Chính sách pháp luật và phương thức tổ chức đời sống pháp luật của xã hội

1. Mở đầu vấn đề

Các luận điểm đã được trình bày ở các chương trước cho phép khẳng định rằng, sự xuất hiện chính sách pháp luật là một tất yếu. Tính tất yếu của chính sách pháp luật gắn liền trước hết với tính cấp thiết của việc thường xuyên hoàn thiện pháp luật, của việc điều chỉnh pháp luật, với nhu cầu thay đổi có tính hướng đích của hệ thống pháp luật và xác định các định hướng phát triêh pháp luật của xã hội. Cuối cùng, chính đời sống pháp luật đặt ra “yêu cầu, đòi hỏi” để chính sách pháp luật có nhiệm vụ phục vụ đời sống pháp luật.

Quá trình phát triển xã hội cho thấy có những điều tương tự mang tính quy luật như nhau: chính sách kinh tế ảnh hưởng đến sự phát triêh kinh tế, hệ thống kinh tế và đời sống kinh tế; chính sách xã hội ảnh hưởng đến sự phát triển xã hội, hệ thống xã hội và đời sống xã hội; chính sách văn hóa ảnh hưởng đến sự phát triển văn hóa, hệ thống văn hóa và đời sống văn hóa; chính sách môi trường ảnh hưởng đến sự phát triêh môi trường, hệ thống môi trường và đời sống môi trường; chính sách pháp luật ảnh hưởng đến sự phát triển pháp luật, hệ thống pháp luật và đời sống pháp luật.

Đương nhiên, tất cả các loại chính sách đều có mối liên hệ và tác động lẫn nhau. Nhưng điều đó không loại trừ sự tồn tại độc lập của hoạt động có mục đích của mình là nâng cao trình độ và chất lượng của đời sống pháp luật, hoàn thiện pháp luật, tối ưu hóa sự điều chỉnh pháp luật, xây dựng chiến lược và sách lược phát triển pháp luật. Chính sách pháp luật thể hiện với tư cách là hoạt động như vậy. Tính độc lập của chính sách pháp luật được quyết định bởi việc chính sách pháp luật được thực hiện trong lĩnh vực pháp luật và bằng pháp luật, bằng các công cụ của pháp luật. Cùng với các loại chính sách khác của nhà nước, khi tổ chức nên chính hiện thực pháp luật, khi tối ưu hóa các công cụ pháp luật, chính sách pháp luật có nội dung riêng, có ý nghĩa độc lập của mình.

Nếu coi chính sách pháp luật chỉ là một bộ phận của mọi chính sách khác, thì khi đó chính sách pháp luật không có bản chất riêng, không có tính chủ quyền, tính độc lập cần thiết. Trong trường hợp đó, chính sách pháp luật chỉ là vật phụ thuộc của chính sách kinh tế, chính sách xã hội, chính sách văn hóa, chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo, chính sách thông tin, chính sách môi trường và các loại chính sách khác. Tất nhiên, có các mục đích và phương tiện (công cụ) khác nhau tham gia vào quá trình thực hiện mọi chính sách. Tuy vậy, toàn bộ thực chất được thể hiện ở tư tưởng nổi bật, ở nội dung của bản thân hoạt động, ở các hậu quả của hoạt động. Chính sách pháp luật được gọi là chính sách pháp luật, bởi vì, chính sách đó gắn liền vói hoạt động pháp luật và không gian xã hội tương ứng, với các phương tiện và các cơ chế pháp lý, với đời sống pháp luật nói chung.

2. Khái niệm chính sách pháp luật

Chính sách pháp luật là hoạt động có căn cứ khoa học, nhất quán và hệ thôhg của các cơ quan nhà nước và của các thiêỉ chế phi nhà nước để xây ãựng cơ chếđỉêu chỉnh pháp luật có hiệu quả, sử dụng văn minh các phương tiện pháp luật để đạt được mục tiêu bảo đảm, bảo vệ đây đủ nhất các quỳên và tự do của con người và của công dân, xây dựng và phát triển nhà nước pháp quyền, hình thành và xây dựng xã hội pháp quyền, xây dựng và phát triển văn hóa pháp luật và đời sống phấp luật của xã hội và của cá nhân.

