Lựa chọn mô hình tổ chức thi hành án phù hợp với điều kiện của mỗi quốc gia

1. Đặt vấn đề

Theo quan điểm của pháp luật Cộng hoà Pháp, xây dựng một bộ luật chung về THA dân sự và THA hình sự là một dự án đầy tham vọng. Bởi lẽ, giữa hai lĩnh vực THA này vẫn chưa có sự thống nhất rõ ràng về mặt logic, mỗi lĩnh vực đều dựa trên những căn cứ riêng và mang tính đặc thù.

Ví dụ, giữa thủ tục THA phạt tù và thủ tục cưỡng chế thu hồi nợ đều có yếu tố cưỡng chế và sự hỗ trợ của lực lượng vũ trang công quyền. Nhưng về cơ bản thì đó là hai thủ tục khác nhau, nhằm những mục đích khác nhau: trong trường hợp THA dân sự, thì sự tham gia của lực lượng vũ trang công quyền là nhằm bảo vệ lợi ích của cá nhân, còn trường hợp THA hình sự, thì sự tham gia của lực lượng vũ trang công quyền lại nhằm bảo vệ lợi ích chung của xã hội.

Tuy nhiên, chúng ta cũng nhận thấy giữa THA dân sự và THA hình sự có những điểm tương đồng không thể phủ nhận. Trong cả hai trường hợp, mục tiêu theo đuổi đều là nhằm thi hành một văn bản tư pháp, mà trước hết là bản án, quyết định của tòa án – cơ quan tài phán nhà nước. Bởi vì, nếu cho rằng thủ tục cưỡng chế thi hành trong lĩnh vực dân sự có thể được sử dụng nhằm thi hành các văn bản ngoài tư pháp, thì theo quy định và thực tiễn pháp luật Cộng hòa Pháp, việc thi hành đó chỉ được coi là phần nối tiếp, là sự mở rộng có chủ đích riêng của việc thi hành các quyết định của cơ quan tài phán nhà nước. ở Pháp, các biện pháp cưỡng chế thi hành, kê biên có thể được sử dụng trong việc thi hành các phán quyết trọng tài (những quyết định của cơ quan tài phán tư). Tuy nhiên trước đó, phán quyết trọng tài bắt buộc phải được một cơ quan tài phán nhà nước công nhận và cho thi hành. Tương tự, trong một số điều kiện nhất định, hợp đồng và văn bản pháp lý thuộc phạm vi điều chỉnh của luật tư có thể được cưỡng chế thi hành mà không cần qua kiểm tra trước của tòa án. Điều kiện ở đây là văn bản đó phải là văn bản công chứng, tức là văn bản được lập bởi công chứng viên với tư cách là viên chức công quyền (trước kia là bổ trợ tư pháp) – người được ủy quyền thực hiện một phần quyền lực nhà nước. Như vậy, trọng tâm của hoạt động cưỡng chế THA, theo quy định của Cộng hoà Pháp và của phần lớn các hệ thống pháp luật khác, là thi hành bản án, quyết định của cơ quan tài phán nhà nước, còn việc đó là án dân sự, hành chính hay hình sự thì thực ra không quan trọng.

>> Luật sư tư vấn pháp luật dân sự trực tuyến (24/7) gọi số: 1900.0191

Cách hiểu trên giúp ta đặt sang một bên yếu tố đa dạng của đối tượng THA (bản án, quyết định dân sự, hành chính hoặc hình sự) để tìm ra sự thống nhất trong các thủ tục THA: đó là việc phải có một văn bản tư pháp để thi hành. Tuy nhiên, không nên quá lạm dụng cách hiểu này, chẳng hạn như cho rằng, THA nói chung là thi hành các quyết định theo luật công. Chúng ta đều biết, sự phân biệt giữa luật tư và luật công chưa phải là quan điểm phổ biến trên thế giới. Trong nhiều hệ thống pháp luật vẫn chưa có sự phân định giữa ngành luật dân sự và luật hành chính, chưa thành lập hai hệ thống tòa án tồn tại độc lập, song song là tòa án dân sự và tòa án hành chính như ở Pháp. Nhưng hầu hết các nước đều nhận thấy sự cần thiết phải trao cho cơ quan hành chính nhà nước quyền áp dụng một số biện pháp cưỡng chế thi hành đơn giản và nhanh chóng, nhằm thực hiện các quyền của riêng cơ quan này hoặc các quyền mà họ có được khi thực hiện nhiệm vụ cung cấp dịch vụ công. Ví dụ ở Pháp, cơ quan hành chính nhà nước có thêm ba quyền năng theo quy định của pháp luật, bao gồm: quyền áp dụng một số biện pháp cưỡng chế thi hành nhất định, mang tính tuyệt đối (ví dụ: biện pháp thông báo đến người thứ ba đang giữ tài sản); quyền sử dụng nhân viên THA của chính mình để thu hồi một số khoản nợ mà không thông qua thừa phát lại; và quan trọng nhất là quyền tự ban hành văn bản có hiệu lực thi hành (cơ quan hành chính nhà nước có quyền công nhận hiệu lực thi hành cho các quyết định của chính mình mà không phải thông qua tòa án). Có lẽ, đây là một dạng đặc quyền, nhưng điều đó cũng cho thấy, điều kiện phải có một văn bản tư pháp – sợi dây liên hệ giữa THA dân sự và THA hình sự – không phải là tuyệt đối. Ngoài ra, chúng ta cần lưu ý đến điểm đặc thù của cưỡng chế THA, cái cho ta thấy mọi biểu hiện chung của nó (không tính đến những đặc thù của từng lĩnh vực THA và từng văn bản cần thi hành), chính là sự tham gia của quyền lực nhà nước thông qua các biện pháp cưỡng chế và bạo lực mà nhà nước được độc quyền sử dụng một cách hợp pháp trong nhà nước pháp quyền.

