Hoàn thiện pháp luật về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của tòa án nước ngoài

Vấn đề này đã được Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 (BLTTDS) quy định, nhưng đã bộc lộ những bất cập nhất định khi áp dụng. Tác giả phân tích một số vấn đề được quy định trong BLTTDS liên quan đến điều kiện nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài (Điều 344) và những trường hợp bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài không được công nhận và cho thi hành tại Việt Nam (Điều 356), đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm góp phần phục vụ cho Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTDS.

1. Điều kiện để nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài

 Theo Khoản 1 Điều 344 BLTTDS, thì “người được thi hành hoặc người đại diện hợp pháp của họ có quyền gửi đơn yêu cầu Tòa án Việt Nam công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài,… nếu cá nhân phải thi hành cư trú, làm việc tại Việt Nam hoặc cơ quan, tổ chức phải thi hành có trụ sở chính tại Việt Nam hoặc tài sản liên quan đến việc thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài,… có tại Việt Nam vào thời điểm gửi đơn yêu cầu”. Đây là quy định chung cho cả bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài và quyết định của Trọng tài nước ngoài. Trong bài viết, chúng tôi chỉ đề cập đến bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài.

1.1. Chủ thể nộp đơn

Điều 344 BLTTDS quy định chủ thể có quyền nộp đơn yêu cầu thi hành bản án, quyết định là “người được thi hành” trong bản án, quyết định đó. Điều luật không nói rõ là không cho nhưng từ câu chữ của điều luật có thể hiểu, nếu chủ thể nộp đơn là người phải thi hành thì đơn yêu cầu sẽ không được chấp nhận. Quy định này đã làm phát sinh nhiều vấn đề khi áp dụng trên thực tế.

 Thứ nhất, việc xác định tư cách chủ thể của người nộp đơn. Thông thường, trong một vụ án dân sự liên quan đến tranh chấp quyền sở hữu tài sản, đòi một khoản tiền… với bên nguyên đơn và bên bị đơn thì việc xác định người được thi hành và người phải thi hành tương đối dễ dàng. Tuy nhiên, với những bản án, quyết định có liên quan đến vấn đề nhân thân (ly hôn chẳng hạn) thì việc xác định này trên thực tế sẽ không đơn giản. Những ví dụ sau là một minh chứng xác đáng.

Luật sư tư vấn pháp luật dân sự trực tuyến (24/7) gọi số: 1900.0191

 Vụ việc thứ nhất: Bà DTNH cư trú tại Việt Nam và ông DTH cư trú tại Canada kết hôn theo quy định của pháp luật Việt Nam vào năm 2006. Sau khi kết hôn, bà DTNH vẫn ở tại Việt Nam còn ông DTH sinh sống tại Canada. Sau đó, ông DTH xin ly hôn với bà DTNH tại Canada. Ngày 07/08/2008, Tòa án tối cao British Columbia, Canada cho ông DTH được ly hôn với bà DTNH theo bản án ly hôn số E080672. Con chung và tài sản chung giữa hai người là không có. Ngày 21/9/2009, bà DTNH có đơn yêu cầu Bộ Tư pháp công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án nêu trên. Đơn và các tài liệu kèm theo của bà DTNH được chuyển đến Tòa án có thẩm quyền của Việt Nam để giải quyết. Thụ lý đơn, thẩm phán được phân công giải quyết cho rằng, do ông DTH đang cư trú tại Canada nên bà DTNH chưa đủ điều kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết và ngày 26/01/2010, Tòa án đã ra quyết định đình chỉ giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án của Tòa án nước ngoài. Các căn cứ đã viện dẫn là Điều 192; Điều 342; Điều 343; Khoản 1 Điều 344; điểm b Khoản 1 Điều 354; Điều 357 và Điều 358 BLTTDS.

