Các quy định liên quan đến thủ tục người bào chữa tham gia phiên tòa, trình tự xét hỏi, tranh tụng và biên bản phiên tòa

Như báo cáo đánh giá thực trạng thi hành Bộ luật tố tụng hình sự của Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã nêu, mặc dù Điều 280 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 có quy định: “Khi xét thấy cần thiết, Tòa án phải triệu tập người bị kết án, người bào chữa và có thể triệu tập những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến việc kháng nghị tham gia phiên tòa giám đốc thẩm” (quy định này cũng áp dụng cho cả phiên tòa tái thẩm). Thực tế là rất ít khi các phiên tòa giám đốc thẩm, tái thẩm có sự hiện diện của người bào chữa. Điều này xuất phát từ sự giới hạn “khi xét thấy cần thiết” mà điều luật quy định, mặt khác, đó còn là sự trống vắng vai trò của người bào chữa trong các trình tự này.

Về mặt pháp lý, trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm không phải là một cấp xét xử, mà chỉ là trình tự xem xét lại bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng nghị. Tuy nhiên, sô’liệu thống kê của hai ngành Tòa án và Viện kiểm sát cho thấy đơn, thư khiếu nại xin xem xét theo trình tự giám đốc thẩm và tái thẩm rất lốn, trong khi trình tự xem xét lại rất phức tạp. Nhiều vụ án đã bị giám đô’c thẩm nhiều lần, trong đó có những vụ oan sai được xem xét, trả lại sự công bằng, danh dự, uy tín, nhân phẩm và các quyền lợi hợp pháp cho người bị oan. Trong giai đoạn này, người bị kết án, đương sự nếu không thỏa mãn thường có nhu cầu trợ giúp về mặt pháp lý trong việc soạn thảo đơn xin kháng nghị, đồng thời, người bào chữa mong muôn được tham gia phiên tòa giám đốc thẩm, tái thẩm để tiếp tục bảo vệ quyền lợi cho khách hàng của mình.

Xuất phát từ những điều kiện và thực tê’ nêu trên, trong đề xuất của mình, Liên đoàn Luật sư Việt Nam quan niệm cần mạnh dạn xác định vai trò của người bào chữa tham gia bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho người bị kết án có đơn xin xem xét bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật theo trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm. Họ có đầy đủ vai trò, quyền hạn và trách nhiệm bình thường như khi tham gia các giai đoạn tố tụng hình sự khác nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người bị kết án. Theo quy định tại Điều 371 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, người bào chữa, bảo vệ quyền lợi vối sự hiểu biết, kỹ năng và thực tế tham gia các giai đoạn tố tụng trưốc đó, có khả năng chỉ ra những kết luận trong bản án, quyết định của Tòa án không phù hợp với những tình tiết khách quan của vụ án; có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong điều tra, truy tố, xét xử dẫn đến sai lầm nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án; có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật. Họ cũng chính là người có khả năng phát hiện tình tiết mới và làm thông báo kèm theo tài liệu liên quan trình bày rõ căn cứ để xét lại bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật để tái thẩm theo Điều 398 Bộ luật tô’ tụng hình sự năm 2015 như: Các lời khai của người làm chứng, kết luận giám định, kết luận định giá tài sản, lời dịch của người phiên dịch, bản dịch thuật có những điểm quan trọng không đúng sự thật; tình tiết mà Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán, Hội thẩm do không biết được mà kết luận không đúng làm cho bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật không đúng sự thật khách quan của vụ án. Phát hiện vật chứng, biên bản về hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, biên bản hoạt động tô’ tụng khác hoặc những chứng cứ, tài liệu, đồ vật khác trong vụ án bị giả mạo hoặc không đúng sự thật; những tình tiết khác làm cho bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật không đúng sự thật khách quan của vụ án.

