Một số đặc điểm của quyết định hành chính, hành vi hành chính?

Trong hoạt động của Nhà nước, các cơ quan hành chính Nhà nước là cơ quan thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với tổ chức, cá nhân nhiều nhất. Ngược lại, các tổ chức, cá nhân cũng tiếp xúc với cơ quan hành chính nhà nước, các nhân viên Nhà nước nhiều nhất. Điều đó có nghĩa, trong hoạt động hàng ngày, các cơ quan hành chính Nhà nước, nhân viên thường xuyên giải quyết các vấn đề liên quan tới quyền, lợi ích hợp pháp của các cá nhân, cơ quan tổ chức.

Bên cạnh những quyết định hành chính, hành vi hành chính đúng pháp luật, tạo cơ sở pháp lý hoặc trực tiếp đem lại cho các tổ chức, công dân những quyền và lợi ích hợp pháp thì cũng còn không ít những quyết định hành chính, hành vi hành chính bất hợp pháp xâm phạm tới quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân khi những quyền và lợi ích đó bị xâm phạm thì cá nhân, cơ quan tổ chức có quyền khiếu nại những quyết định hành chính, hành vi hành chính đó để đòi lại sự công bằng cho mình.

Từ góc độ khoa học, quyết định hành chính được hiểu là kết quả sự thể hiện ý chí quyền lực đơn phương của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, những người có chức vụ, các tổ chức và cá nhân được nhà nước trao quyền, được thực hiện trên cơ sở và để thi hành pháp luật, theo trình tự và hình thức do pháp luật quy định hướng tới việc thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính trong lĩnh vực hoặc vấn đề được phân công phụ trách.

Theo quy định tại Luật khiếu nại, tố cáo thì quyết định hành chính là “Quyết định bằng văn bản của cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính”.

Quyết định hành chính nhà nước là một loại quyết định quản lý hành chính nhà nước chủ yếu do các chủ thể quản lý hành chính thực hiện nhằm giải quyết các công việc quản lý nhà nước trong lĩnh vực hành pháp, nó là một quyết định manh tính chất dưới luật vì nó là quyết định hành chính dựa trên cơ sở của luật để thi hành luật. Tính dưới luật của quyết định hành chính thể hiện ở chỗ bản thân hoạt động quản lý là hoạt động chấp hành pháp luật và điều hành trên cơ sở của luật. Các quyết định này được ban hành trong hoạt động chấp hành và điều hành phải phù hợp với pháp luật và các văn bản của các cơ quan nhà nước cấp trên, nếu mâu thuẩn sẽ bị đình chỉ, sửa đổi hoặc bãi bỏ. Tính dưới luật không chỉ đặt ra đối với nội dung của quyết định quản lý hành chính nhà nước mà còn gắn liền với trình tự xây dựng, ban hành và hình thức thực hiện của quyết định quản lý hành chính nhà nước. Điều này cho thấy việc ban hành các quyết định quản lý hành chính nhà nước cần tuân thủ những quy tắc nghiêm ngặt. Tất cả các quyết định quản lý hành chính nhà nước điều được chuẩn bị, xây dựng, ban hành theo thủ tục nhất định do pháp luật quy định. Pháp luật đã quy định những cơ quan nào được ban hành những quyết định nào, ai có quyền xây dựng các quyết định, trật tự xây dựng, những biện pháp phải áp dụng, phải tham khảo ý kiến, bàn bạc với những ai khi xây dựng dự thảo quyết định, thời gian xây dựng và thảo luận,… Tóm lại, tất cả những yêu cầu về thủ tục ban hành đã được pháp luật dự liệu từ trước đó đều được chấp hành nghiêm chỉnh. Ngoài việc tuân theo một trình tự ban hành nghiêm ngặt, mỗi quyết định quản lý hành chính nhà nước đều được thể hiện dưới một hình thức nhất định do pháp luật quy định.

Quyết định quản lý hành chính nhà nước là một quyết định mang đầy đủ tính chất của một quyết định pháp luật. Đó là tính ý chí, tính quyền lực và pháp lý.