 Vụ việc thứ hai: bà GNP cư trú tại Việt Nam và ông TDD cư trú tại Hợp chúng quốc Hoa Kỳ kết hôn theo quy định của pháp luật Việt Nam. Sau đó, ông TDD xin ly hôn với bà GNP tại Hoa Kỳ. Ngày 04/03/2009, Tòa Thượng thẩm bang California, hạt San Bernardino, Hợp chúng quốc Hoa Kỳ cho ông TDD ly hôn với bà GNP theo bản án ly hôn số FAMRS số 802358. Con chung và tài sản chung giữa họ là không có. Ngày 01/08/2009, bà GNP có đơn gửi đến Bộ Tư pháp để yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án nêu trên tại Việt Nam. Đơn và các tài liệu kèm theo của bà GNP được chuyển đến Tòa án có thẩm quyền của Việt Nam để giải quyết. Cùng lý lẽ như vụ việc trên, ngày 18/11/2009, Tòa án đã ra quyết định đình chỉ giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án của Tòa án nước ngoài. Căn cứ để viện dẫn là Điều 194; Điều 342; Điều 343; Khoản 1 Điều 344; điểm b Khoản 1 Điều 354; Điều 357 và Điều 358 BLTTDS.

 Ở đây, chúng tôi không bình luận vấn đề đúng, sai trong hai quyết định của Tòa án Việt Nam, mà chỉ xem xét về mặt lý luận để thấy rằng, việc xác định tư cách của chủ thể nộp đơn là không đơn giản. Trong hai vụ việc trên, việc xác định tư cách của bà DTNH và bà GNP có hai quan điểm khác nhau.

 Quan điểm thứ nhất cho rằng, bà DTNH và bà GNP là người được thi hành vì bản án đã tuyên chấp thuận ly hôn. Từ khi bản án của Tòa án nước ngoài có hiệu lực, bà DTNH và bà GNP không còn chịu sự ràng buộc của mối quan hệ hôn nhân cũ và có thể tự do kết hôn với người khác mà không bị cản trở bởi ông DTH và ông TDD. Nếu quan điểm này được chấp nhận, bà DTNH và bà GNP có quyền nộp đơn theo quy định của Khoản 1 Điều 344.

 Quan điểm thứ hai cho rằng, trong hai bản án trên, ông DTH và ông TDD mới là người được thi hành chứ không phải bà DTNH và bà GNP, nên hai bà không có tư cách nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành. Quan điểm này đã được Tòa án chấp nhận và dẫn đến kết quả hai vụ việc như trên. Rõ ràng, việc xác định tư cách chủ thể trong các trường hợp vừa phân tích ở trên có ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích hợp pháp của các bên chủ thể trong bản án, bởi vì với hai phán quyết bác đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án ly hôn của Tòa án nước ngoài, bà DTNH và bà GNP, nếu muốn chấm dứt mối quan hệ hôn nhân tại Việt Nam để kết hôn với người khác, chỉ có cách làm đơn ly hôn tại Việt Nam và như vậy, mục đích của việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài đã không đạt được.

 Thứ hai, sự cần thiết của việc xác định rõ tư cách chủ thể của người nộp đơn. Thực tế là đến thời điểm này, theo quy định của pháp luật Việt Nam, chủ thể nộp đơn phải là người được thi hành. Quy định của pháp luật xác định rõ và bắt buộc như thế đối với chủ thể nộp đơn có cần thiết hay không là điều cần phải xem xét. Trong tố tụng dân sự, việc xác định tư cách chủ thể của các bên tham gia chỉ có ý nghĩa để xác định nghĩa vụ chứng minh và vấn đề án phí, nhất là trong các vụ án tranh chấp về tài sản và quyền sở hữu. Còn trong nộp đơn yêu cầu thi hành thì việc ai nộp đơn yêu cầu không làm thay đổi bản chất vấn đề, đặc biệt là trong các bản án liên quan đến nhân thân. Đối với hai trường hợp vừa phân tích ở trên, việc bà DTNH và bà GNP hay ông DTH và ông TDD yêu cầu thi hành ánh không làm thay đổi sự thật là mối quan hệ hôn nhân này đã chấm dứt theo quy định của pháp luật (đã có bản án của Tòa án) cũng như trong thực tế (ý chí thể hiện của các bên đều mong muốn chấm dứt quan hệ hôn nhân). Khi đó, việc xác định rõ và bắt buộc tư cách chủ thể của người nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài là không cần thiết.