Chính vì thế, cơ sở pháp lý cho sự trợ giúp này được quy định trong khoản 1 Điều 372 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 là người bị kết án, cơ quan, tổ chức và mọi cá nhân có quyền phát hiện vi phạm pháp luật trong bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật và thông báo cho người có thẩm quyền kháng nghị. Thủ tục này được thực hiện bằng hình thức văn bản theo những nội dung bắt buộc được quy định trong khoản 2 Điều 374 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, gửi đến người có thẩm quyền kháng nghị và phải được ký tên hoặc điểm chỉ; trường hợp cơ quan, tổ chức thông báo thì người đại diện theo pháp luật của cơ quan, tổ chức đó phải ký tên và đóng dấu.

Theo Điều 383 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định rõ: “Trường hợp xét thấy cần thiết hoặc có căn cứ sửa một phần bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật, Tòa án phải triệu tập người bị kết án, người bào chữa và những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến việc kháng nghị tham gia phiên tòa giám đốc thẩm; nếu họ vắng mặt thì phiên tòa giám đốc thẩm vẫn được tiến hành”. Liên quan đến quy định này, trong quá trình hướng dẫn thi hành Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, các cơ quan chức năng có thẩm quyền cũng cần nêu rõ các trường hợp “xét thấy cần thiết” và cơ chế để người bào chữa, bảo vệ quyền lợi biết rõ thông tin là có căn cứ để Hội đồng giám đốc thẩm, tái thẩm sửa một phần bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật, cũng như họ có thể gửi trước các kiến nghị, trình bày quan điểm pháp lý trước khi phiên tòa giám đốc thẩm, tái thẩm được mở.

Theo Khoản 2 Điều 386 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã quy định rõ trường hợp nếu người bị kết án, người bào chữa, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến kháng nghị có mặt tại phiên tòa thì những người này được trình bày ý kiên về những vấn đề mà Hội đồng giám đốc thẩm yêu cầu. Kiểm sát viên phát biểu ý kiến của Viện kiểm sát về quyết định kháng nghị và việc giải quyết vụ án. Kiểm sát viên, người tham gia tố tụng tại phiên tòa giám đốc thẩm tranh tụng về những vấn đề liên quan đến việc giải quyết vụ án. Chủ tọa phiên tòa phải tạo điều kiện cho Kiểm sát viên, người tham gia tố tụng trình bày hết ý kiến, tranh luận dân chủ, bình đẳng trưốc Tòa án. Đây thật sự là những quy định rất mới trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, bởi lẽ, do việc xét lại bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật không phải là một cấp xét xử mới, nên việc cho phép các chủ thể buộc tội và gỡ tội trình bày hết ý kiến, tranh luận dân chủ, bình đẳng có ý nghĩa rất quan trọng trước khi Hội đồng giám đốc thẩm, tái thẩm quyết định chấp nhận hay không chấp nhận kháng nghị và đốỉ vối toàn bộ nội dung vụ án.

Riêng trong thủ tục xem xét lại quyết định của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao được quy định trong Chương XXVII của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, tuy không quy định rõ, nhưng người bào chữa, bảo vệ quyền lợi có thể giúp khách hàng của mình gửi đơn khiếu nại đến Úy ban thường vụ Quốc hội để nơi đây yêu cầu úy ban Tư pháp của Quốc hội, Viện trưỏng Viện kiểm sát nhân dân tốỉ cao kiến nghị, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao đề nghị để Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao phải mở phiên họp để xem xét lại quyết định đó theo Điều 404 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Người bào chữa, bảo vệ quyền lợi cũng cần biết đến quy định tại khoản 3 Điều 405 Bộ luật tô’ tụng hình sự năm 2015 là trong trường hợp xét thấy cần thiết, Tòa án nhân dân tối cao có thể mời cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan tham dự phiên họp nói trên. Đồng thời, các chủ thể này cũng có thể tham gia vào quá trình Hội đồng Thẩm phán quyết định tiến hành thẩm định hồ sơ vụ án, từ đó có các biện pháp phù hợp nhằm xác minh, thu thập chứng cứ, tài liệu, đồ vật để chứng minh việc vi phạm pháp luật nghiêm trọng hoặc có hay không tình tiết quan trọng mới làm thay đổi cơ bản nội dung quyết định của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