Thứ nhất, tính ý chí: Trên cơ sở thẩm quyền của mình, do pháp luật quy định, các chủ thể được thể hiện ý chí thông qua hoạt động lập quy dưới hình thức văn bản, hoặc các hoạt động khác như: ban hành mệnh lệnh hành chính, kí hiệu hành chính… Đây là quyền quan trọng thể hiện ý chí đơn phương của mình thể hiện quyền lực công vì mục đích duy nhất của quyết định quản lý hành chính nhà nước là phục vụ cho lợi ích công và để thi hành pháp luật.

Thứ hai, tính quyền lực: Quyết định quản lý hành chính nhà nước luôn thể hiện rõ tính quyền lực nhà nước trên cơ sở ủy nhiệm của cơ quan lập pháp tối cao. Đó là thẩm quyền nhân danh các cơ quan nhà nước, các tổ chức được trao thẩm quyền hành chính nhà nước. Ngoài ra, điều này còn thể hiện ở tính đảm bảo thi hành, các chủ thể của quản lý hành chính được quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế khi cần thiết.

Thứ ba, tính pháp lý: Quyết định quản lý hành chính nhà nước là quyết định dưới luật. Quyết định quản lý hành chính nhà nước làm thay đổi, chấm dứt, quan hệ pháp luật hành chính. Một quyết định hành chính được ban hành có hiệu lực pháp luật thì các chủ thể trong quan hệ pháp luật đó phải nghiêm túc thi hành, nó có giá trị pháp lý bắt buộc đối với các chủ thể.

Ngoài những đặc trưng chung là một quyết định pháp luật, quyết định hành chính là

đối tượng bị khiếu nại còn mang những đặc trưng riêng như sau13:

Về tính đơn phương: Khi ra các quyết định hành chính các cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền căn cứ vào chức năng nhiệm vụ của mình để ra quyết định một cách đơn phương theo ý chí của mình, không phụ thuộc vào việc chủ thể bị điều chỉnh trong quyết định, nó không phải là kết quả của sự thỏa thuận giữa chủ thể quản lý và đối tượng bị quản lý.

Tính chấp hành ngay: Mọi quyết định hành chính đều có hiệu lực chấp hành ngay. Tính chất này có giá trị đối với cơ quan nhà nước lẫn công dân. Đối với cơ quan nhà nước nếu cho phép công dân hưởng các quyền và lợi ích thì phải thực hiện để cho công dân thực hiện các quyền đó một cách hợp lý theo quyết định, còn đối với công dân chịu sự điều chỉnh thì phải nghiêm chỉnh chấp hành quyết định của cơ quan nhà nước (nghĩa vụ), nếu mà họ không thực hiện những yêu cầu thì bị xử theo pháp luật quy định.

Quyết định hành chính được áp dụng một lần: Khác với quyết định quy phạm (được áp dụng nhiều lần) thì quyết định hành chính được áp dụng một lần, sau khi nghĩa vụ trong quyết định được thỏa mãn thực hiện xong thì nó không còn hiệu lực nữa, không thể áp dụng tiếp theo cho những trường hợp khác được, nếu có trường hợp khác tương tự thì phải ra quyết định mới không được sử dụng lại quyết định hành chính cho đối tượng này mà áp dụng cho đối tượng khác.

Quyết định hành chính chỉ có hiệu lực đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể: Một quyết định hành chính chỉ điều chỉnh một mối quan hệ pháp lý nhất định, nói cụ thể hơn là nó chỉ có giá trị pháp lý bắt buộc đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể mà thôi. Ví dụ, một người vượt đèn đỏ trong khi tham gia giao thông thì người có thẩm quyền ban hành quyết định xử phạt đối với đối tượng đó mà thôi, quyết đinh đó nó chỉ có hiệu lực pháp luật bắt người vi phạm phải thực hiện, nếu có người khác vi phạm nữa thì ra quyết định khác chứ không thể lấy quyết định trước áp đặt cho người sau này.