 1.2 Điều kiện nộp đơn

 Điều luật quy định việc nộp đơn chỉ được tiến hành nếu bên phải thi hành cư trú, làm việc tại Việt Nam, có trụ sở chính tại Việt Nam hoặc tài sản liên quan đến việc thi hành có tại Việt Nam vào thời điểm gửi đơn yêu cầu. Như vậy, đối với người phải thi hành là cá nhân (bao gồm cả người Việt Nam và người nước ngoài) thì phải đang cư trú, làm việc tại Việt Nam hoặc có tài sản liên quan đến việc thi hành tại Việt Nam; đối với người phải thi hành là cơ quan, tổ chức (Việt Nam hoặc nước ngoài) thì phải có trụ sở chính tại Việt Nam hoặc có tài sản liên quan đến việc thi hành tại Việt Nam. Quy định này đã phát sinh nhiều vấn đề khi áp dụng vào thực tiễn.

 Thứ nhất, đối với người phải thi hành là cá nhân, theo quy định của điều luật, đơn yêu cầu sẽ không được chấp nhận nếu cá nhân phải thi hành không cư trú, làm việc tại Việt Nam, thậm chí có mặt tại Việt Nam mà không cư trú, không làm việc và cũng không có tài sản liên quan đến việc thi hành tại Việt Nam; hoặc không cư trú, làm việc tại Việt Nam nhưng có tài sản mà tài sản lại không liên quan đến việc thi hành tại Việt Nam. Dường như nhà làm luật muốn dành những điều kiện này cho việc công nhận những bản án, quyết định tuyên về một nghĩa vụ tài sản phải thi hành ở Việt Nam (đòi tiền, chuyển giao quyền sở hữu tài sản,…) hơn là áp dụng cho các bản án, quyết định nói chung. Bởi vì thực tế có những trường hợp yêu cầu công nhận mà không cần thiết phải có mặt người phải thi hành tại Việt Nam và cũng không cần phải xác định được tài sản của người phải thi hành có tại Việt Nam. Ví dụ: anh A là người Việt Nam định cư tại Thụy Điển, anh đã kết hôn với cô M là công dân Thụy Điển tại cơ quan có thẩm quyền của Thụy Điển. Nay, anh A và cô M đã ly hôn tại Thụy Điển và anh A muốn kết hôn với cô E là công dân Việt Nam, đang sinh sống tại Việt Nam thì anh A phải làm thủ tục yêu cầu công nhận bản án ly hôn của Tòa án Thụy Điển tại Việt Nam. Trong trường hợp này, việc buộc anh A (nếu anh A là người phải thi hành) hoặc cô M (nếu cô M là người phải thi hành) phải đáp ứng các điều kiện trên rõ ràng là không cần thiết và cũng không thể thực hiện được. Và thật vô lý là, theo quy định của pháp luật hiện hành, nếu anh A làm đơn yêu cầu công nhận tại Việt Nam bản án ly hôn, yêu cầu của anh sẽ không được chấp nhận.

 Một vấn đề nữa phát sinh từ quy định người phải thi hành phải có tài sản liên quan đến việc thi hành tại Việt Nam đã dẫn đến thực tế có những bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài tuyên về việc người phải thi hành phải trả một số tiền, người phải thi hành có tài sản ở Việt Nam, nhưng người được thi hành không thể nộp đơn yêu cầu thi hành bản án, quyết định đó tại Việt Nam vì tài sản của người phải thi hành không liên quan đến việc thi hành. Nếu mục đích của việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài về một số tiền là để bảo vệ quyền lợi chính đáng của bên được thi hành trong việc đòi số tiền đó từ bên phải thi hành thì điều quan trọng nhất đối với bên có quyền yêu cầu là bên phải thi hành có tài sản tại Việt Nam mà không cần thiết phải xác định tài sản đó có liên quan đến việc thi hành hay không bởi vì điều luật cũng không nói rõ thế nào là tài sản có liên quan đến việc thi hành? Xem xét quy định của pháp luật các nước chúng ta cũng không thấy yêu cầu này. Ví dụ: Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2003 của Cộng hòa Liên bang Nga quy định điều kiện để yêu cầu cưỡng chế thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài là: “trong trường hợp người bị thi hành án không sinh sống hoặc cư trú ở Liên bang Nga hoặc không rõ nơi cư trú thì theo nơi có tài sản của người bị thi hành án”1.