3. Những tình tiết của chính sách pháp luật

Trong điều kiện phát triển hiện nay, chính sách pháp luật ngày càng trở nên cấp thiết, quan trọng. Điều đó xuất phát từ hoạt động sống của xã hội và gắn liền với những tình tiết quan trọng sau đây:

– Thứ nhất, chính sách pháp luật là một loại chính sách mang tính bảo đảm của chính sách, bởi vì, nó điều chỉnh, trật tự hóa chính lĩnh vực pháp luật, và đến lượt mình, nó làm cho các quan hệ kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, dân tộc và các quan hệ khác trở nên văn minh và trật tự. Như đã rõ, không một chính sách kinh tế, chính sách xã hội, chính sách văn hóa, chính sách dân tộc, chính sách đối nội cũng như không một chính sách đối ngoại nào có thê’ được thực hiện một cách có giá trị đầy đủ và hiệu quả nếu thiếu các phương tiện pháp lý để bảo đảm cho các chính sách đó. Chính sách pháp luật không dựa trên cơ sở khoa học, không có cơ sở pháp luật đầy đủ và có chỗ hổng về pháp luật, có mâu thuẫn trong các văn bản quy phạm pháp luật, không có các ưu tiên cụ thể sẽ dẫn đến những hạn chế, không có kết quả trong thực hiện chính sách kinh tế, chính sách xã hội, chính sách văn hóa, chính sách dân tộc và các chính sách khác. Từ đây có thể rút ra kết luận rằng, nếu trong lĩnh vực pháp luật mà không có trật tự, thì không thể có trật tự trong bất kỳ lĩnh vực nào của đời sống xã hội. Và ngược lại, chính sách pháp luật tốt sẽ tác động tích cực đến sự phát triêh tổng thế các quan hệ xã hội, tạo điều kiện để các quan hệ đó phát triển theo chiều hướng hợp pháp, tiến bộ, bảo đảm được tính cấu trúc tổng thể của xã hội.

– Thứ hai, sự xuất hiện của chính sách pháp luật thể hiện sự phản ứng của nhà nước đối với việc gia tăng đáng kể các dòng thông tin pháp luật trong xã hội – loại thông tin mà không phải khi nào cũng có được sự phối hợp hài hòa bên trong. Việc công nhận các nguyên tắc và các quy phạm của pháp luật quốc tế, các điều ước quốc tế của Việt Nam là một bộ phận hợp thành của hệ thống pháp luật nước ta, sự gia tăng liên tục các văn bản quy phạm pháp luật không thể không dẫn đến sự gia tăng tính không liên tục, tính không tiếp nối và sự mất cân đối, hài hòa trong không gian pháp luật nước ta. Chính sách pháp luật xuất hiện là để giải quyết nhiệm vụ đó.

– Thứ ba, sự gia tăng rõ rệt vai trò của pháp luật trong hoạt động sống của xã hội và tầm quan trọng của ý thức pháp luật trong hệ thống các hình thái ý thức xã hội do quá trình dân chủ hóa xã hội, quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền, quá trình hình thành nền kinh tế thị trường, quá trình mở rộng nền tảng pháp luật của điều chỉnh các quan hệ họp đồng và những biến đổi khác mang lại đòi hỏi các cơ quan công quyền phải có sự phối hợp nhất định trong việc quản lý các quá trình đó vì các lợi ích chung. Chính sách pháp luật là công cụ phối hợp và quản lý các quá trình đó.

– Thứ tư, sự thay đổi về chất trong mức độ tội phạm hóa trong xã hội đòi hỏi phải có sự phản ứng có cơ sở khoa học và tổng thể hơn của nhà nước đối với quá trình đó, trước hết, sự phản ứng đó có thê’ được thê’ hiện chính trong các hoạt động có tính hệ thống, có cơ sở khoa học, tức là trong chính sách pháp luật. Việc tiếp tục tội phạm hóa quá mức trong xã hội, đặc biệt sự gia tăng của tình hình tội phạm có tổ chức, tình hình tội phạm tham nhũng, tội phạm ma túy là những vật cản của quá trình đổi mới, quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, quá trình xây dựng xã hội pháp quyền.

– Về mặt hiện thực, các biểu hiện tiêu cực đang xâm nhập vào các lĩnh vực của hiện thực pháp luật. Có thể nhìn thấy các biểu hiện tiêu cực đó trong một số hoạt động nhất định của các cơ quan đại diện quyền lực, của các cơ quan hành pháp, của các cơ quan tư pháp, trong hoạt động của các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, trong hoạt động kinh doanh ở nước ta trong thời gian qua. Cần phải có chính sách pháp luật đê’ huy động được mọi lực lượng trong xã hội, mọi nguồn lực xã hội, hành động theo những chương trình thống nhất để phòng ngừa và đấu tranh với các hiện tượng tiêu cực đó.

– Thứ năm, sự phân cấp, phân quyền đang diễn ra trong quá trình đổi mới ở nước ta đòi hỏi phải xác định lại vai trò, vị trí và địa vị pháp lý của các chủ thể pháp luật trong xã hội Việt Nam. Các mối quan hệ theo chiều ngang và theo chiều dọc trong hệ thống chính trị nói chung, trong hệ thống các cơ quan nhà nước nói riêng cần phải được thiết kế lại theo quan điểm đổi mới và không thể không gắn liền với việc sử dụng một cách có cơ sở khoa học và hiệu quả công cụ (phương tiện) pháp luật, với sự gia tăng uy tín của pháp luật vói tư cách là phương tiện “sáng tạo hòa bình”. Tất cả những điều nói trên chỉ có thể được thực hiện trong phạm vi của chính sách pháp luật. Nói cách khác, chính sách pháp luật là yếu tố tất yếu của sự phát triển pháp luật của xã hội và đặc biệt của xã hội Việt Nam hiện nay. Tính tất yếu, tính cấp thiết của chính sách pháp luật còn gắn liền với các đặc điểm của giai đoạn chuyên đổi của xã hội Việt Nam. Trong điều kiện hiện nay chính sách pháp luật là phương tiện, công cụ để khắc phục những cuộc khủng hoảng và ổn định hóa đời sống xã hội.

4. Các khía cạnh khác của chính sách pháp luật

Về tính thời sự, tính cấp thiết của chính sách pháp luật gắn liền với các hiện tượng tiêu cực, các hiện tượng chuyển đổi nhất định trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, đó chỉ là một chiều cạnh nói lên tính thời sự, tính cấp thiết của chính sách pháp luật. Ở chiều cạnh khác rộng lớn hơn, cần hiểu rằng, chính sách pháp luật, cũng như mọi chính sách khác, cần phải được thực hiện thường xuyên, liên tục trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền, xây dựng xã hội pháp quyền, trong quá trình bảo đảm các quyền và tự do của con người và của công dân. Ở đây, không được lẫn lộn hai sự vật: trong giai đoạn khủng hoảng, chuyển đổi, tính thời sự, tính cấp thiết của chính sách pháp luật chung, tất yếu, sẽ tăng lên; đồng thời, chính sách pháp luật (cả chính sách pháp luật chung lẫn các loại chính sách pháp luật cụ thê) do có những thay đổi thường xuyên diễn ra trong xã hội cần phải hiện diện thường xuyên để đoán định trước và phòng ngừa các cuộc khủng hoảng.

Chính sách pháp luật là công cụ quản lý các quá trình phát triển pháp luật của từng quốc gia, nâng cao trình độ điều chỉnh và sự tổ chức của tồn tại pháp luật. Chính sách pháp luật là một hệ thống các ưu tiên trong hoạt động pháp luật, trong lĩnh vực pháp luật, dựa vào các quy phạm được thừa nhận chung của pháp luật quốc tế, được thể hiện phần lớn trong các văn bản pháp luật và hệ tư tưởng pháp luật của một quốc gia cụ thể. Cần phải hiểu rằng, không chỉ tính định hướng nhất định của các văn bản quy phạm pháp luật mà còn hệ tư tưởng nhất định đều là kết quả của chính sách pháp luật.