Chỉ áp dụng đối với một vấn đề cụ thể: Quyết định hành chính không điều chỉnh cùng lúc nhiều vấn đề, mà chỉ điều chỉnh một vấn đề nhất định cụ thể nào đó. Từ những đặc điểm nói trên quyết định hành chính có vai trò quan trọng trong cơ chế điều chỉnh pháp luật cũng như trong các quan hệ xã hội hàng ngày.

Công dân, cơ quan, tổ chức có quyền khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính khi cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ.

Theo quy định tại Luật Khiếu nại, tố cáo thì quyết định hành chính là quyết định bằng văn bản của cơ quan hành chính nhà nước hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính. Như vậy, một quyết định hành chính có thể bị khiếu nại khi có đủ 3 yếu tố sau đây:

Một là, về hình thức: quyết định đó được thể hiện dưới dạng văn bản.

Hai là, chủ thể ban hành quyết định: là cơ quan hành chính nhà nước hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước, đó là: quyết định của cơ quan quản lý như của các Bộ, các cơ quan ngang Bộ, các cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp, các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân hoặc các chức danh thuộc hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước như Bộ trưởng, Giám đốc Sở, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp…

Ba là, hiệu lực pháp lý: là quyết định được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể về một vấn đề cụ thể chẳng hạn, cơ quan hải quan quyết định xử phạt một nguời nào đó đã có hành vi vi phạm các quy định khi xuất nhập khẩu hàng hóa; Chủ tịch Ủy ban nhân nhân ra quyết định xử phạt một người nào  đó  gây rối trật tự  công cộng Nói cách khác, quyết định hành chính là một loại quyết định cá biệt. Có phạm vi

điều chỉnh, đối tượng điều chính cụ thể, rõ ràng và. Hiệu lực pháp lý của quyết định hành chính sẽ chấm dứt khi quyết định đó được đối tượng điều chỉnh thi hành.

Như vậy, các quy định được áp dụng nhiều lần mà đối tượng không được xác định (các văn bản pháp quy), các quyết định của cơ quan không phải là cơ quan hành chính nhà nước (Tòa án, Viện kiểm sát ) thì không phải là một quyết định hành chính theo quy

định của Luật Khiếu nại, tố cáo. Ngoài ra, các quyết định hành chính trong hoạt động quản lý, điều hành của cấp trên đối với cấp dưới cũng không được khiếu nại và giải quyết khiếu nại theo tinh thần của Luật Khiếu nại, tố cáo (Điều 66 Nghị định 136/2006/NĐ-CP quy định Khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính trong hoạt động chỉ đạo, điều hành của cấp trên đối với cấp dưới theo thứ bậc hành chính không giải quyết theo quy định của Nghị định này.). Trên thực tế cơ quan hành chính nhà nước có những văn bản mặc dù không có hình thức đúng như quy định đối với một quyết định hành chính (chẳng hạn dưới hình thức một thông báo, một biên bản cuộc họp), nhưng trong văn bản đó có những quy định liên quan, làm thiệt hại đến việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân cơ quan, tổ chức. Trong trường hợp đó họ phải được quyền và có cơ hội để phản đối những nội dung mà họ cho là không hợp pháp. Vì vậy văn bản đó cũng có thể coi là một quyết định hành chính và bị khiếu nại theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo

Đó là ba yếu tố đặc thù và bắt buộc của một quyết định hành chính, một văn bản bất kỳ nếu thiếu một trong ba yếu tố trên đều không được coi là quyết định hành chính.

Quyết định hành chính bao gồm các loại: quyết định chủ đạo (quyết định chính sách), quyết định quy phạm và quyết định cá biệt. Quyết định chủ đạo và quyết định quy phạm luôn thể hiện bằng hình thức văn bản do cơ quan hoặc người có thẩm quyền ban hành. Quyết định cá biệt chủ yếu được ban hành dưới hình thức văn bản. Bên cạnh đó, có một số quyết định cá biệt được ban hành dưới hình thức văn nói, kí hiệu…

Quyết định hành chính nhà nước là một loại quyết định quản lý hành chính nhà nước, quyết định quản lý hành chính nhà nước (QLHCNN) chiếm vị trí trung tâm trong hoạt động QLHCNN, là phương tiện không thể thiếu để các chủ thể QLHCNN sử dụng nhằm thực hiện chức năng QLHCNN. Quyết định QLHCNN có vai trò quan trọng trong việc hoạch định chủ trương, đường lối, nhiệm vụ lớn cho hoạt động quản lý; đặt ra, sửa đổi, bãi bỏ các quy phạm pháp luật hành chính hoặc làm thay đổi phạm vi hiệu lực của chúng; làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt các quan hệ pháp luật hành chính cụ thể. Vì vậy, các chủ thể QLHCNN khi ban hành quyết định QLHCNN trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa hiện nay có trách nhiệm phải bảo đảm để quyết định đó phải hội đủ được những yêu cầu về tính hợp pháp và tình hợp lý. Nói cách khác, đó phải là một quyết định QLHCNN có tính khả thi cao, được xây dựng phù hợp với đường lối chính trị, nhu cầu, nguyện vọng của người dân14.

Thực tiễn cho thấy, trong các năm qua có nhiều quyết định hành chính không mang lại hiệu quả hoặc hiệu quả không cao làm cho các quyết định đó chưa đảm bảo tính hợp lý, hợp pháp. Do vậy, muốn nâng cao và làm cho các quyết định quản lý hành chính thực thi trên thực tế một cách hiệu quả thì cần đảm bảo hai tính chất trên.

Quyết định hành chính được ban hành phải phù hợp với nội dung và mục đích của luật, không trái với Hiến pháp, Luật, Pháp lệnh và các quy định của cơ quan nhà nước cấp trên.Quyết định hành chính được ban hành trong phạm vi thẩm quyền của chủ thể ra quyết định quản lý hành chính. Các cơ quan và người có chức vụ tuyệt đối không được ban hành những quyết định mà pháp luật không cho phép, vượt quá phạm vi quyền hạn được trao, thậm chí không được lẫn tránh lạm quyền.Quyết định hành chính được ban hành phải xuất phát từ chính lợi ích thiết thực của người dân, đặc biệt là người dân lao động. Các chủ thể hành chính nhà nước chỉ được ban hành quyết định hành chính để giải quyết những vấn đề xã hội một cách khách quan, khoa học, tránh tùy tiện, chủ quan.Quyết định hành chính phải đảm bảo trình tự thủ tục và hình thức theo luật định.

Quyết định hành chính nhà nước được ban hành phải đảm bảo được lợi ích của nhà nước và nguyện vọng của nhân dân, phải xuất phát từ nhu cầu khách quan của cuộc sống, phải giải quyết được các nhiệm vụ của hiện tại và tính dự báo cho tương lai. Quyết định hành chính phải đáp ứng các yêu cầu về tính hợp lý vì có hợp lý thì mới có khả năng thực thi cao. Một quyết định hành chính được coi là có tính hợp lý khi nó đáp ứng được những yêu cầu sau:

Quyết định hành chính phải tính đến yêu cầu tổng thể bảo đảm hài hòa lợi ích của nhà nước, tập thể và cá nhân. Yêu cầu này đòi hỏi sự cân đối hợp lý giữa lợi ích Nhà nước và xã hội, coi lợi ích nhà nước và lợi ích chung của công dân là tiêu chí để đánh giá sự hợp lý của quyết định hành chính.Quyết định hành chính phải có tính cụ thể và phù hợp với từng vấn đề và với các đối tượng thực hiện. Quyết định cần xác định cụ thể các nhiệm vụ, thời hạn, chủ thể, phương tiện để thực hiện.

Quyết định hành chính phải xem xét hiệu quả không chỉ về kinh tế mà cả chính trị – xã hội, cả mục tiêu trước mắt và lâu dài, giữa hậu quả trực tiếp và gián tiếp, kết quả trước mắt và cuối cùng. Các biện pháp được đề ra trong quyết định phải phù hợp đồng bộ với các biện pháp trong quyết định có liên quan.Quyết định hành chính phải đảm bảo kỹ thuật lập quy, tức là ngôn ngữ, văn phong, cách trình bày phải rõ ràng, dễ hiểu, ngắn gọn, chính xác, không đa nghĩa.