Sự tham gia của quyền lực nhà nước là điều tất yếu trong THA hình sự. Đó không chỉ là đòi hỏi về mặt lý luận mà còn là một đòi hỏi của thực tế xã hội. Bởi vì, nếu để cho các thiết chế quyền lực tư thực hiện việc trừng phạt các hành vi vi phạm pháp luật hình sự, một việc vốn được coi không chỉ là dấu hiệu không thể thiếu mà còn là biểu hiện rõ rệt nhất của quyền lực nhà nước, thì chủ quyền và chức năng của nhà nước sẽ bị xem xét lại. Đây là điều không thể chấp nhận được. Còn trong lĩnh vực THA dân sự, vấn đề sẽ khác, do thủ tục cưỡng chế THA không nhằm phục vụ xã hội nói chung mà chỉ nhằm bảo vệ lợi ích riêng của các cá nhân. Tuy nhiên, không vì thế mà không cần đến sự tham gia của quyền lực nhà nước vào hoạt động THA. THA dân sự vẫn cần có sự tham gia của quyền lực nhà nước với những lý do không khác nhiều so với trong lĩnh vực hình sự. Một khi phương thức tổ chức xã hội trong một nhà nước pháp quyền dựa trên nguyên tắc cơ bản là không cho phép cá nhân sử dụng bạo lực, mà tất cả đều phải đặt dưới quyền lực nhà nước, thì nhà nước cần trao cho một số người quyền tiến hành các biện pháp cưỡng chế để thực hiện quyền lực của nhà nước. Điều này ít nhất đòi hỏi nhà nước, hay nói đúng hơn là thiết chế nắm giữ quyền lực nhà nước, phải tổ chức và hướng dẫn việc áp dụng và thực hiện các biện pháp cưỡng chế THA theo phương pháp mệnh lệnh, bởi vì các biện pháp đó là biểu hiện của việc sử dụng bạo lực một cách hợp pháp để bảo vệ lợi ích cá nhân. Nếu nhà nước không làm như vậy thì có nghĩa là, nhà nước đã phủ nhận quyền của chủ nợ yêu cầu thực hiện nghĩa vụ trong trường hợp người có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ đối với mình; và nếu không thể dùng biện pháp cưỡng chế để buộc thực hiện một nghĩa vụ thì nghĩa vụ đó không phải là nghĩa vụ dân sự, nghĩa vụ pháp lý theo đúng nghĩa, mà chỉ là một nghĩa vụ đạo đức, một trách nhiệm lương tâm đơn thuần. Quan điểm này đã được chứng minh bằng việc mới đây, Tòa án châu Âu về quyền con người đã công nhận quyền được THA là một quyền cơ bản. Trên thực tế, quyền này đã được ghi nhận tại Điều 6 Công ước châu Âu ngày 4/11/1950 về các quyền con người và quyền tự do cơ bản. Công ước này quy định: Mọi người đều có quyền được xét xử một cách công bằng, công khai và trong một thời hạn hợp lý bởi một tòa án độc lập và khách quan, được thành lập theo quy định của pháp luật, trong vụ kiện về tranh chấp liên quan đến quyền và nghĩa vụ dân sự của mình, hoặc trong vụ kiện về hình sự mà người đó là bị đơn.

Các quan hệ pháp luật và cưỡng chế chắc chắn không được thiết lập theo một mô hình duy nhất, thống nhất trên toàn thế giới; chắc chắn không phải nơi nào cũng có nhận thức như nhau đối với yêu cầu đảm bảo hiệu lực của pháp luật (căn cứ cho quyết định của Tòa án châu Âu). Mặc dù vậy, bất cứ hệ thống pháp luật nào cũng đều không thể cho phép cơ quan công quyền “thả nổi” hoạt động THA bởi nó sẽ gây ra những hậu quả lớn về kinh tế và xã hội. Điều này được phân tích cụ thể ở các phần dưới đây.

2. Một hệ thống pháp luật đồng bộ không thể thiếu một cơ chế THA hữu hiệu

Đối với mỗi nhà nước, khi bắt tay vào công cuộc xây dựng hoặc đổi mới, các cơ quan công quyền của nhà nước đó không thể dừng lại ở việc đặt ra những thủ tục THA cho người dân thực hiện mà không chú tâm thường xuyên đến hiệu quả thực tế của những thủ tục đó. Vấn đề đặt ra ở đây là phải xác định những yêu cầu mà một mô hình tổ chức THA hiện đại cần đáp ứng đầy đủ.

Nguyên tắc đầu tiên chúng ta có thể dùng làm căn cứ trong việc lựa chọn mô hình tổ chức THA, đó là một hệ thống pháp luật đồng bộ không thể thiếu một cơ chế THA hữu hiệu. Có thể đánh giá tính hữu hiệu của một mô hình tổ chức THA thông qua một số yêu cầu cơ bản mà hoạt động THA cần đáp ứng đầy đủ hoặc trên cơ sở phối hợp một cách hài hòa nhất có thể được. Nhưng để có thể đạt được sự cân bằng trong việc đáp ứng các yêu cầu đó, thì trước hết cần xác định rõ những thách thức của việc THA.

2.1. Những thách thức đối với hoạt động THA

2.1.1 THA hình sự

Hoạt động THA trong lĩnh vực hình sự đặt ra những vấn đề có ý nghĩa rất lớn, mà thực chất chính là vấn đề liên quan đến tinh thần và triết lý của pháp luật hình sự. Bởi vì, nếu có thể nói một cách đơn giản nhất, thì công việc lựa chọn của nhà làm luật hình sự là lựa chọn giữa hai quan điểm hoàn toàn trái ngược nhau. Quan điểm thứ nhất – và cũng là giải pháp dễ dàng nhất – đó là xác lập trong luật, thậm chí cả trong bản án, quyết định áp dụng hình phạt nguyên tắc tương xứng nghiêm ngặt và tuyệt đối giữa hình phạt và tội phạm, sao cho một khi tòa án đã có bản án, quyết định cuối cùng xác định và tuyên hình phạt, thì bản án, quyết định đó chỉ việc đem ra thi hành theo nguyên tắc bất di bất dịch là THA là bước hoàn thiện bản án. Quan điểm thứ hai là giải pháp ngược lại so với giải pháp thứ nhất, theo đó trong THA hình sự, thời hạn, mức độ, thậm chí cả phương thức chấp hành hình phạt sẽ trực tiếp tùy thuộc vào các yếu tố cá nhân thể hiện trong quá trình chấp hành hình phạt như: thái độ của người phạm tội, những cố gắng của người phạm tội nhằm tái hòa nhập xã hội, tiến triển của họ trong các liệu pháp tâm lý…

Trong cả hai quan điểm trên, chấp hành hình phạt đều là tâm điểm của những nghiên cứu và giải pháp được đề xuất vì chấp hành hình phạt đánh dấu việc chuyển từ quy phạm trừu tượng sang việc áp dụng trên thực tế những quy định pháp luật có trọng tâm là hình phạt. Đó chính là điều đã được thể hiện qua trào lưu tư tưởng có từ thế kỷ 18, là khởi nguồn dẫn đến việc cải cách pháp luật hình sự ở các nước châu Âu.