Ngoài ra, thực tế Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 có những quy định hạn chế, chưa rõ ràng về sự hiện diện, vai trò của người bào chữa trong việc tư vấn, giúp đỡ vê’ mặt pháp lý cho người bị kết án trong quá trình thi hành án hình sự. Vê’ mặt lý luận, thi hành án hình sự được xác định là một giai đoạn tô’ tụng hình sự, nên không thể thiếu vai trò của người bào chữa. Thực tế có rất nhiều yêu cầu từ phía người bị kết án, người đại diện hợp pháp hoặc người thân thích của họ trong việc trợ giúp, tư vấn vê’ mặt pháp lý trong quá trình xin hoãn, tạm hoãn chấp hành hình phạt tù, giảm thời hạn, miễn chấp hành hình phạt, thủ tục xin xét tha tù trước thời hạn, đặc xá, xin ân giảm án tử hình… ở trong điểu kiện phải chấp hành hình phạt tù, người bị kết án không có điều kiện hiểu biết về các quy định pháp luật, chính sách của Nhà nước liên quan đến các trình tự, thủ tục nêu trên, nên rất cần sự hỗ trợ của người bào chữa.

Đốì với những người bị kết án tử hình, người đang thi hành án có nguyện vọng xét tha tù trưởc thời hạn hoặc xóa án tích trong thực tiễn phát sinh rất nhiều nhu cầu trợ giúp về mặt pháp lý. Có ý kiến cho rằng, giai đoạn thi hành án hình sự không có hoạt động tố tụng nên đương nhiên không phát sinh việc bào chữa, bảo vệ quyển lợi cho ngưòi bị kết án, các đương sự. Người viết cho rằng, quan điểm nêu trên cần được xem xét, đánh giá lại một cách khách quan, vì có một số bản án tử hình đã bị bác bỏ khiếu nại theo các trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm, nếu không có sự phát hiện, tự thú của kẻ phạm tội thì không biết số phận của Nguyễn Thanh Chấn, Huỳnh Văn Nén sẽ như thế nào…

Do chức năng xã hội và phạm vi hành nghề của Luật sư nói riêng, người bào chữa nói chung rất đa dạng, không bị giới hạn trong giai đoạn điều tra, truy tô” và xét xử, mà còn có thể mở rộng đến cả quá trình thi hành án hình sự. Đó là lý do trong quá trình hướng dẫn thi hành, cần có quy định tạo cơ sỏ pháp lý cho việc người bào chữa có thể tham gia ngày càng sâu hơn vào giai đoạn thi hành án hình sự nhằm giúp đỡ có hiệu quả cho ngưòi bị kết án và người đại diện hợp pháp, những người thân thích của họ.

Theo điểm đ, e khoản 1 Điều 367 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, bản án tử hình được thi hành nếu Chánh án Tòa án nhân dân tôì cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm và người bị kết án không có đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nưóc. Trường hợp bản án tử hình bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm mà Hội đồng giám đốc thẩm, Hội đồng tái thẩm Tòa án nhân dân tốì cao quyết định không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên bản án tử hình thì Tòa án nhân dân tốì cao phải thông báo ngay cho người bị kết án biết để họ làm đơn xin ân giảm hình phạt tử hình. Thời hạn để người bị kết án tử hình gửi đơn lên Chủ tịch nước xin ân giảm chỉ có 7 ngày, điều kiện hiểu biết và khả năng trình bày đơn xin ân giảm hạn chế, trong khi chế độ giam giữ đặc biệt nghiêm khắc đối với người bị kết án tử hình. Do đó, nếu có sự trợ giúp, tư vấn về mặt pháp lý của Luật sư, những người bào chữa khác thì họ có cơ hội tìm được con đường sống.