 Thứ hai, nếu người phải thi hành là cơ quan, tổ chức mà không có tài sản liên quan đến việc thi hành tại Việt Nam, điều luật quy định phải có trụ sở chính tại Việt Nam. Như vậy có thể hiểu đối với chủ thể là doanh nghiệp thì điều luật chỉ áp dụng đối với doanh nghiệp Việt Nam mà không áp dụng cho doanh nghiệp nước ngoài mặc dù họ có chi nhánh, văn phòng đại diện tại Việt Nam. Quy định này, bên cạnh vướng mắc về tài sản liên quan đến việc thi hành như đã phân tích ở trên, còn làm phát sinh vấn đề có những bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài tuyên doanh nghiệp Việt Nam thắng trong một vụ tranh chấp với doanh nghiệp nước ngoài về một nghĩa vụ tài sản phát sinh từ quan hệ hợp đồng liên quan đến hoạt động của chi nhánh, văn phòng đại diện của doanh nghiệp nước ngoài đó tại Việt Nam, nhưng không thể yêu cầu thi hành tại Việt Nam được vì doanh nghiệp nước ngoài không có trụ sở chính tại Việt Nam, mặc dù doanh nghiệp nước ngoài có tài sản tại Việt Nam. Muốn được thi hành bản án, doanh nghiệp Việt Nam phải nộp đơn yêu cầu thi hành ở nước đã tuyên bản án, nghĩa là mức độ phức tạp của vấn đề sẽ tăng lên rất nhiều. Trong trường hợp này, pháp luật Việt Nam tự xác định thẩm quyền của Tòa án Việt Nam nhưng rõ ràng, chính pháp luật Việt Nam lại vô tình tước bỏ quyền tự bảo vệ lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp Việt Nam.

Từ những phân tích trên, chúng tôi cho rằng Khoản 1 Điều 344 BLTTDS cần sửa đổi thành:

“1. Các bên trong bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài, hoặc người đại diện hợp pháp của họ có quyền nộp đơn yêu cầu Tòa án Việt Nam công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự đó nếu:

a. Bên phải thi hành là cá nhân cư trú, làm việc tại Việt Nam hoặc có tài sản tại Việt Nam vào thời điểm nộp đơn. Trường hợp bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài chỉ liên quan đến quan hệ nhân thân mà không có yêu cầu về tài sản thì không áp dụng điều kiện này.

b. Bên phải thi hành là tổ chức có trụ sở chính tại Việt Nam hoặc có chi nhánh, văn phòng đại diện tại Việt Nam trong trường hợp vụ việc liên quan đến hoạt động của chi nhánh văn phòng đại diện hoặc có tài sản tại Việt Nam vào thời điểm nộp đơn”.

2. Những trường hợp không công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài

 Điều 356 liệt kê những trường hợp bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài sẽ không được công nhận và cho thi hành tại Việt Nam là: “1. Bản án, quyết định dân sự chưa có hiệu lực pháp luật theo quy định của pháp luật của nước có Toà án đã ra bản án, quyết định đó.2. Người phải thi hành hoặc người đại diện hợp pháp của người đó đã vắng mặt tại phiên toà của Toà án nước ngoài do không được triệu tập hợp lệ. 3. Vụ án thuộc thẩm quyền xét xử riêng biệt của Toà án Việt Nam. 4. Về cùng vụ án này đã có bản án, quyết định dân sự đã có hiệu lực pháp luật của Toà án Việt Nam hoặc của Toà án nước ngoài đã được Toà án Việt Nam công nhận hoặc trước khi cơ quan xét xử của nước ngoài thụ lý vụ án, Toà án Việt Nam đã thụ lý và đang giải quyết vụ án đó. 5. Đã hết thời hiệu thi hành án theo pháp luật của nước có Toà án đã ra bản án, quyết định dân sự đó hoặc theo pháp luật Việt Nam. 6. Việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Toà án nước ngoài tại Việt Nam trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam”.

 Có thể thấy, các trường hợp này đều được kiểm tra và chấp nhận bởi cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam. Một số vấn đề đã phát sinh từ quy định này cả về lý luận lẫn thực tiễn, như:

 2.1. Mô hình điều chỉnh

 Có ba mô hình điều chỉnh của luật đối với việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài, là: 1) liệt kê những điều kiện mà một bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài phải đáp ứng nếu muốn được công nhận và cho thi hành tại nước sở tại; 2) liệt kê những trường hợp không công nhận và cho thi hành; 3) vừa liệt kê những điều kiện mà một bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài phải đáp ứng nếu muốn được công nhận và cho thi hành, vừa liệt kê những trường hợp không công nhận và cho thi hành2.