Về phần pháp luật Pháp, Pháp đã lựa chọn dứt khoát nguyên tắc cá thể hóa hình phạt và THA hình sự trên cơ sở phù hợp với từng trường hợp cụ thể. Do đó, ở Pháp, quy định pháp luật về THA hình sự khác xa so với quy định pháp luật về THA dân sự. Trái ngược với nguyên tắc trong THA dân sự là phải thi hành toàn bộ mọi nghĩa vụ dân sự, lĩnh vực THA hình sự có nhiều kỹ thuật và biện pháp điều chỉnh hình phạt, phù hợp chính sách hình sự của Nhà nước Pháp là kết hợp cải tạo, răn đe với giáo dục, tạo điều kiện cho phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng xã hội.

Đối với Việt Nam, các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam sẽ phải tự lựa chọn định hướng trong hoạt động THA hình sự, trên cơ sở chính sách hình sự của nhà nước mình, tham khảo kinh nghiệm của các nước và đáp ứng những yêu cầu của xã hội hiện đại.

2.1.2 THA dân sự

Những thách thức đặt ra đối với THA trong lĩnh vực dân sự rất khác so với trong lĩnh vực hình sự, nhưng cũng không kém phần quan trọng. Trong lĩnh vực dân sự, tính hiệu lực, hiệu quả của cưỡng chế THA có ý nghĩa tác động trực tiếp đến sự cân bằng của pháp luật về trái vụ và pháp luật về tín dụng (các biện pháp bảo đảm thanh toán). Thủ tục THA dân sự càng dễ dàng, thì pháp luật về nghĩa vụ hợp đồng sẽ càng có thể được tổ chức đơn giản và tiết kiệm; còn nếu thủ tục THA dân sự càng khó khăn và phức tạp, thì các tác nhân kinh tế sẽ càng tìm cách tự bảo vệ mình bằng những biện pháp bảo đảm thanh toán chặt chẽ và tinh vi. Nước Pháp đã từng trải qua điều đó: sự phát triển bất thường của các biện pháp bảo đảm đối nhân ở Pháp là hệ quả của tình trạng suy giảm hiệu lực của thủ tục THA liên quan đến việc thu hồi nợ có bảo đảm bằng tài sản (do tác động của thủ tục giải quyết phá sản doanh nghiệp); những khó khăn trong việc THA liên quan đến các biện pháp bảo đảm thông thường chính là nguyên nhân dẫn đến sự phát triển của các biện pháp bảo đảm chặt chẽ hơn trong thời gian gần đây (như quyền cầm giữ tài sản, bảo lưu quyền sở hữu…). Hậu quả tất yếu của những diễn biến này là làm tăng chi phí tín dụng và kéo theo đó là chi phí của giao dịch, bởi vì doanh nghiệp sẽ tính cả chi phí tín dụng vào trong giá bán. Chính vì thế, một khung pháp lý cho hoạt động thương mại dù tuyệt vời đến đâu cũng không thể hy vọng có được thành công nếu nó không được đi kèm với một mô hình tổ chức cưỡng chế THA hữu hiệu. Ngược lại, sự phát triển thái quá của các biện pháp bảo đảm nhằm đối phó với việc cưỡng chế THA sẽ làm suy giảm hiệu lực của pháp luật dân sự và pháp luật thương mại. Đây là một vấn đề đã được các nhà kinh tế học của Ngân hàng Thế giới đề cập đến trong các báo cáo thường niên Doing business, mặc dù phương pháp nghiên cứu và các kết luận của họ còn gây nhiều tranh cãi do thiếu khách quan.

Như vậy, một mô hình tổ chức cưỡng chế THA hữu hiệu và phù hợp cần phải tính đến những hệ lụy cơ bản này, nhưng không được vì thế mà trở nên quá chặt chẽ đến mức khắc nghiệt. Hiệu lực của một mô hình tổ chức cưỡng chế THA dân sự sẽ được thể hiện qua việc mô hình đó tạo được sự cân bằng như thế nào giữa các yêu cầu đặt ra hay những giá trị đối kháng cần phải dung hòa.

2.2. Những yêu cầu đối với hoạt động THA

2.2.1 Tính nhân đạo và hiệu quả

Quy định pháp luật về THA trước hết phải bảo đảm cân đối giữa tính nhân đạo và tính hiệu quả, sao cho phù hợp với tình hình kinh tế – xã hội và văn hóa của đất nước. Nguyên tắc này thể hiện rất rõ trong lĩnh vực hình sự, trong đó việc áp dụng và chấp hành hình phạt là kết quả của một chính sách có thể điều chỉnh tùy theo từng nơi, từng lúc nhưng đều trên cơ sở kết hợp giữa trừng phạt và chuộc tội, giữa trấn áp tội phạm và tạo điều kiện cho người phạm tội tái hòa nhập xã hội, giữa bảo vệ xã hội và cải tạo người phạm tội… Tương tự như vậy, trong lĩnh vực dân sự, nếu chỉ tính đến lợi ích của người được THA, thì cần có quy định buộc người phải THA thực hiện đúng nghĩa vụ của mình trong mọi trường hợp. Nhưng pháp luật về THA phải đáp ứng cả yêu cầu bảo vệ quyền tự do cá nhân và an toàn về tính mạng, sức khỏe, thân thể của cá nhân, cho nên pháp luật nước Pháp đã không chấp nhận việc cưỡng chế thi hành nghĩa vụ buộc làm công việc nhất định nếu việc thi hành đó dẫn đến sự ép buộc về mặt thể chất đối với người phải THA. Về vấn đề này, có thể có những giải pháp như sau: thứ nhất là sử dụng các biện pháp có tác dụng thúc giục THA như biện pháp phạt tiền. Theo đó, nếu người phải THA không thực hiện nghĩa vụ của mình đối với người được THA thì người phải THA sẽ phải trả một khoản tiền phạt, mức phạt tăng dần theo thời gian không thực hiện nghĩa vụ. Thứ hai là tìm kiếm các giải pháp thay thế việc THA bởi chính người phải THA, chẳng hạn như giải pháp cho người thứ ba thi hành đúng nghĩa vụ cần thi hành nhưng chi phí do người phải THA chịu. Thứ ba là nguyên tắc theo đó người phải THA có nghĩa vụ buộc làm công việc nhất định mà không thực hiện nghĩa vụ đó thì sẽ phải bồi thường thiệt hại (sẽ phải thực hiện nghĩa vụ trả một khoản tiền tương đương với nghĩa vụ buộc làm công việc nhất định ban đầu); khi đó, có thể tiến hành cưỡng chế THA bằng các biện pháp kê biên tài sản của người phải THA.

