiều năm đàm phán, Việt Nam đã cơ bản hoàn thành những mục tiêu quan trọng nhất trong Chiến lược đàm phán hiệp định thương mại tự do giai đoạn 2010 – 2020. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bị tác động nặng nề bởi chiến tranh thương mại và đại dịch Covid-19, hội nhập kinh tế quốc tế đã góp phần đưa Việt Nam vào nhóm nhỏ các nền kinh tế thành công trong việc duy trì mức tăng trưởng dương. Năm 2020, xuất khẩu đạt 281 tỷ USD, tăng 6,5% so với năm 2019, trong đó có phần đóng góp quan trọng của thương mại với các thị trường hiệp định thương mại tự do (FTA) mới ký kết; 15 FTA được thực thi cho phép hàng xuất khẩu của Việt Nam được hưởng thuế suất ưu đãi khi tiếp cận thị trường ở trên 50 quốc gia, bao gồm hầu hết các đối tác thương mại lớn nhất, chiếm trên 70% tổng kim ngạch xuất khẩu. Nếu không bị yếu tố khách quan do Mỹ rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), chúng ta đã có thể trở thành quốc gia duy nhất có FTA với tất cả 10 nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Đặc biệt, các Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) được coi là các Hiệp định thương mại tự do (free trade agreement – FTA) thế hệ mới, phù hợp xu thế phát triển của thương mại hiện đại. Tính chất “mới” của các hiệp định này bao gồm mức độ tự do hóa cao cho thương mại và đầu tư cùng các quy tắc thương mại tiên tiến, mang tính cải cách vượt ra ngoài khuôn khổ các quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) đã tồn tại một phần tư thế kỷ. Bởi vậy, các hiệp định này không chỉ mở ra các cơ hội thương mại tiềm tàng với các nền kinh tế phát triển mà còn góp phần quan trọng thúc đẩy tiến trình cải cách hành chính, hoàn thiện môi trường thương mại và đầu tư của nước ta. Đó chính là giá trị quan trọng nhất mà các hiệp định này đóng góp vào thực hiện thành công các mục tiêu chiến lược phát triển lâu dài của Việt Nam.

4. Áp dụng biện pháp bù giá trong các Hiệp định Thương mại Tự do giữa các nước EFTA và EC

Sản phẩm được EU áp dụng các điều khoản về những biện pháp bù giá khi nhập khẩu vào hoặc xuất khẩu ra khỏi EU được liệt kê trong danh mục của EU tại Nghị định thư 2 của các hiệp định thương mại tự do giữa từng nước thành viên trong EFTA với EC. Các nước EFTA đã đưa vào đây một số sản phẩm tương tự trong danh mục tương ứng của nước mình tại Nghị định thư này. Tuy nhiên có một vài điểm khác nhau về phạm vi của sản phẩm trong danh mục của EU và trong danh mục của các nước EFTA. Nghị định thư 2 cũng có những điều khoản liên quan đến những tiêu chí để áp dụng các biện pháp bù giá. Một khoản thuế cố định có thể bị thu khi nhập khẩu hoặc các biện pháp bù giá nội tại được áp dụng. Đối với trường hợp hàng xuất khẩu cũng tương tự. Các điều khoản cho phép tự do lựa chọn phương pháp bù giá.

Theo các hiệp định của WT0, từng nước trong EFTA đàm phán với EC để có khả năng thực hiện các điều khoản của WTO về buôn bán nông sản chế biến theo chế độ ưu đãi (Nghị định thư so 2 của EFTA). Điều này bao gồm cả việc đưa vào các mức thuế cố định thay cho các thành phần khả biến.

5. Sự phát triển của các Hiệp định thương mại tự do

Số lượng các hiệp định thương mại tự do đã tăng đáng kể trong thập kỷ qua. Từ năm 1948 đến 1994, Hiệp ước chung về thuế quan và mậu dịch (GATT), tiền thân của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đã nhận được 124 thư thông báo. Kể từ năm 1995 trên 300 hiệp định thương mại đã được ban hành.

Theo Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), số hiệp định thương mại tự do (FTA) ký kết giữa các quốc gia châu Á đã tăng từ 3 hiệp định năm 2000 lên 56 hiệp định vào cuối tháng 8 năm 2009. Mười chín trong tổng số 56 hiệp định thương mại tự do đó được ký giữa 16 nền kinh tế châu Á, một xu hướng có thể giúp cho khu vực này trở thành khối mậu dịch hùng mạnh.

Trên đây là nội dung Luật LVN Group sưu tầm và biên soạn. Nếu còn vướng mắc, chưa rõ hoặc cần hỗ trợ pháp lý khác bạn vui lòng liên hệ bộ phận tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài điện thoại số: 1900.0191 để được giải đáp.

Rất mong nhận được sự hợp tác!

Trân trọng!

Luật LVN Group (Sưu tầm và biên tập).