Do tính chất đặc biệt của trình tự xem xét thi hành hình phạt tử hình có liên quan đến mạng sống của người bị kết án, nên người viết đề nghị coi sự tham gia của người bào chữa như là một trình tự bắt buộc, là điều kiện xác định tính hợp pháp trong quyết định không kháng nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao hoặc quyết định bác đơn xin ân xá của Chủ tịch nước. Đương nhiên, khi ghi nhận vai trò và sự hiện diện của người bào chữa theo trình tự này, người bào chữa có quyền gặp mặt, đọc, ghi chép hồ sơ thi hành hình phạt tử hình, tham gia phát biểu ý kiến hoặc tranh luận tại các phiên xử giám đốc thẩm, tái thẩm hoặc phiên họp của Hội đồng thi hành hình phạt tử hình. Sự có mặt của người bào chữa còn là một trong những yếu tố quan trọng bảo đảm cho việc xem xét thận trọng quá trình thi hành hình phạt tử hình.

Tham khảo pháp luật một số nưốc và quốc tế cho thấy, kiến nghị nói trên cũng phù hợp với Điều 1 (a) của Tuyên bô’ “Về biện pháp bảo đảm quyền lợi cho người bị tuyên phạt án tử hình” của Liên hợp quốc có quy định: “Bảo hộ đặc biệt cho người bị xử tử hình, tạo điều kiện cho họ có thời gian chuẩn bị bào chữa, kể cả mỗi giai đoạn tố tụng đều phải có Luật sư của LVN Group trợ giúp…”. Xuất phát từ Tu chính án sô’6 bản Hiến pháp Liên bang Hoa Kỳ về bị cáo có quyền nhò Luật sư bào chữa, Tòa án Liên bang và Tòa án các bang đều yêu cầu người bị tuyên phạt án tử hình phải có tối thiểu hai Luật sư bào chữa, trong đó có một Luật sư tinh thông về mặt tố tụng, ớ Hoa Kỳ, các Luật sư của LVN Group tham gia theo trình tự này đều phải có kiến thức và kỹ năng về bào chữa án tử hình và phải qua quá trình đào tạo kỹ năng trợ giúp pháp lý cho họ. Đối vói người không có đủ điều kiện nhờ Luật sư của LVN Group thì chính quyền phải chỉ định Luật sư bào chữa cho họ.

Đối với thủ tục xét tha tù trước thời hạn có điều kiện đã được quy định rất chặt chẽ tại Điều 368 Bộ luật tô’ tụng hình sự năm 2015, trong đó có những thủ tục mà bản thân người làm đơn xin tha tù trước thời hạn không thể nắm được, trong đó có các tài liệu về cá nhân, hoàn cảnh gia đình của phạm nhận. Trường hợp của người được đương nhiên xóa án tích có yêu cầu xóa án tích cũng như vậy. Pháp luật nên quy định cho phép họ nhận được sự trợ giúp về mặt pháp lý của người bào chữa, người đại diện hoặc người thân thích của họ, cho phép họ hiện diện trong các phiên họp của Hội đồng xét tha tù trước thời hạn…

4. Sự tham gia của người bào chữa trong thủ tục đặc biệt đối với người dưới 18 tuổi

Do người dưới 18 tuổi (trước đây, thường gọi là người chưa thành niên) có giới hạn về mặt tâm lý, mức độ trưởng thành, khả năng nhận thức nên việc tạo ra một môi trường tô’ tụng thân thiện nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp tốt nhất cho họ chính là nguyên tắc của tố tụng hình sự Việt Nam. Họ cũng được quyền bảo đảm giữ bí mật cá nhân, có người đại diện, nhà trường, Đoàn thanh niên, người có kinh nghiệm, hiểu biết về tâm lý, xã hội, tổ chức khác nơi người dưới 18 tuổi học tập, lao động và sinh hoạt. Điều 414 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định phải tôn trọng quyền được tham gia, trình bày ý kiến; bảo đảm quyền bào chữa, quyền được trợ giúp pháp lý của người dưới 18 tuổi, cũng như bảo đảm các nguyên tắc xử lý của Bộ luật hình sự nhằm giải quyết nhanh chóng, kịp thời các vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi.