Nhưng việc cho phép cưỡng chế thi hành mọi loại nghĩa vụ thông qua biện pháp trả một khoản tiền chỉ càng làm tăng thêm những khó khăn đối với hoạt động THA. Để hoạt động hiệu quả, hệ thống THA dân sự phải có những biện pháp cưỡng chế thi hành phù hợp với từng loại tài sản và quyền tài sản; hơn nữa còn phải cho phép người được THA biết được thông tin về sự tồn tại và nơi để tài sản của người phải THA (liệu người phải THA còn có bất động sản ở nơi nào khác? hoặc họ có tài khoản ngân hàng không và mở tại ngân hàng nào? người phải THA có quyền yêu cầu đối với người thứ ba nào không, hay có cổ phần, vốn góp trong công ty nào không?). Như vậy, pháp luật về THA phải cung cấp cho người được THA các phương tiện để tìm hiểu về thành phần tài sản của người phải THA, mà giải pháp này thường đòi hỏi phải có hệ thống sổ đăng ký hoặc công bố công khai tài sản, sự hỗ trợ của các cơ quan công quyền và có thể phải có cả cơ chế kiểm tra các văn bản đem thi hành. Bởi vì theo quan niệm cho rằng, pháp luật hình thành từ các quyền tự do cá nhân thì việc tìm kiếm những thông tin cần thiết cho THA có nguy cơ xâm phạm đến các quyền của cá nhân và đặc biệt là quyền bí mật đời tư.

Dù sao, tuy giải pháp cho phép thực hiện nghĩa vụ trả tiền thay cho nghĩa vụ buộc làm công việc nhất định có phần dễ được chấp nhận hơn so với giải pháp buộc thực hiện đúng công việc đó, nhưng cũng không nên quá lạm dụng. Pháp luật về THA cần tính đến cả những yêu cầu về tính nhân đạo và nói chung là tính hợp lý trên cơ sở vì lợi ích chung. Chính vì vậy, các mô hình tổ chức THA ở phương Tây – thuộc hệ thống dân luật cũng như hệ thống thông luật – đều chứa đựng những yếu tố dung hòa, gắn với điều kiện kinh tế và đặc điểm về nhân thân và hoạt động nghề nghiệp của người phải THA. Do đó, có một giới hạn tương đối phổ biến trong việc cưỡng chế THA, đó là những tài sản và thu nhập đáp ứng nhu cầu thiết yếu cho cuộc sống của người phải THA và gia đình thì không được kê biên, bởi xã hội cũng không được lợi gì nếu các thành viên trong xã hội đó bị rơi vào cảnh túng bấn. Tương tự, các tổ chức hoạt động thương mại cũng thường được áp dụng thủ tục cưỡng chế THA tập thể thông qua các thủ tục phá sản doanh nghiệp. Tác dụng của thủ tục này là phân chia rủi ro từ việc mất khả năng thanh toán của một doanh nghiệp cho tất cả các đối tác của doanh nghiệp đó cùng chịu, nhằm tránh xảy ra trường hợp việc một doanh nghiệp không thực hiện nghĩa vụ sẽ dẫn đến hiện tượng phá sản theo dây chuyền nếu để cho một trong các chủ nợ phải một mình chịu rủi ro của khoản nợ không được thanh toán. Tuy nhiên, trong quá trình THA, một số khoản nợ có thể được ưu tiên thanh toán hơn do có liên quan đến lợi ích công cộng hoặc lợi ích chung của xã hội. Ví dụ, pháp luật Pháp quy định riêng những biện pháp cưỡng chế thi hành để áp dụng đối với một số khoản nợ thuộc điều chỉnh của luật công (nợ thuế nói chung và nợ thuế xuất nhập khẩu nói riêng). Ngoài ra, việc THA đối với những khoản nghĩa vụ cấp dưỡng hoặc tương đương cũng được ưu tiên.

2.2.2 Yêu cầu tiết kiệm và vấn đề chi phí THA

Trong THA dân sự, bên cạnh việc kết hợp giữa tính hiệu quả và tính nhân đạo, mô hình tổ chức cưỡng chế THA còn phải kết hợp hài hòa giữa một bên là yêu cầu nhanh chóng và tiết kiệm, với bên kia là yêu cầu xây dựng quy trình thủ tục với một mức độ phức tạp đủ để bảo vệ tất cả các lợi ích liên quan: lợi ích của người được THA, lợi ích của người phải THA nếu người này có lý do chính đáng để phản đối thủ tục THA được áp dụng, lợi ích của người thứ ba và đặc biệt là lợi ích của những chủ nợ khác của người phải THA nếu họ có căn cứ để phản đối hoặc ngược lại, hợp tác trong thủ tục THA được áp dụng.

Do vậy, việc tổ chức cưỡng chế THA sẽ đòi hỏi ít hay nhiều thời gian và chi phí tùy theo mức độ phức tạp của quy trình thủ tục được quy định trong luật. Tất nhiên, chi phí cưỡng chế THA có thể sẽ cao hay thấp tùy theo đối tượng cụ thể của việc thi hành, bởi vì mức độ cần thiết phải bảo vệ lợi ích của người phải THA và người thứ ba thường phụ thuộc vào tính chất của tài sản kê biên. Quan điểm chung cho rằng, nếu tài sản là bất động sản thì cần xem xét lưu ý hơn khi kê biên so với tài khoản ngân hàng và các khoản thu nhập. Dù trong trường hợp nào, thì xét dưới góc độ kinh tế, cưỡng chế THA cũng không thể tương đương với tự nguyện THA, bởi vì thủ tục cưỡng chế THA đòi hỏi ít nhất phải có sự chỉ đạo và giám sát tối thiểu từ phía cơ quan công quyền. Từ đó đặt ra vấn đề cơ bản là chi phí THA dân sự do ai chịu? Trừ trường hợp để nhà nước chịu (điều này xem ra khó có thể chấp nhận được), cần xử lý vấn đề chi phí THA dân sự bằng cách quy định trách nhiệm đó cho người được THA hoặc người phải THA. Giải pháp đầu tiên có lẽ là yêu cầu người phải THA nộp chi phí cưỡng chế THA, bởi vì nếu người được THA phải chịu chi phí này thì người đó sẽ không thể nhận được toàn bộ số tiền thanh toán khoản nợ đối với mình. Hơn nữa, quy định cho người phải THA nộp chi phí cưỡng chế cũng là hợp logic, vì anh ta đã không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ của mình. Tuy nhiên, giải pháp này có thể không được chấp nhận nếu không phân biệt các trường hợp, bởi vì nếu buộc người phải THA chịu chi phí cưỡng chế trong mọi trường hợp, thì có nguy cơ là người được THA sẽ sử dụng quá nhiều biện pháp kê biên hoặc sẽ chọn biện pháp tốn kém nhất hoặc có lợi nhất cho riêng mình, chứ không nhất thiết phải chọn thủ tục thích hợp nhất cho đối phương. Chính vì thế, pháp luật Pháp đã lựa chọn giải pháp trong đó có sự phân biệt hai trường hợp cần thiết và không cần thiết, đó là: về nguyên tắc, các chi phí thực hiện biện pháp khẩn cấp tạm thời và chi phí cưỡng chế THA do người phải THA nộp, trừ những chi phí rõ ràng là không cần thiết vào thời điểm chi.

