Hợp đồng tín dụng là gì ? Quy định về thỏa thuận cho vay

Trong quan hệ hợp đồng vay, nguyên tắc “hoàn trả đầy đủ tiền vay và lãi suất” được đặt ra, chi phối xuyên suốt quá trình thực hiện hợp đồng. Các quyền và nghĩa vụ phát sinh (hợp đồng cho vay) cũng phải dựa trên nguyên tắc chung nàỳ để bảo đảm được thực hiện đúng như cam kết của các bên. Sự can thiệp của Nhà nước chỉ giới hạn trong chừng mực nhất định, nhằm giúp cho các giao dịch vay phát triển trên cơ sở dung hòa mọi quyền lợi của các chủ thể, đóng góp đáng kể cho nền kinh tế. Nhà nước không vì các mục tiêu an toàn tín dụng mà triệt tiêu các quyền lợi hợp đồng, cản trỗ sự phát triển của các giao dịch đúng với quy luật vận động của nền kinh tế.

Hợp đồng cho vay có những đặc điểm khác biệt với hợp đồng vay tài sản trong quan hệ dân sự hay các hợp đồng kinh doanh, thương mại thông dụng. Trong quan hệ hợp đồng này, các bên được tự do xác lập giao dịch, thỏa thuận từng điều khoản, nhưng vẫn có thể bị giới hạn về phạm vi và nội dung thỏa thuận (mục đích là để bảo đảm lợi ích chung cho các chủ thể có quan hệ liên quan – Quan điểm tự do kinh doanh hiểu theo nghĩa rộng, hoạt động này không gây xâm hại đến lợi ích của chủ thể khác, ảnh hưởng tiêu cực đến trật tự chung của xã hội), trong đó có các yêu cầu bảo toàn và phát triển vốn vay. Các giới hạn này về bản chất cũng chính là để bảo vệ khách thể – lợi ích của người gửi tiền, của những nhà đầu tư ngay tình và sự ổn định chung, phát triển lành mạnh của hệ thống tài chính tiền tệ Việt Nam.

Thông qua tiếp cận các học thuyết, lý thuyết liên ngành, trước hết là lĩnh vực kinh tế, cần tìm hiểu và làm rõ mối quan hệ giữa Nhà nước – pháp luật và kinh tế thị trường; tính chất, mức độ can thiệp, điều tiết của Nhà nước vào quan hệ tín dụng và hợp đồng tín dụng như sau:

i) Học thuyết kinh tế của trường phái Keynes (M.Keynes – Xem tại: Học thuyết kinh tế của trường phái KeyNes) về sự cân bằng kinh tế dựa trên cơ sở tự điều tiết của thị trường: Theo học thuyết này, Nhà nước vẫn can thiệp vào nền kinh tế, sử dụng các hệ thống tài chính, tín dụng làm công cụ chủ yếu để điều tiết kinh tế; liên hệ, phân tích phạm vi giới hạn can thiệp của Nhà nước bằng các biện pháp chế tài xử phạt hành chính đối với tổ chức tín dụng sai phạm, can thiệp bằng công cụ về lãi suất (định mức, mục đích cho vay), công cụ dự trữ bắt buộc khi tổ chức tín dụng quyết định cơ cấu lại thời hạn trả nợ để an toàn khoản vay, thực hiện các nghĩa vụ chi trả tiền vay đầy đủ, đúng hạn của tổ chức tín dụng.

ii) Các học thuyết kinh tế của chủ nghĩa tự do mới (Một số lý thuyết tiêu biểu của chủ nghĩa này là: Lý thuyết về nền kinh tế thị trường xã hội ở Cộng hòa Liên bang Đức, Lý thuyết kinh tế của chủ nghĩa tự do mới ở Mỹ): Theo học thuyết này, nền kinh tế thị trường có sự kết hợp giữa quyền tự do kinh doanh của cá nhân, năng lực hoạt động kinh tế với công bằng xã hội, sẽ phòng tránh các khuyết tật lớn của thị trường,… Tác giả vận dụng nhằm củng cố những cơ sở lý luận về năng lực của các tổ chức, cá nhân được tự chủ giao kết, thực hiện hợp đồng
cho vay; về quyền bình đẳng giữa các chủ thể, đóng góp vào sự phát triển của các dịch vụ vay.

iii) Các lý thuyết kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của Hội đồng Lý luận trung ương, về vai trò chủ đạo của Nhà nước trong nền kinh tế: Theo đó, trong lĩnh vực ngân hàng, Nhà nước can thiệp vào các quan hệ vay bằng các hoạt động gián tiếp, rót vốn vào ngân hàng thương mại hoặc các ngân hàng chính sách, điều tiết giao dịch vay bằng các chính sách vĩ mô, ổn định hệ thống tiền tệ; hoặc bằng các quy định bảo đảm quyền tiếp cận tín dụng của khách hàng vay tiềm năng, vì các mục tiêu, lợi ích lâu dài của kinh tế – xã hội. Các tổ chức, cá nhân khi đó có điều kiện thuận lợi hơn tiếp cận vốn, phát triển kinh tế, nâng cao đời sống, sinh hoạt…

Dựa trên các lý thuyết chuyên ngành về tiền tệ, tín dụng và ngân hàng:

i) Lý thuyết kinh tế về chi phí – hiệu quả dưói góc độ kinh tế học pháp luật, làm cơ sở đánh giá hiệu quả thực tế của hợp đồng vay, giải quyết hiệu quả các tranh chấp, lợi ích thu được trong hoạt động mua bán nợ xấu của các tổ chức tín dụng;

ii) Lý thuyết thông tin bất cân xứng (asymmetric iníormation – Lý thuyết thông tin bất cân xứng (Asymmetric Iníormation) lần đầu tiên xuất hiện vào những năm 1970. Các nhà khoa học nghiên cứu lý thuyết này là George Akerloí, Michael Spence và Joseph Stiglitz vinh dự nhận giải Nobel kinh tế. Lý thuyết này (Thông tin bất cân xứng) đã trỏ nên vô cùng quan trọng và là trọng tâm nghiên cứu của kinh tế học hiện đại), nhằm làm rõ mức độ công bằng, tăng cường trách nhiệm hợp đồng vay thông qua nghĩa vụ cung cấp thông tin về khoản tiền vay từ phía tổ chức tín dụng;

iii) Lý thuyết về quản trị rủi ro tín dụng (credit risk management), áp dụng trong hoạt động điều chỉnh lãi suất, giám sát cho vay, xử lý nợ xấu…, phòng tránh rủi ro có hệ thống;

iv) Lý thuyết về quyền tiếp cận tín dụng (credit access rights), bảo đảm quyền tiếp cận tín dụng của khách hàng có tài chính hạn hẹp, bảo đảm thực thi, xóa bỏ những rào cản ảnh hưởng đến các quyền cơ bản này,…