Ngoài ra, còn có những quan điểm khẳng định, nhà nước pháp quyền phải là nhà nước mà cơ cấu tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước phải tuân thủ nguyên tắc phân quyền và nhà nước đó phải được xây dựng trên nền tảng của một xã hội công dân/xã hội dân sự.
>> Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua điện thoạigọi: 1900.0191
Nhà nước pháp quyền là một thực thể có nhiều tiêu chí xác định khác nhau: tính tối cao của Hiến pháp, pháp luật; tính bất khả xâm phạm nhân quyền; tính phân quyền; tính chịu trách nhiệm trước nhân dân và nhân dân chịu trách nhiệm trước nhà nước; nhà nước phải có ngành tư pháp (tòa án) độc lập… Ngoài ra, còn có những quan điểm khẳng định, nhà nước pháp quyền phải là nhà nước mà cơ cấu tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước phải tuân thủ nguyên tắc phân quyền và nhà nước đó phải được xây dựng trên nền tảng của một xã hội công dân/xã hội dân sự.
Trong điều kiện hiện nay của nhà nước Việt Nam chúng ta, nhất là sau những vụ tham nhũng lớn đã và đang được phanh phui, chúng ta đều nhận ra những khiếm khuyết trong tổ chức và hoạt động của nhà nước, nhất là trong quản lý nhà nước về kinh tế, quản lý vốn đầu tư. Nhiều người đã lên tiếng yêu cầu, muốn xây dựng một nhà nước pháp quyền ở nước ta thì hiện nay phải nhấn mạnh đến tiêu chí chống tham nhũng, xây dựng một nhà nước không dung túng tham nhũng. Nhưng làm thế nào để chống được tham nhũng và các tệ nạn khác lại đang là một trong những vấn đề lớn của Đảng và nhà nước ta hiện nay. Đã có nhiều hiến kế của toàn dân cho Đảng và nhà nước về các giải pháp cho vấn đề này. Xin được đóng góp một ý kiến nhỏ. Đó là, muốn chống tham nhũng trong bộ máy quản lý nhà nước, thì phải tiêm vacxin cho cơ thể nhà nước.
Nhà nước cũng như cơ thể con người. Khi xây dựng học thuyết phân quyền, các tác giả của học thuyết này đã coi nhà nước là một thực thể giống như cơ thể con người. Cũng có bộ phận ra quyết định và có bộ phận thực thi quyết định. Tham nhũng của nhà nước phải được xem xét như một căn bệnh dịch mà thế nào, cơ thể nhà nước cũng sẽ mắc phải nếu như không có những biện pháp phòng ngừa hữu hiệu. Mà đã là bệnh dịch thì không một biện pháp chữa trị nào tốt hơn cách phòng bệnh. Nói một cách hình ảnh, để nhà nước không bị bệnh dịch tham nhũng lây nhiễm, thì phải tạo cho cơ thể nhà nước một sức đề kháng tốt. Trong y học, để tạo ra sức đề kháng tốt, người ta tiêm vacxin cho một cơ thể đang khỏe mạnh. Có thể sử dụng cách này cho nhà nước, đó là phải tiêm vacxin vào cơ thể nhà nước.
Vấn đề là, loại vacxin nào có thể tiêm được vào cơ thể nhà nước?
Trong biện pháp phòng bệnh dịch cho người, khi tiêm vacxin phòng bệnh dịch, người ta phải chế tạo ra vacxin bằng cách lấy mầm bệnh, làm cho mầm bệnh suy yếu đi nhiều lần rồi tiêm vào cơ thể. Cơ thể người phản ứng với mầm bệnh được đưa vào bằng cách sản sinh ra các kháng thể chống lại. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, cơ thể đã có cơ chế mà khi bị nhiễm mầm bệnh tương tự, nó lại sản sinh ra các kháng thể để tiêu diệt mầm bệnh, chống lại dịch bệnh. Còn vacxin cho cơ thể nhà nước chính là giải pháp lấy quyền lực đối trọng với quyền lực, lấy tham vọng đối trọng với tham vọng. Các nhánh quyền lực tạo nên cơ cấu nhà nước phải được phân công, phân nhiệm một cách rõ ràng và phải được tổ chức sao cho, có thể dùng ngay quyền lực của nhánh này tiết chế lại quyền lực của nhánh kia. Các quyền lực nhà nước không nên trao một cách trọn gói và hoàn hảo cho bất kể một nhánh quyền lực nào nắm giữ, mà phải được phân định bởi nhiều công đoạn, tạo ra thế tự kiểm tra, giám sát một cách mặc nhiên giữa các chủ thể nắm giữ quyền lực nhà nước. Sơ lược nguyên nhân các vụ tham nhũng ở nước ta, như vụ PMU 18 chẳng hạn, sở dĩ mức độ và quy mô tham nhũng lớn như vậy là vì, một nhóm người có tổ chức đã thâu tóm được toàn bộ quyền hành vào tay mình, từ quyền tự quyết định đến quyền thực thi và kiểm tra các dự án.
Thực ra, giải pháp này cũng không hẳn là mới, bởi trong lịch sử tổ chức và hoạt động của nhà nước trên thế giới, đã tồn tại rất hiệu quả hệ thống “kìm chế và đối trọng” (Checks and Balances) theo tinh thần của Hiến pháp Hoa Kỳ. Hơn 200 năm trước đây, khi thông qua bản Hiến pháp thành văn của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, người ta đã sử dụng hệ thống này để làm thành một nội dung chính yếu nhất trong tổ chức quyền lực nhà nước. Sở dĩ hệ thống này trở thành nội dung chính yếu của bản Hiến pháp, vì những nhà lập pháp đã hiểu một cách thấu đáo rằng: Chính phủ của họ không phải là một tập hợp những thiên thần, mà là một tập hợp những con người cụ thể với đầy đủ các đức tính tốt xấu. Và cái xấu có thể bộc lộ khi con người có trong tay quyền lực nhà nước.
Chính nhờ hệ thống này mà cho đến nay, bản Hiến pháp có tuổi đời lâu nhất trên thế giới vẫn không có sự thay đổi nào đáng kể và vẫn đang phát huy tác dụng trong việc duy trì và phát triển một nhà nước ổn định.
Trở lại câu chuyện tiêm vacxin. Khi đã xác định được loại vacxin là cơ chế tổ chức hệ thống quyền lực nhà nước, cơ chế đó phải được quy định trong các bản văn có hiệu lực pháp lý tối cao. Đó là Hiến pháp và pháp luật. Và Hiến pháp cũng như các văn bản pháp luật khác phải trù liệu trước được những hậu quả xấu có thể xảy ra khi những con người cụ thể có trong tay quyền lực của nhà nước.
Nguyễn Đăng – HKLP tháng 5/2006