 Đối chiếu với quy định tại Điều 356 chúng ta thấy, các nhà làm luật đã không theo một mô hình nào cả, nói cách khác là đã có sự lẫn lộn giữa điều kiện công nhận và cho thi hành (được chứng minh đã thỏa mãn bởi chủ thể nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành hoặc chứng minh ngược lại bởi chủ thể phản đối việc công nhận và cho thi hành) với những trường hợp không được công nhận và cho thi hành (được chứng minh bởi cơ quan có thẩm quyền hoặc bởi chủ thể phản đối việc công nhận và cho thi hành). Vấn đề này cần được xem xét và điều chỉnh cho phù hợp.

 2.2. Nội dung của từng trường hợp cụ thể

 Thứ nhất, quyết định bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài sẽ không được công nhận và cho thi hành nếu bên phải thi hành đã vắng mặt tại phiên tòa của Tòa án nước ngoài do không được triệu tập hợp lệ (Khoản 2).

 Ở đây, điều luật đã không quy định rõ việc triệu tập hợp lệ được thực hiện theo pháp luật của nước đã tuyên ra bản án, quyết định hay theo pháp luật Việt Nam. Thực tế cho thấy, pháp luật các nước quy định về thủ tục triệu tập đương sự trong tham gia tố tụng dân sự không giống nhau và nếu có phát sinh xung đột pháp luật trong trường hợp này thì việc xác định bên phải thi hành đã được triệu tập hợp lệ hay không sẽ trở nên phức tạp. Chúng tôi cho rằng, điều luật nên quy định rõ việc triệu tập được coi là là hợp lệ nếu đáp ứng các quy định của pháp luật nước đã tuyên ra bản án, quyết định, bởi sẽ thật vô lý nếu buộc việc triệu tập đương sự phải đáp ứng yêu cầu của pháp luật Việt Nam. Trong trường hợp việc triệu tập đã hợp lệ theo quy định của pháp luật nước ngoài nhưng trái với pháp luật Việt Nam và việc trái đó là không thể chấp nhận được, chúng ta vẫn có thể vận dụng trường hợp trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam để từ chối công nhận và cho thi hành.

 Thứ hai, đã có bản án, quyết định dân sự có hiệu lực pháp luật của Tòa án Việt Nam hoặc của Tòa án nước thứ ba đã được Việt Nam công nhận và cho thi hành (Khoản 4). Theo đó, nếu Tòa án Việt Nam mới chỉ thụ lý và chưa ra bản án có hiệu lực pháp luật thì bản án, quyết định nước ngoài vẫn được xem xét công nhận và cho thi hành. Như vậy, quy định của điều luật không đặt ra vấn đề Tòa án nước ngoài có thẩm quyền giải quyết vụ việc hay không theo quy định của pháp luật Việt Nam mà mặc nhiên công nhận rằng, Tòa án nước ngoài có thẩm quyền giải quyết và thẩm quyền này được chấp nhận tại Việt Nam. Điều này là hợp lý bởi lẽ “việc xét Tòa án nước ngoài có thẩm quyền hay không là công việc không đơn giản. Vả lại, ranh giới giữa kiểm tra thẩm quyền của Tòa án nước ngoài và xét lại vụ việc đôi khi quá mỏng manh”3. Tuy nhiên, việc mặc nhiên thừa nhận thẩm quyền giải quyết của Tòa án nước ngoài đối với một vụ việc mà bản án phải thi hành tại Việt Nam rất dễ dẫn đến khả năng trái với các lợi ích cơ bản hoặc trật tự công cộng của Việt Nam hoặc trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam. Thực tế cũng đã có những quy định về xem xét thẩm quyền của Tòa án nước ngoài như là một điều kiện công nhận và cho thi hành. Hiệp định tương trợ tư pháp Việt – Pháp năm 1999 có quy định: “Bản án, quyết định của Tòa án của nước ký kết này được công nhận và có thể được cho thi hành trên lãnh thổ của nước ký kết kia nếu hội đủ các điều kiện sau đây: 1. Là bản án, quyết định của Tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật của nước ký kết được yêu cầu”. Tuy nhiên, đây là quy định trong một hiệp định song phương và không thể đưa vào quy định của pháp luật Việt Nam để áp dụng đối với tất cả các trường hợp như vừa phân tích ở trên.