Bên cạnh đòi hỏi người tiến hành tố tụng đôì với vụ án có ngưòi dưối 18 tuổi phải là người đã được đào tạo hoặc có kinh nghiệm điều tra, truy tố, xét xử vụ án liên quan đến ngưòi dưói 18 tuổi, tác giả cho rằng người bào chữa cũng phải trang bị cho mình những hiểu biết cần thiết về tâm lý học, khoa học giáo dục. Họ không chỉ xác minh, thẩm định chính xác về tuổi, mức độ phát triển về thể chất và tĩnh thần, mức độ nhận thức về hành vi phạm tội của người dưới 18 tuổi, mà còn phải xem xét điều kiện sinh sống và giáo dục; bối cảnh, nguyên nhân, điều kiện, hoàn cảnh phạm tội… Ngưòi bào chữa phải kịp thời xem xét và có ý kiến đối với cơ quan và người có thẩm quyền tiến hành tô’ tụng trong quá trình họ áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp áp giải đôì vối người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi trong trường hợp thật cần thiết.

Đặc biệt, Điều 419 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định, chỉ áp dụng biện pháp tạm giữ, tạm giam đối với người bị buộc tội là ngưòi dưối 18 tuổi khi có căn cứ cho rằng việc áp dụng biện pháp giám sát và các biện pháp ngăn chặn khác không hiệu quả. Thời hạn tạm giam đôì vối ngưồi bị buộc tội là người dưới 18 tuổi bằng hai phần ba thời hạn tạm giam đối với ngưòi đủ 18 tuổi trở lên quy định tại Bộ luật này. Khi không còn căn cứ để tạm giữ, tạm giam thì cơ quan, người có thẩm quyền phải kịp thời hủy bỏ, thay thế bằng biện pháp ngăn chặn khác. Các trưòng hợp bị giữ, bị bắt, tạm giữ, tạm giam cũng được quy định rất cụ thể:

– Người từ đủ 14 tuổi đến dưối 16 tuổi có thể bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, bị bắt, tạm giữ, tạm giam về tội phạm quy định tại khoản 2 Điều 12 của Bộ luật hình sự nếu có căn cứ quy định tại các điều 110, 111 và 112, các điểm a, b, c, d và đ khoản 2 Điều 119 của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015.

– Người từ đủ 16 tuổi đến dưối 18 tuổi có thể bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, bị bắt, tạm giữ, tạm giam vê’ tội nghiêm trọng do cố ý, tội rất nghiêm trọng, tội đặc biệt nghiêm trọng nếu có căn cứ quy định tại các điều 110, 111 và 112, các điểm a, b, c, d và đ khoản 2 Điều 119 của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015.

– Đốĩ với bị can, bị cáo từ đủ 16 tuổi đến dưối 18 tuổi bị khởi tố, điều tra, truy tô, xét xử về tội nghiêm trọng do vô ý, tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tù đến 02 năm thì có thể bị bắt, tạm giữ, tạm giam nếu họ tiếp tục phạm tội, bỏ trốn và bị bắt theo quyết định truy nã.

Điều 422 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định riêng về bào chữa, trong đó khẳng định, người bị buộc tội là người dưối 18 tuổi có quyền tự bào chữa hoặc nhò người khác bào chữa. Người đại diện của người dưối 18 tuổi bị buộc tội có quyền lựa chọn người bào chữa hoặc tự mình bào chữa cho người dưối 18 tuổi bị buộc tội. Trường hợp người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi không có người bào chữa hoặc người đại diện của họ không lựa chọn người bào chữa thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải chỉ định người bào chữa theo quy định tại Điều 76 của Bộ luật này.