Trước yêu cầu tiết kiệm chi phí cưỡng chế THA và chỉ chi ở mức chi cần thiết, nhà làm luật có thể sẽ ưu tiên một vài biện pháp cưỡng chế thi hành và coi các biện pháp khác là thứ yếu nhằm mục đích định hướng cho người được THA có cách xử sự phù hợp với lợi ích chung. Nhìn chung, nhà làm luật có thể điều tiết việc tự do lựa chọn biện pháp THA của người được THA (nếu có) thông qua nguyên tắc truy cứu trách nhiệm dân sự đối với hành vi sử dụng những biện pháp THA không cần thiết hoặc gây bất lợi cho người phải THA. Tuy nhiên, nhà làm luật không nên can thiệp quá sâu vào vấn đề này, bởi vì cưỡng chế THA chỉ là giải pháp cuối cùng trong trường hợp người phải THA không tự nguyện THA; và pháp luật nên tạo điều kiện tối đa cho việc tự nguyện THA nhằm mục đích tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả của THA. Vì những lý do đó, quy định của pháp luật Pháp về cưỡng chế THA luôn dự kiến những khả năng cho phép người phải THA được chuyển thủ tục cưỡng chế thi hành đối với họ thành thủ tục tự nguyện THA. Thế nhưng, người phải THA thường chỉ thay đổi thái độ sau khi đã phải chịu sức ép về kinh tế hoặc tâm lý, ví dụ: việc kê biên bất động sản hoặc một số động sản – như phương tiện đi lại – có thể là một biện pháp mạnh làm cho những người mắc nợ ngoan cố phải sợ và thay đổi thái độ. Do đó, điều quan trọng là pháp luật về THA không nên bỏ phí những đòn bẩy như vậy, và không nên vì quá chú trọng đến nguyên tắc tiết kiệm mà bỏ qua những biện pháp tác động về tâm lý trong THA.

3. Một mô hình tổ chức THA hợp lý không thể không phối hợp chặt chẽ với luật nội dung và luật tố tụng

Những phân tích, lập luận trên nhằm khẳng định rằng, không thể có một hệ thống pháp luật đồng bộ mà trong đó không có một cơ chế THA hữu hiệu, đáp ứng một số yêu cầu chung. Nhưng điều đó không có nghĩa là, sẽ tồn tại một mô hình ưu việt về tổ chức cưỡng chế THA để áp dụng cho tất cả các nước trên thế giới. Hệ thống pháp luật nào cũng phải đáp ứng một số điều kiện tiên quyết và yêu cầu chung như nhau (nước nào cũng muốn có một cơ chế cưỡng chế THA chắc chắn, nhanh chóng và ít tốn kém nhất có thể được). Tuy nhiên, như đã nói ở trên, do việc THA trong lĩnh vực hình sự cũng như trong lĩnh vực dân sự là phần tiếp nối, thậm chí về bản chất là việc thực hiện những quy định pháp luật mà nó thừa nhận, cho nên hoạt động THA cần đi theo logic của chính ngành luật đó: THA dân sự ở một nước phụ thuộc vào pháp luật dân sự của nước đó, còn THA hình sự phụ thuộc vào pháp luật hình sự của nước đó. Vì vậy, một nước không thể xây dựng được một mô hình hợp lý để tổ chức cưỡng chế THA nếu không phối hợp chặt chẽ những quy định về THA với luật nội dung và luật tố tụng của nước mình. Luật nội dung bao gồm những quy định trong công pháp, tư pháp hoặc luật hình sự mà hoạt động THA phải bảo đảm việc thực thi; luật tố tụng bao gồm những quy định về trình tự, thủ tục xét xử và nói chung là quy định về những thủ tục tố tụng gắn liền với các biện pháp THA.

3.1. Luật nội dung

Xét riêng trong lĩnh vực THA hình sự, chúng ta có thể ngay lập tức nhận thấy, hoạt động THA ở một nước không thể được tổ chức một cách thiếu thực tế theo một mô hình lý tưởng nào đó, mà trái lại, cần được tổ chức trên cơ sở gắn với những định hướng pháp luật hình sự của nước đó. Bởi vì như đã nói ở trên, hoạt động THA hình sự đặt ra vấn đề liên quan đến chính tinh thần và triết lý của luật hình sự. Chúng ta không thể hình dung nổi trường hợp luật hình sự của một nước muốn tỏ ra tuyệt đối khách quan và mang tính răn đe, nhưng đến khâu THA thì lại cho phép cá thể hóa việc chấp hành hình phạt và dự kiến các biện pháp cải tạo tâm lý – xã hội đối với người phạm tội. Ngược lại, sẽ rất khó hiểu nếu như luật hình sự đã nhấn mạnh đến sự cần thiết phải tạo điều kiện cho người bị kết án tái hòa nhập xã hội và việc quyết định hình phạt trên cơ sở phù hợp với nhân thân và thái độ của người phạm tội, nhưng lại bỏ qua mọi khả năng điều chỉnh trong quá trình chấp hành hình phạt.