 Xuất phát từ các lý do trên, chúng tôi cho rằng, không nên quy định việc xem xét thẩm quyền của Tòa án nước ngoài theo pháp luật Việt Nam như là một điều kiện của việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định nước ngoài, nhưng đồng thời, để bảo vệ những lợi ích của Việt Nam, quy định của luật cần theo hướng: trừ trường hợp vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết chuyên biệt của Tòa án Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam thì Tòa án nước ngoài được công nhận là có thẩm quyền giải quyết vụ việc nếu vụ việc đó có mối liên hệ gắn bó với nước có Tòa án nước ngoài đã giải quyết vụ việc và/hoặc nếu việc Tòa án nước ngoài giải quyết vụ việc không phải là kết quả của lẩn tránh pháp luật. Giải pháp này cũng đã được pháp luật nhiều nước trên thế giới áp dụng, như Cộng hòa Pháp4.

 Thứ ba, việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam (Khoản 6). Theo câu chữ của điều luật thì bản án, quyết định nước ngoài sẽ không được công nhận nếu bản thân hành vi công nhận và cho thi hành là trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam. Hiểu như vậy thì quy định này là thừa, bởi nếu chỉ xem xét hành vi công nhận và cho thi hành có trái với nguyên tắc của pháp luật Việt Nam hay không thì điểm b Khoản 1 Điều 343 BLTTDS đã quy định rõ: Tòa án Việt Nam xem xét công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài trong các trường hợp: “… Bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài được pháp luật Việt Nam quy định công nhận và cho thi hành”. Ở đây, theo chúng tôi, việc sử dụng thuật ngữ chưa được chính xác bởi không phải bản thân hành vi công nhận và cho thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài mà là hậu quả của hành vi đó trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam.

 Xuất phát từ những vấn đề đã trình bày và phân tích ở trên, chúng tôi cho rằng, Điều 356 BLTTDS nên được xây dựng như sau:

 “1. Trừ trường hợp có điều ước quốc tế quy định khác, bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài sẽ được xem xét công nhận và cho thi hành tại Việt Nam nếu đáp ứng các điều kiện sau:

      a. Bản án, quyết định dân sự đã phát sinh hiệu lực pháp luật theo quy định của pháp luật của nước có Tòa án đã ra bản án, quyết định đó.

b. Người phải thi hành hoặc người đại diện hợp pháp của người đó vắng mặt tại phiên tòa của Tòa án nước ngoài nhưng đã được triệu tập hợp lệ theo quy định của pháp luật của nước có Tòa án đã ra bản án, quyết định dân sự. Quy định này không áp dụng đối với trường hợp việc triệu tập là hợp lệ theo quy định của pháp luật của nước có Tòa án đã ra bản án, quyết định dân sự nhưng trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam.

 c. Bản án, quyết định vẫn còn thời hiệu thi hành theo quy định của pháp luật có Tòa án đã ra bản án, quyết định dân sự và theo pháp luật Việt Nam.

2. Bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài đã thỏa mãn các điều kiện tại Khoản 1 điều này sẽ không được công nhận và cho thi hành tại Việt Nam nếu rơi vào các trường hợp sau đây:

a. Vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết riêng biệt của Tòa án Việt Nam.

b. Vụ việc không có mối liên hệ gắn bó với nước có Tòa án nước ngoài đã giải quyết vụ việc và/hoặc việc Tòa án nước ngoài giải quyết vụ việc là kết quả của lẩn tránh pháp luật.

c. Hậu quả của việc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam”

(1)  Xem Điều 410 Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2003 của Cộng hòa liên bang Nga, TS. Nguyễn Ngọc Khánh chủ biên, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2005.

(2) TS. Dư Ngọc Bích, Lựa chọn mô hình điều chỉnh của luật về công nhận, thi hành bản án dân sự, thương mại của Tòa án nước ngoài, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 21 (137), tháng 12/2008, tr. 11.

(3) TS. Đỗ Văn Đại, TS. Mai Hồng Quỳ, Tư pháp quốc tế Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2010, tr. 320.

(4) Xem Tư pháp quốc tế, tác giả Jean Derruppe, Nhà pháp luật Việt – Pháp, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, tr. 184.

ThS. Bành Quốc Tuấn – Khoa Luật, Đại học Kinh tế – Luật, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh