I. Tác phẩm “Tinh thần pháp luật” của Nhà triết học Sáclơ Đờ Môngtexkiơ (Montesquieu)

1. Giới thiệu tác phẩm “Tinh thần pháp luật”

Giai doạn từ năm 1741 – 1747, Nhà triết học Montesquieu tập trung toàn lực vào nghiên cứu và viết cuốn sách lớn, đó là “Tinh thần pháp luật”. Đến tháng 10 năm 1748 ông cho xuất bản cuốn “Tinh thần pháp luật” tại Genève, in thành 02 tập (có loại in thành 03 tập), khoảng 1000 trang.

Ở tác phẩm này, Montesquieu nghiên cứu luật pháp không như một nhà luật học thuần túy, mà nghiên cứu cái hồn, cái tinh thần của pháp luật. Ông muốn khám phá các quy luật trong sự hỗn độn của luật pháp các quốc gia, dân tộc qua các thời đại. Đây là một tác phẩm triết học về pháp luật sâu sắc, trong đó luật pháp được giải thích từ nhiều khía cạnh khác nhau.

Viết một tác phẩm phong phú như “Tinh thần pháp luật” đương nhiên đòi hỏi rất nhiều tài liệu. Ngoài một số về luật và về lịch sử bằng tiếng Latinh (trước kia được Montesquieu dùng để viết cuốn “Khảo về những nguyên nhân của sự cường thịnh và suy vong vủa các người La Mã”, còn phải kể đến cuốn “Chính trị luận” (La politique) của Aristote, cuốn “Quân vương” (Le prince) của Machiavel (1514), cuốn “Ảo tưởng” (L’Utopie) của Thomas Morus (1516), “Sáu quyển nói về chính thể cộng hòa” (Les six livers de la République) của Jean Bodin (1576 – 1578), cuốn “Khái luận về người công dân” (Du citoyen) của Hobbes (1642), trong thư viện của Montesquieu còn nhiều sách về lịch sử liên quan đến tất cả các nước châu Âu và châu Á và những du kí của các nhà truyền giáo.

Trong nhiều chương của tác phẩm, ông không tránh khỏi sự lưỡng lự giữa một khoa học gia và một đạo đức gia. Chẳng hạn, trong những chương chính yếu của tác phẩm, nhà đạo đức chứ không phải nhà bác học đã định nghĩa những nguyên tắc của ba loại chính thể (đạo đức, danh dự, sợ hãi) như là những căn bản đạo đức đã quy định những chế độ khác nhau. Mặc dầu những kết quả của sự phân tích ấy rất đúng người ta có thể tự hỏi rằng phải chăng Montesquieu đã muốn tìm kiếm tâm lý của một chế độ chính trị y như là người ta suy luận cách xử sự của một cá nhân ở tính nết của y. Lối lý luận của một nhà đạo đức đã tạo nên đẳng cấp trong lúc hình thành các chế độ: nếu chính thể dân chủ căn cứ vào một gia tài tinh thần, làm sao người ta lại không kết luận rằng chính thể ấy hơn chính thể quân chủ căn cứ vào thành kiến danh dự, và hơn chính thể độc tài nhiều, chính thể này sở dĩ mạnh là do sự sợ hãi tức là sự phủ định mọi cảm tình đạo đức? Những kết luận như thế rõ ràng đã biểu lộ những mong ước của một nhà đạo đức hơn là kết quả khách quan của một sự nhận xét khoa học.

=> Mặc dù tác phẩm “Tinh thần pháp luật” của ông có những hạn chế về mặt phương pháp của Montesquieu nhưng không thể phủ nhận những giá trị lớn lao của tác phẩm. Montesquieu đã tỏ ra như là người đầu tiên đề cập đến khoa xã hội học (mặc dù phải đến thời Auguste Comte (1798 – 1857) mới có tên ấy)). Khoa học xã hội đối với ông không phải là một khoa học trừu tượng nữa. Dưới tất cả các hình thức (dân luật, hình luật, luật hiến pháp, công pháp quốc tế), khoa học luật liên hệ tới một số lớn các yếu tố lịch sử, địa lý, kinh tế, luân lý.