Trong lĩnh vực THA dân sự, yêu cầu gắn mô hình tổ chức THA với luật nội dung cũng thể hiện rất rõ. Cách đây 10 năm đã có một hội thảo quốc tế được tổ chức về chủ đề so sánh các mô hình THA dân sự ở châu Âu. Cuộc hội thảo này đã không chỉ làm rõ những điểm tương đồng mà còn cho thấy nhiều điểm khác biệt lớn giữa các nước châu Âu trong quy định pháp luật về THA dân sự. Sở dĩ có sự khác biệt này phần lớn là do hoạt động cưỡng chế THA liên quan mật thiết đến chủ quyền quốc gia, nên xu hướng xích lại gần nhau giữa các nước – như trong nhiều ngành luật tư pháp khác – khó được chấp nhận. Đó cũng là lý do giải thích vì sao các nước thuộc Liên minh châu Âu dù đã đạt được nhiều thành công về thống nhất pháp luật trong các lĩnh vực khác, nhưng lại không mấy nỗ lực trong lĩnh vực THA. Những cố gắng thống nhất pháp luật trong lĩnh vực này mới chỉ dừng lại ở việc công nhận bản án, quyết định nước ngoài, mà minh chứng rõ nét nhất là sự ra đời của loại hình văn bản có hiệu lực trên toàn lãnh thổ Liên minh châu Âu. Tuy nhiên, tình trạng gần như độc quyền của pháp luật quốc gia trong lĩnh vực cưỡng chế THA không chỉ bắt nguồn từ lý do chủ quyền quốc gia mà còn xuất phát từ những yếu tố lý luận và đặc biệt là từ yêu cầu đảm bảo sự thống nhất giữa những quy định pháp luật nội dung và quy định về THA.

Xét từ phương diện này, chúng ta cần tính đến nhiều yếu tố khác nhau trong quá trình tổ chức cưỡng chế THA. Ví dụ, quy định về thủ tục thi hành đúng nghĩa vụ phải thi hành, cụ thể là thủ tục cưỡng chế thi hành nghĩa vụ giao lại nhà ở hoặc công trình xây dựng khác cần phải được xây dựng trên cơ sở không xâm phạm đến nguyên tắc tôn trọng sự toàn vẹn về sức khỏe, thân thể và phẩm giá con người, cũng như trên cơ sở nhận thức rằng, người chiếm giữ nhà của người khác là để thực hiện quyền có nhà ở, hoặc người chiếm giữ nơi làm việc hoặc nơi công cộng là để thực hiện quyền đình công hay biểu tình. Việc xem xét những yếu tố này trong các hệ thống pháp luật khác nhau chắc chắn sẽ khác nhau. Tương tự như vậy, khi xây dựng pháp luật về kê biên tài sản và các thủ tục xử lý tài sản kê biên, cần xem xét xem liệu pháp luật dân sự có hay không có quy định về biện pháp bảo lưu quyền sở hữu, có cho phép hay không cho phép chủ nợ có bảo đảm bằng thế chấp, hoặc một biện pháp bảo đảm bằng tài sản khác được thỏa thuận hoặc thông qua tòa án để nhận tài sản bảo đảm thay cho việc thanh toán nghĩa vụ trong trường hợp người có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ. Trong trường hợp pháp luật dân sự có những quy định cho phép như vậy, thì có nguy cơ là sẽ không cần đến các biện pháp cưỡng chế THA nữa, nhất là khi pháp luật dân sự cho phép xác lập các biện pháp bảo đảm tương tự đối với nghĩa vụ trả tiền. Còn trong trường hợp ngược lại, nếu công nhận cho người kê biên đầu tiên được quyền ưu tiên thì quy định đó có thể làm cho quy định của pháp luật dân sự về thứ tự ưu tiên của các biện pháp bảo đảm bị mất tác dụng.

Như vậy có thể thấy rằng, có nhiều nguy cơ xảy ra mâu thuẫn giữa các quy định pháp luật. Từ đó đặt ra yêu cầu phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa những quy định của luật nội dung và pháp luật về THA. Chúng tôi xin đưa ra hai dẫn chứng đặc biệt quan trọng liên quan đến THA dân sự.

3.1.1 Việc công nhận hiệu lực thi hành và giám sát THA

Dẫn chứng thứ nhất là yêu cầu phối hợp giữa quy định về vấn đề công nhận hiệu lực thi hành cho một văn bản và quy định về quyền giám sát của tòa án đối với hoạt động cưỡng chế THA. Do có sự tham gia của quyền lực nhà nước nên hoạt động cưỡng chế THA trong hầu hết các nhà nước pháp quyền đều đặt dưới sự kiểm tra, giám sát của một cơ quan công quyền. Hoạt động kiểm tra, giám sát này có thể do một cơ quan quản lý hành chính tiến hành theo cơ chế tiên kiểm, như định hướng hiện nay của pháp luật Việt Nam; nhưng thường là do cơ quan tư pháp thực hiện, ít nhất là trong quá trình tổ chức việc thi hành. Vai trò kiểm tra, giám sát của tòa án có ý nghĩa tương đối quan trọng và có hai phương thức kiểm tra, giám sát việc THA đối lập nhau:

– Phương thức thứ nhất là phương thức đã được pháp luật Pháp áp dụng từ lâu, theo đó các biện pháp cưỡng chế THA được tổ chức theo thủ tục tố tụng thông qua tòa án. Người được THA nếu muốn thực hiện một biện pháp kê biên thì phải xin phép tòa án và nộp các giấy tờ chứng minh quyền của mình để tòa án kiểm tra. Nếu tòa án cho phép kê biên thì biện pháp kê biên sẽ do tòa án quyết định theo thủ tục như thủ tục xét xử một vụ kiện. Tòa án cũng có thể ra quyết định công nhận hiệu lực của việc kê biên nhằm giúp cho người được THA thực sự được thanh toán nghĩa vụ. Điểm hạn chế của mô hình tòa án quản lý toàn bộ hoạt động cưỡng chế THA là làm cho hoạt động cưỡng chế thi hành bị chậm trễ và mất nhiều chi phí hơn. Hơn nữa, hoạt động tiên kiểm của tòa án có thể trở nên vô ích trong trường hợp người được THA đã có một bản án, quyết định có hiệu lực thi hành.

– Chính vì vậy, kể từ năm 1991, pháp luật Pháp đã áp dụng mô hình thứ hai với một quan niệm hoàn toàn đối lập về cưỡng chế THA (mô hình này sẽ được hoàn thiện thông qua cải cách thủ tục kê biên bất động sản trong thời gian tới đây). Theo đó, các biện pháp cưỡng chế thi hành về cơ bản không phải thông qua con đường tòa án. Về nguyên tắc, đương sự chỉ phải xin phép trước tòa án trong trường hợp muốn thực hiện một biện pháp khẩn cấp tạm thời nhưng lại chưa có một văn bản có hiệu lực thi hành; bản thân các thủ tục THA cũng được “phi tư pháp hóa” trong quá trình thực hiện. Nhìn chung, tòa án chỉ có thẩm quyền xem xét giải quyết những vướng mắc và tranh chấp phát sinh trong quá trình THA.

