Các nguyên tắc pháp lý của hợp đồng cho vay là gì ?

Cảm ơn Bạn, vấn đề này Luật LVN Group xin được trao đổi như sau:

Các quy định về hợp đồng cho vay không tách rời khỏi các nguyên tắc pháp lý cơ bản của quan hệ hợp đồng. Đó là các quyền tự do, bình đẳng giao kết, thực hiện hợp đồng với những giới hạn để bảo đảm lợi ích chung của hệ thống tín dụng.

1. Nguyên tắc tự do, tự nguyện giao kết, thực hiện hợp đồng cho vay

Nguyên tắc này được phản ánh khá phổ biến trong các học thuyết triết học, tôn giáo và trong các đạo luật cổ. Quyền tự do giao kết hợp đồng mang tính nguyên tắc được pháp luật Việt Nam ghi nhận cả trong luật chung và luật chuyên ngành (Ví dụ: Điều 3 Bộ luật Dân sự năm 2015; khoản 1, 2 Điều 7 Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010; Điều 7 Luật Doanh nghiệp năm 2020), và là quyền cơ bản của con người được ghi nhận thông qua các giao dịch dân sự – kinh tế, thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội.

Trong các quy định điều chỉnh hoạt động cho vay ngân hàng, các quyền này được thể hiện qua việc:

i) Các tổ chức tín dụng (với tư cách bên cho vay) được phép lựa chọn, tìm kiếm đối tác (khách hàng) để ký kết, thay đổi hợp đồng, từ chòi cho vay,…; quyền chủ động tổ chức các hoạt động kiểm tra, giám sát vốn vay; giám sát nội bộ; thu hồi nợ;

ii) Đối vớii bên vay, đó là quyền được lựa chọn tổ chức tín dụng để vay vốn, thỏa thuận lãi suất,… đưa ra các biện pháp bảo đảm tiền vay phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện năng lực tài chính thực tế của mình.

Tự do hợp đồng không có nghĩa các bên được phép làm bất cứ những gì mình muốn. Sự can thiệp của Nhà nước vào hợp đồng vay thông qua các quy định về điều kiện hoặc những giới hạn về tỷ lệ tín dụng để duy trì và bảo đảm sự an toàn tối thiểu, bắt buộc các bên phải thực thi nghiêm túc. Phạm vi những giới hạn này dựa trên các nguyên tắc an toàn, hạn chế rủi ro, sự phát triển lành mạnh của các tổ chức tín dụng được nghiên cứu phổ biến. Vì vậy, bên cạnh luật hóa các quy định về quy chế hoạt động cho vay, Nhà nước còn phải tăng cường hoạt động giám sát và chế tài bằng biện pháp hành chính đối với tổ chức tín dụng, đơn vị chịu sự quản lý trực tiếp của nhà nước. Thay vì áp dụng đối với bên vay, nhằm định hướng cho các tổ chức tín dụng phải tuân thủ khi tham gia giao kết, thực hiện các trách nhiệm hợp đồng.

Trong chừng mực nhất định, xác định ranh giới giữa quyền tự do hợp đồng và phạm vi, mức độ can thiệp của Nhà nước vào các quyền tự do đó dựa trên căn cứ nào, là công việc khó khăn đối với các nhà làm luật. Sự can thiệp của Nhà nước bằng các biện pháp mệnh lệnh hành chính, nếu không hợp lý sẽ cản trở các quyền tự do kinh doanh, cản trở sự phát triển tín dụng. Mặt khác, với đặc thù bên vay và bên cho vay gồm nhiều chủ thể có năng lực và địa vị khá đa dạng, trong khi các quy định về cho vay giải quyết vấn đề này phải trên cơ sở lợi ích chung của các chủ thể, bao gồm cả lợi ích của bên đi vay yếu thế, và bên cho vay có quy mô nhỏ, năng lực tài chính còn hạn chế.

2. Nguyên tắc thông nhất ý chí giữa các chủ thể trong hợp đồng cho vay

Các bên tự do giao kết hợp đồng dưới nhiều hình thức nhưng phải thống nhất ý chí. Nghĩa là họ phải đạt được sự đồng thuận cả về hình thức, nội dung của hợp đồng như đúng nghĩa, được các luật gia Catherine Elliott và Frances Quinn trong tác phẩm kinh điển “Contract Law” (Luật hợp đồng) nhận định:

“Để một hợp đồng tồn tại, thường một bên phải thực hiện một đề nghị giao kết hợp đồng, và bên kia phải chấp nhận nó. Một khi chấp nhận có hiệu lực, hợp đồng thường sẽ ràng buộc hai bên”.

Do đó, mọi hành vi đe dọa, bị lừa dối, nhầm lẫn có thể làm cho hợp đồng vạy bị vô hiệu, các bên phải chấm dứt thực hiện hợp đồng, khắc phục hậu quả xảy ra.

Những thỏa thuận trong hợp đồng cho vay hợp pháp sẽ làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ phải thực hiện. Để đạt được thỏa thuận này, các bên phải trải qua quá trình gặp gỡ, đàm phán và giao kết hợp đồng kéo dài, hoặc tự quyết định thay đổi một phần nội dung của hợp đồng cho vay. Những sửa đổi, bổ sung này cũng phải được lập thành văn bản, là một phần không thể tách ròi bản hợp đồng được ký kết ban đầu, phản ánh đúng bản chất của quan hệ kinh tế, dân sự: Các chủ thể được thay đổi ý chí khi ký kết hợp đồng xuất phát từ nhu cầu, hoàn cảnh tín dụng thực tế.

3. Nguyên tắc cân bằng quyền và lợi ích của các bên