Theo Điều 421 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, khi lấy lời khai người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị hại, người làm chứng, hỏi cung bị can là người dưởi 18 tuổi, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải thông báo trước thời gian, địa điểm lấy lòi khai, hỏi cung cho người bào chữa, người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Việc lấy lời khai người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, bị tạm giữ, hỏi cung bị can phải có mặt người bào chữa hoặc người đại diện của họ. Việc lấy lời khai của người bị hại, người làm chứng phải có người đại diện hoặc người bảo vệ quyên và lợi ích hợp pháp của họ tham dự.

Khi tham gia tố tụng, cũng như các trình tự gặp, làm việc với người bị buộc tội nói chung, người bào chữa có quyền gặp, hỏi riêng; hoặc nếu tham gia khi có yêu cầu, người bào chữa có thể hỏi người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can là người dưổi 18 tuổi nếu được Điều tra viên, Kiểm sát viên đồng ý. Sau mỗi lần lấy lời khai, hỏi cung của người có thẩm quyền kết thúc thì người bào chữa, người đại diện có thể hỏi người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can. cần lưu ý là thời gian lấy lời khai người dưởi 18 tuổi không quá hai lần trong 01 ngày và mỗi lần không quá 02 giờ, trừ trường hợp vụ án có nhiều tình tiết phức tạp.

Một điểm mối quan trọng là theo Điều 423 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, khi tiến hành xét xử đối với người dưới 18 tuổi bắt buộc phải có mặt người đại diện của bị cáo, đại diện của nhà trường, tổ chức nơi bị cáo học tập, sinh hoạt, trừ trường hợp những người này vắng mặt mà không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan. Việc xét hỏi, tranh luận với bị cáo, bị hại, người làm chứng là người dưói 18 tuổi tại phiên tòa được tiến hành phù hợp vối lứa tuổi, mức độ phát triển của họ. Phòng xử án được bô’ trí thân thiện, phù hợp với người dưới 18 tuổi. Đối vối vụ án có bị hại, người làm chứng là người dưới 18 tuổi, Hội đồng xét xử phải hạn chê’ việc tiếp xúc giữa bị hại, người làm chứng với bị cáo khi bị hại, người làm chứng trình bày lời khai tại phiên tòa. Thẩm phán chủ tọa phiên tòa có thể yêu cầu người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp hỏi bị hại, người làm chứng.

Ngoài ra, người bào chữa, bảo vệ quyền lợi cũng cần chú ý khi xem xét, đánh giá về các biện pháp giám sát, giáo dục đốĩ với người dưối 18 tuổi phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự như khiển trách; hòa giải tại cộng đồng và giáo dục tại xã, phường, thị trấn.

5. Quy định của Bộ luật tố tụng năm 2015 về chỉ định người bào chữa

Theo Điều 76 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định:

“1. Trong các trường hợp sau đây nếu người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải chỉ định người bào chữa cho họ: a) Bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình; b) Người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc là người dưới 18 tuổi.

2.Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải yêu cầu hoặc đề nghị các tổ chức sau đây cử người bào chữa cho các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này: a) Đoàn Luật sư của LVN Group phân công tổ chức hành nghề Luật sư của LVN Group cử người bào chữa; b) Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cử Trợ giúp viên pháp lý, Luật sư của LVN Group bào chữa cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý; c) Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cử bào chữa viên nhân dân bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình”.

So với Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã mở rộng thêm trường hợp được bào chữa bắt buộc không chỉ riêng đối với những người bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội theo khung hình phạt cao nhất là tử hình mà còn đối với những người về tội mà Bộ luật tố tụng hình sự quy định mức cao nhất là 20 năm, tù chung thân; quy định thêm điều kiện người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa.

Điều 76 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã mở rộng diện người bào chữa gồm cả trợ giúp viên pháp lý để bào chữa cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý, đây là quy định nhằm tạo điều kiện thuận lợi để bảo vệ tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp người bị buộc tội mà còn phù hợp với nhu cầu và điều kiện thực tiễn hiện nay khi đa phần trợ giúp pháp lý đều không có thẻ Luật sư của LVN Group nên khó khăn trong việc tiếp cận và bảo vệ quyền lợi cho người bị buộc tội.