Theo logic, nhà làm luật nào cũng phải lựa chọn giữa hai mô hình tổ chức cưỡng chế thi hành như trên, nhưng nhà làm luật cũng hoàn toàn có thể chọn một giải pháp trung gian, trong đó có phân chia các trường hợp tùy theo loại văn bản cần thi hành hoặc tùy theo thủ tục thi hành. Nhưng cho dù lựa chọn giải pháp nào thì sự lựa chọn đó chỉ có thể được coi là hợp lý nếu như trước đó, nhà làm luật đã suy nghĩ cân nhắc xem nội luật quy định loại văn bản nào là văn bản có hiệu lực thi hành (những văn bản cho phép áp dụng ngay các biện pháp cưỡng chế thi hành mà không cần thông qua tòa án). Liệu tất cả các văn bản tư pháp có hiệu lực thi hành hay không, hay cần phải thỏa mãn điều kiện gì? Hợp đồng hay tư chứng thư (1) nếu muốn có hiệu lực thi hành thì phải do cơ quan nào lập và phải tuân theo những điều kiện gì? Rõ ràng, việc xem xét tìm hiểu luật nội dung sẽ quyết định phần lớn đến việc lựa chọn mô hình tổ chức cưỡng chế THA theo thủ tục tư pháp hay ngoài tư pháp.

3.1.2 Cơ chế khởi kiện yêu cầu thanh toán và vấn đề thanh toán tiền THA

Trước khi quyết định lựa chọn mô hình tổ chức cưỡng chế THA, nhà làm luật cũng cần phải xem xét nghiên cứu những quy định của nội luật về phương thức xử lý vấn đề mất khả năng thanh toán của người mắc nợ. Bởi vì, pháp luật về cưỡng chế THA là pháp luật áp dụng trong những trường hợp thiếu nợ. Thông thường, các biện pháp kê biên chỉ được áp dụng khi người mắc nợ không còn đủ tiền sẵn có để thanh toán cho tất cả các chủ nợ của mình. Câu hỏi đặt ra ở đây là, luật nội dung quy định cho ai là người sẽ phải gánh chịu rủi ro không được thanh toán?

Nếu nội luật dự kiến cho phép mỗi chủ nợ đều có quyền kiện yêu cầu thanh toán một cách riêng lẻ, thì cần phải chú ý đến quy định về các biện pháp bảo đảm bằng tài sản. Do các giao dịch bảo đảm có hiệu lực đối với người thứ ba thông qua cơ chế đăng ký, công bố công khai nên quy định về thủ tục cưỡng chế thi hành sẽ phải phù hợp với quy định về các biện pháp bảo đảm này. Vì vậy, pháp luật về thủ tục cưỡng chế thi hành hoặc sẽ phải có quy định về thứ tự thanh toán tiền THA (chủ nợ nào có bảo đảm trên tài sản kê biên thì có thể sẽ được thanh toán), hoặc sẽ coi thứ tự thanh toán đó như một điều kiện hoặc một yếu tố cấu thành của thủ tục THA.

Ngược lại, nếu pháp luật dự kiến phân chia rủi ro cho tất cả các chủ nợ cùng chịu trong trường hợp người mắc nợ mất khả năng thanh toán, thì nhà làm luật sẽ phải xem xét kỹ các phương thức xử lý nợ tập thể, cụ thể là các thủ tục giải quyết phá sản doanh nghiệp. Trong những lĩnh vực có áp dụng thủ tục giải quyết phá sản (chủ yếu là lĩnh vực luật thương mại), các thủ tục cưỡng chế thi hành theo yêu cầu riêng lẻ của chủ nợ cần được vô hiệu hóa nếu có thể xác định rõ trên cơ sở quyền của mỗi chủ nợ. Còn trong những lĩnh vực không áp dụng thủ tục giải quyết phá sản (như trong quan hệ dân sự thông thường), nhà làm luật sẽ phải chọn lựa giữa một bên là giải pháp mở rộng phạm vi áp dụng các thủ tục giải quyết phá sản, với bên kia là giải pháp xây dựng một mô hình tổ chức cưỡng chế THA trên cơ sở tính đến quyền lợi của tất cả các chủ nợ. Ví dụ, nhà làm luật có thể loại trừ hoặc hạn chế bớt các biện pháp kê biên cho phép một mình người kê biên đầu tiên được thanh toán, tạo nhiều khả năng cho phép những chủ nợ tuy khai báo chậm nhưng vẫn được tham gia vào các thủ tục kê biên tài sản và thanh toán tiền bán tài sản kê biên… Nhưng tất cả những quy định đó cần được quyết định trên cơ sở xem xét kỹ quy định của pháp luật về trái vụ. Bởi vì biện pháp kê biên bao giờ cũng dẫn tới việc cưỡng chế thanh toán… và đó có thể là một trở ngại nếu cho phép người mắc nợ tự nguyện thanh toán cho bất kỳ chủ nợ nào mà họ ưu tiên, hoặc quy định về thứ tự thanh toán tiền THA trong các thủ tục cưỡng chế thi hành.

3.2. Luật tố tụng

Quá trình xây dựng khung pháp luật cho hoạt động cưỡng chế THA cũng cần tính đến các yêu cầu của luật tố tụng. Có hai phương diện cần xem xét như sau: thứ nhất, trong trường hợp các thủ tục THA dân sự được đặt dưới sự giám sát của tòa án, thì pháp luật về tổ chức THA thông qua con đường tòa án phải phù hợp với các quy định tố tụng thông thường. Thứ hai, trong trường hợp văn bản cần thi hành là bản án, quyết định của tòa án, thì pháp luật về cưỡng chế THA cần xem xét những quy định về các phương thức kháng cáo và về khả năng có hay không việc hoãn thi hành án do hành vi kháng cáo.