Như vậy, Montesquieu không những chỉ ra tính tương đối của luật pháp, mà còn tìm ra tính chất phức tạp của những nguyên nhân định hình nên một nền pháp lý. Tuy rằng, trong phần lớn các nhận định ấy, Montesquieu chỉ chứng minh được phần nào chứ không thể chứng minh được hết, song các nhà xã hội học hiện đại (dù chỉ trích những phương pháp của ông) không bao giờ phủ nhận ông là bậc tiền bối. Tất nhiên, cuốn “Tinh thần pháp luật” đặt trong thời đại của nó, là một tác phẩm hết sức tân kỳ.

 

2. Bố cục tác phẩm “Tinh thần pháp luật” của Nhà triết học Sáclơ Đờ Môngtexkiơ

Theo bài viết đợt trước của chúng tôi, bố cục của tác phẩm này có rất nhiều nhà phê bình tranh luận.

Bên cạnh có học giả cho rằng đó là bố cục hợp với một lý luận cực kỳ chặt chẽ. Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng có nhà phê bình thì cho rằng, Montesquieu viết không theo một bố cục nào cả. Được đánh giá là viết không có phương pháp, cách sắp xếp các Quyển, Chương không thật sự logic (có những quyển có rất nhiều chương, có quyển chỉ có 1 chương (quyển V))… Chính những điều này khiến người đọc khó nắm bắt được mạch của tác phẩm nếu không đọc một cách cẩn thận, chăm chú. Chỉ khi đi vào đọc từ câu, từng chữ, nghiền ngẫm, ta dần cảm nhận được cái hay, cái thấu đáo, cái tinh thần của tác phẩm, đạo đức của tác giả khi viết tác phẩm này.

Tuy nhiên, có thể chia tác phẩm phẩm thành 5 phần cụ thể:

– Phần 1: Quyển I –X: Montesquieu bàn về luật của tự nhiên, luật con người, những nguyên nhân chính trị quyết định luật pháp; ông cũng định nghĩa 3 hình thức chính thể (quyển II) và những nguyên tắc của nó (quyển III);  các yếu tố ảnh hưởng đến sự tồn vong của 3 chính thể: giáo dục (quyển IV) , các luật có liên quan, hệ thống an ninh (quyển IX), hệ thống phòng thủ (quyển X) và sự sa đoạ của 3 chính thể (quyển VIII)

– Phần 2: Quyển XI – XIII: ông tiếp tục nghiên cứu những yếu tố chính trị bằng cách phân tích trước hết những luật lệ nào cần thiết trong 3 loại chính thể; bàn về tự do chính trị chính (tam quyền phân lập – Quyển XI: tự do chính trị trong mối quan hệ với hiến pháp) và tự do công dân (Quyển XII: tự do chính trị trong mối quan hệ với công dân)

– Phần 3: Quyển XIV – XIX: Montesquieu chứng minh những yếu tố có tính chất vật chất (khí hậu, đất đai) hay tinh thần (tập quán, phong tục của một nước) tham gia vào việc tạo thành luật pháp

– Phần 4: Từ quyển XXI – quyển XXV: mối quan hệ của pháp luật với thương mại, với việc sử dụng tiền tệ, với dân số, với tôn giáo các nước

– Phần 5: Quyển XXVI – XXXI: bàn về cơ sở xây dựng nên pháp luật và bàn về nước Pháp

Như vậy, bàn về tự do tại phần 3 trong tác phẩm. Với một tác phẩm đồ sộ, không thể trình bày dàn trải hết các nội dung được chính vì vậy trong giới hạn bài viết này, chúng tôi chỉ phân tích và biên soạn những phần nội dung liên quan đến tự do, chủ nghĩa tự do…

 

II. Quan điểm khí hậu – địa lý trong tác phẩm “Tinh thần pháp luật”

Quan điểm “khí hậu – địa lý quyết định sự phát triển của xã hội” được nhà triết học Montesquieu bảo vệ một cách quán triệt trong suốt 5 quyển, cụ thể từ quyển XIV đến quyển XVIII.

Ở đây, ông viết: “Khí hậu nóng thì sức mạnh và tính dũng cảm của con người bị chùn lại. Khí hậu lạnh giúp cho thân thể và đầu óc người ta thích ứng với những hoạt động dai dẳng, nhọc nhằn và gai góc (…).”

Bên cạnh đó, Montesquieu dành một chương nói về khí hậu châu Á, cụ thể: “Châu Á không có một vùng khí hậu trung bình, những nơi lạnh nhất tiếp giáp ngay với nơi nóng nhất: Thổ Nhĩ Kỳ, Mông Cổ, Ba Tư tiếp giáp với Trung Hoa, Triều Tiên rồi Nhật Bản. Trái lại, ở châu Âu vung khí hậu trung bình rộng bao la. Tuy vẫn có những loại khí hậu khác nhau nhưng sự tương phản giữa Tây ban Nha với Italia, giữa Nauy và Thuỵ Điển là không đáng kể. Cho nên, ở châu Á, nước mạnh đối diện ngay với nước yếu; những dân tộc thiện chiến, dũng cảm, hiếu động ở sát kề những dân tộc yếu đuối, lười biếng, nhút nhát và tất nhiên dân tộc này bị chinh phục thì dân tộc kia là kẻ đi chinh phục. Châu Âu thì trái lại, nước mạnh sát kề nước mạnh, họ cùng can đảm như nhau. Đây là lý do chủ yếu tạo nên châu Âu can đảm và châu Á yếu hèn”. Ông dẫn lời Aristote: “nguời châu Á khéo tay nhưng không can đảm nên họ luôn vâng lời và phục vụ người khác”

 

III. Quan điểm tính cách dân tộc trong tác phẩm “Tinh thần pháp luật”

Khi bàn về tính cách dân tộc, Montesquieu có những luận giải độc đáo, cụ thể Montesquieu viết: “có nhiều yếu tố thống trị con người: khí hậu, tôn giáo, kỷ cương nhà nước, gương thành bại đã qua, phong tục tập quán (…), từ đó mà hình thành tính cách một xã hội con người (…). Vì vậy nhà lập pháp cần tôn trọng tính cách của các dân tộc”

Để triển khai quan điểm nói trên của mình, Montesquieu bình luận về hiến pháp và tính cách dân tộc Trung Hoa, đó là: “Các nhà lập pháp Trung Hoa nhập cả tôn giáo, pháp luật, phong tục tập quán và luân lý đạo đức lại. Các giáo điều trong bốn loại hình trên được gọi là “lễ”. Các nho sĩ dạy lễ và các pháp quan truyền bá lễ, lễ bao trùm mọi việc lớn nhỏ trên đời, nên một khi mọi người đều tuân theo lẽ thì nước Trung Hoa được cai trị tốt. (…). Những gíao điều chung về lễ không có gì là trí tuệ cao xa, mà chủ đơn giản là những quy tắc thực hành chinh nên đã chinh phục lương tri và in sâu vào trong trí óc (…) Do đó pháp luật Trung Hoa không mất ngay cả khi nước trung Hoa bị chinh phục. Tập quán, phong tục, pháp luật, tôn giáo vẫn thế, và nếu có thay đổi thì chính là kẻ chinh phục phải thay đổi dần theo người Trung hoa. Có điều lạ là người Trung Hoa hoàn toàn bị điều khiển theo lễ, nhưng trái lại đó là một dân tộc láu lỉnh nhất hoàn cầu”. Villemain tán thưởng quan điểm của Montesquieu và chú thích: “Tính cách chung của một dân tộc là không gì thắng nổi. Nó tác động đến cả những kẻ muốn từ chối nó. Nó làm ra pháp luật hoặc vô hiệu hoá pháp luật”

 

IV. Quan điểm thương mại trong tác phẩm “Tinh thần pháp luật”

Đối với quan điểm của Montesquieu, trong tất cả các cách mà một quốc gia có thể tìm cách làm giàu cho chính mình thì ông tin rằng, thương mại là cách duy nhất không có nhược điểm vượt trội.

Ví dụ: Đối với việc chinh phục và cướp bóc các nước láng giềng có thể mang lại nguồn tiền tạm thời, nhưng theo thời gian, chi phí duy trì một đội quân chiếm đóng và quản lý các dân tộc bị khuất phục sẽ gây áp lực mà rất ít quốc gia có thể chịu đựng được. Khai thác kim loại quý từ các mỏ thuộc địa dẫn đến lạm phát chung; do đó chi phí khai thác tăng lên trong khi giá trị của kim loại chiết xuất giảm. Sự sẵn có ngày càng tăng của tiền sẽ thúc đẩy sự phát triển của thương mại ở các nước khác; tuy nhiên, ở đất nước khai thác vàng và bạc, ngành công nghiệp trong nước bị phá hủy.

Ngược lại, trong lĩnh vực thương mại không có nhược điểm như việc chinh phục và cướp bóc các nước láng giềng mà chúng ta vừa nêu trên. Bởi vì, nó không yêu cầu những đội quân rộng lớn, hay sự tiếp tục khuất phục của các dân tộc khác. Nó không làm suy yếu chính nó, như việc khai thác vàng từ các mỏ thuộc địa, và nó mang lại lợi ích cho ngành công nghiệp trong nước. Do đó, nó tự duy trì và các quốc gia tham gia vào nó, theo thời gian. Mặc dù nó không tạo ra tất cả các đức tính – lòng hiếu khách, Montesquieu nghĩ, thường được tìm thấy ở những người nghèo hơn là ở những người dân thương mại – nhưng nó tạo ra một số: “tinh thần thương mại đương nhiên đi kèm với tinh thần tiết kiệm, tiết kiệm, điều độ, lao động, thận trọng, tĩnh lặng, trật tự, và phép tắc ”. Ngoài ra, nó còn “là một phương thuốc chữa trị cho những thành kiến ​​tàn phá nhất”, cải thiện cách cư xử, và dẫn đến hòa bình giữa các quốc gia.!

 

(MK LAW FIRM: Bài viết được đăng tải nhằm mục đích giáo dục, phổ biến, tuyên truyền pháp luật và chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước không nhằm mục đích thương mại. Thông tin nêu trên chỉ có giá trị tham khảo vì vậy Quý khách khi đọc thông tin này cần tham khảo ý kiến Luật sư của LVN Group, chuyên gia tư vấn trước khi áp dụng vào thực tế.)

Trên đây là nội dung Luật LVN Group đã sưu tầm và biên soạn. Trường hợp trong nội dung tư vấn có điều gì gây nhầm lẫn, chưa rõ ràng hoặc thông tin nêu trong nội dung tư vấn khiến quý khách chưa hiểu hết vấn đề hoặc/ và có sự vướng ngại, thắc mắc, chúng tôi rất mong nhận được ý kiến phản hồi của quý khách hàng. Mọi vướng mắc bạn vui lòng trao đổi trực tiếp với bộ phận Luật sư của LVN Group tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài gọi số: 1900.0191 hoặc liên hệ văn phòng để nhận được sự tư vấn, hỗ trợ từ Luật LVN Group

Rất mong nhận được sự hợp tác!

Trân trọng!

Luật LVN Group (Sưu tầm và biên tập).