3.2.1. Tổ chức hoạt động cưỡng chế THA thông qua tòa án

Một khi hoạt động THA dân sự mang tính chất là hoạt động thông qua tòa án, thì mô hình tổ chức THA cần tuân theo những nguyên tắc tố tụng cơ bản như nguyên tắc xét xử khi có mặt cả hai bên đương sự, quy định về việc tống đạt và thông báo văn bản, quy định về các phương thức khiếu nại. Tuy nhiên, có thể có những điều chỉnh cho phù hợp với đặc thù của hoạt động THA. Ví dụ, theo quy định của pháp luật Pháp, xuất phát từ yêu cầu đảm bảo tính bất ngờ nên người được THA có quyền xin phép tòa án cho áp dụng một biện pháp khẩn cấp tạm thời mà không cần phải khởi kiện ra tòa, miễn là nếu có khiếu kiện thì nguyên tắc xét xử có mặt cả hai bên đương sự được tuân thủ. Tương tự như vậy, nguyên tắc nếu có kháng cáo thì sẽ hoãn THA cũng không được áp dụng đối với những tranh chấp liên quan đến hoạt động cưỡng chế THA. Tuy việc thực hiện gặp một số khó khăn nhất định, nhưng giải pháp này có ưu điểm lớn là tránh tình trạng trì hoãn việc cưỡng chế thi hành bằng cách khiếu nại liên tục.

Theo quy định của pháp luật Pháp, tính đặc thù của mô hình tổ chức cưỡng chế THA thông qua tòa án được thể hiện về mặt tổ chức là, gần như mọi thẩm quyền về cưỡng chế THA đều được tập trung vào một thẩm phán duy nhất và hoạt động chuyên trách, đó là thẩm phán theo dõi THA (sắp tới, thẩm quyền trong việc kê biên bất động sản cũng sẽ được trao luôn cho thẩm phán này). Cơ chế trên có một ưu điểm rất lớn là giúp đơn giản hóa thủ tục và nâng cao chất lượng của hoạt động tư pháp. Khó khăn là ở chỗ, nên mở rộng đến mức độ nào thẩm quyền của thẩm phán này đối với những tranh chấp về mặt nội dung, tức là tranh chấp liên quan chủ yếu đến các văn bản hoặc nghĩa vụ là căn cứ của việc cưỡng chế thi hành án.

Những giải pháp trên của pháp luật Pháp có thể sẽ là nguồn tham khảo hữu ích cho các nước khác trong quá trình xây dựng pháp luật của nước mình, nhưng vẫn phải trên cơ sở phù hợp với nguyện vọng và xu hướng riêng của mỗi nước.

3.2.2 THA và các phương thức kháng cáo

Sự thận trọng khi so sánh và tham khảo kinh nghiệm của các hệ thống pháp luật khác để xây dựng mô hình tổ chức cưỡng chế THA có lẽ càng trở nên cần thiết hơn trong việc giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa mong muốn xây dựng một cơ chế THA nhanh chóng với yêu cầu cơ bản là dành cho người bị kết án hoặc người phải THA một số phương thức kháng cáo hữu hiệu.

Vấn đề đặt ra ở đây chính là việc phải lựa chọn giữa hai giải pháp: công nhận việc kháng cáo sẽ có hiệu lực trì hoãn việc cưỡng chế thi hành án hoặc vẫn cho thi hành ngay quyết định bị kháng cáo. Trong trường hợp thứ nhất, nếu có kháng cáo và trong thời hạn kháng cáo thì sẽ không được tổ chức cưỡng chế THA, chừng nào bản án, quyết định bị kháng cáo chưa trở thành bản án, quyết định chung thẩm. Trong trường hợp thứ hai thì ngược lại, việc cưỡng chế THA vẫn được thực hiện ngay nhưng sẽ bị vô hiệu nếu tòa án thụ lý đơn kháng cáo xem xét lại bản án, quyết định liên quan.

Trong lĩnh vực hình sự, giải pháp cho thi hành ngay dễ dàng nhường chỗ cho giải pháp kháng cáo có hiệu lực trì hoãn THA, ít ra là đối với những phương thức kháng cáo thông thường. Đây chính là giải pháp đã được ghi nhận trong pháp luật hình sự Việt Nam, không chỉ đối với việc kháng cáo, kháng nghị phúc thẩm, mà còn đối với việc kháng nghị theo thủ tục tái thẩm. Pháp luật Pháp cũng quy định việc kháng cáo lên Tòa án tư pháp tối cao Pháp có hiệu lực hoãn THA. Tuy nhiên, trong lĩnh vực dân sự, nhà lập pháp có thể tự do lựa chọn hơn và việc lựa chọn phụ thuộc đồng thời vào thứ tự các vấn đề ưu tiên của hệ thống pháp luật và vào điều kiện thực tiễn. Do vậy, bản thân thủ tục cho thi hành ngay bản án, quyết định bị kháng cáo rất nên áp dụng, nhưng giải pháp này cũng có thể bị coi là quá nguy hiểm vì có khả năng xâm phạm đến hiệu lực của việc kháng cáo. Nói một cách nôm na thì giải pháp này cũng có thể bị coi là một phương tiện hữu hiệu làm hạn chế việc kháng cáo và do đó, giúp giảm nhẹ gánh nặng cho tòa án.

Tất nhiên, không nhất thiết phải chọn lựa một cách cứng nhắc như vậy. Chúng ta có thể phân ra nhiều trường hợp tùy theo phương thức kháng cáo và chỉ tập trung vào các phương thức kháng cáo thông thường (đến cấp phúc thẩm). Ngoài ra, một số bản án, quyết định có thể được công nhận hiệu lực thi hành trước khi hết thời hạn kháng cáo, vì lý do đặc biệt (ví dụ như để thi hành một cách nhanh chóng các quyết định tuyên theo thủ tục cấp thẩm (2) hoặc thủ tục khẩn cấp tạm thời) hoặc theo quyết định riêng của tòa án, trong khi những bản án, quyết định khác vẫn phải tuân theo nguyên tắc nếu có kháng cáo thì bị hoãn thi hành (đây là quan điểm hiện nay của pháp luật Pháp và hình như cũng là định hướng của pháp luật Việt Nam). Ngược lại, nếu chấp nhận giải pháp cho thi hành ngay bản án, quyết định bị kháng cáo, thì chúng ta cũng có thể quy định cho tòa án có thẩm quyền đình chỉ việc thi hành và ít ra là có thể quy định về các biện pháp bảo đảm việc người được THA trả lại những gì đã nhận, đồng thời phải bồi thường thiệt hại, nếu sau này bản án được thi hành ngay bị xem xét lại.

========

(1) “tư chứng thư”là những giấy tờ do các bên ký không cần có chứng thực của cơ quan nhà nước (BBT).

(2)“Thủ tục cấp thẩm” là một thủ tục giải quyết nhanh trong tố tụng được dùng trong những trường hợp khẩn cấp (BBT).

SOURCE: TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP SỐ 79, THÁNG 7 NĂM 2006 – GS. CLAUDE BRENNER – Trường Đại học tổng hợp Panthéon-Assas, Cộng hòa Pháp