Một số nội dung tổ chức thực hiện chính sách xã hội

1. Chuẩn bị triển khai chính sách xã hội

1.1. Xác định bộ máy thực hiện chính sách

Cơ quan chức năng ra quyết định về chính sách xã hội tiến hành lựa chọn và chỉ định các cơ quan tổ chức thực hiện chính sách xã hội và giao nhiệm vụ chính thức cho các cơ quan này. Cơ quan tổ chức thực hiện chính sách xã hội phải có đặc điểm sau:

• Bảo đảm về mặt chính trị, pháp luật;
• Có đủ nguồn nhân lực, vật lực, tài lực (được quản lý và phân bổ ngân sách, có cố vấn về chuyên môn – kỹ thuật…).
• Bảo đảm về thông tin liên quan đến việc tổ chức thực hiện chính sách xã hội;
• Sáng tạo, có sự phối hợp đúng đắn giữa cấp, ngành và cơ sở trong tổ chức thực hiện chính sách xã hội;
• Bảo đảm hệ thống báo cáo thống kê kế toán và hệ thống kiểm toán chặt chẽ;
• Có cơ chế, công cụ kiểm tra, giám sát thực hiện chính sách trong thực tế, có kế hoạch, phương pháp đánh giá chính sách xã hội một cách khách quan.

Để tổ chức thực hiện chính sách đạt hiệu quả, cần xác định số lượng các cơ quan thực thi chính sách một cách họp lý. Trên thực tế, mỗi chính sách xã hội thường liên quan đến nhiều lĩnh vực và chức năng quản lý xã hội, do đó, thường phải được nhiều cơ quan đứng ra tổ chức thực hiện, trong đó bao gồm các cơ quan như:

+ Một cơ quan chủ trì chịu trách nhiệm chính trong việc thực thi một chính sách xã hội. Cơ quan này có nhiệm vụ quản lý chung và chủ trì toàn bộ quá trình tổ chức thực thi chính sách đó. Thông thường cơ quan chủ trì được lựa chọn là cơ quan có thẩm quyền cao, có các điều kiện về các nguồn lực cho việc thực hiện hiệu qủa chính sách xã hội xác định. Cơ quan chủ trì là cơ quan có khả năng cung cấp nhiều thông tin và nguồn nhân lực cho việc tổ chức thực hiện một chính sách xã hội.

+ Xác định các cơ quan phối hợp trong tổ chức thực thi chính sách xã hội:

Sau khi đã xác định cơ quan chủ trì thực hiện chính sách, cần xác định thêm các cơ quan phối hợp tổ chức thực hiện chính sách xã hội. Đây là các cơ quan góp phần thúc đẩy quá trình thực hiện chính sách, vì vậy cần quy định rõ mối quan hệ phân công về chức năng, nhiệm vụ, quyền lực và quyền lợi giữa cơ quan chủ trì và các cơ quan phối hơp trong việc thực hiện một chính sách xã hội.

Các chính sách xã hội ở nước ta do Nhà nước ban hành. Các cơ quan thực thi chính sách xã hội là các cơ quan trong bộ máy Nhà nước, các doanh nghiệp, các tổ chức đoàn thể… Thông thường, các chính sách xã hội lớn của Nhà nước được triển khai thực hiện từ Trung ương đến cơ sở, bao gồm nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều đơn vị. Ví dụ như, việc tổ chức thực thi chính sách bảo hiểm xã hội đòi hỏi sự tham gia của các ngành, các cấp, các địa phương, các doanh nghiệp và người lao động. Tuy nhiên, dù mạng lưới các cơ quan, tổ chức thực hiện chính sách với quy mô lớn hay nhỏ, thì chung quy lại, bộ máy hành chính nhà nước vẫn là hệ thống tổ chức chủ yếu thực thi các chính sách xã hội của Nhà nước. Bất kỳ chính sách xã hội nào, sau khi được ban hành, đều do các cơ quan hành chính trong bộ máy nhà nước là những đầu mối đứng ra tổ chức thực hiện.

1.2. Xây dựng chương trình hành động

Các cơ quan tổ chức thực hiện chính sách xã hội sau khi được phân công các nhiệm vụ, công việc tiến hành xây dựng chương trình hành động để đưa chính sách vào thực tế. Nội dung của chương trình hành động là xây dựng các phương hướng và biện pháp thực thi cụ thể các nhiệm vụ, công việc của cơ quan mình được giao và trình cấp trên thông qua. Trong đó, các cơ quan tổ chức thực hiện chính sách phải lập kế hoạch triển khai, xác định rõ thời điểm triển khai nội dung chính sách, khi sự phân bổ các nguồn lực, xác định không gian (địa điểm) và kế hoạch thời gian thực hiện chính sách.

1.3. Ra văn bản hướng dẫn

Để thực hiện chính sách xã hội đúng đắn, các cơ quan tổ chức thực hiện chính sách cần ban hành những văn bản để hướng dẫn và cụ thể hoá chính sách nhằm giúp cơ sở, cơ quan hữu quan và các đối tượng của chính sách biết và thực hiện được một cách dễ dàng, đầy đủ.

1.4. Tổ chức bồi dưỡng, tập huấn về các nội dung tổ chức thực hiện chính sách xã hội

Trong tổ chức thực hiện chính sách xã hội, cơ quan chủ trì và các cơ quan phối họp cần tiến hành tổ chức tập huấn cho các công chức, viên chức chịu trách nhiệm thực thi chính sách và cho các đối tượng chủ yếu của chính sách. Ví dụ, dự án chuyển giao khoa học kỹ thuật trong chính sách xoá đói giảm nghèo cần tiến hành tập huấn cho cán bộ chính sách ở địa phương, cán bộ của Hội nông dân, Hội phụ nữ, hộ gia đình nghèo…

2. Chỉ đạo tổ chức thực hiện

Chỉ đạo tổ chức thực hiện chính sách xã hội là thực hiện việc triển khai đưa chính sách vào thực tiễn với các nội dung cơ bản như:

2.1. Phổ biến chính sách

Một chính sách xã hội triển khai thực hiện trong thực tiễn cần được phổ biến rộng rãi trong nhân dân. Việc phổ biến được chỉ đạo thực hiện thông qua bộ tuyên truyền của Nhà nước và kể cả sự tham gia của các tổ chức thông tin của tư nhân. Thông qua các hình thức tuyên truyền: Đài, báo, truyền hình, mạng internet… giúp cho mọi người hiểu biết về nội dung chính sách, hiểu nghĩa vụ và lợi ích của mình trong việc thực hiện chính sách, từ đó vận dụng sự đồng tình ủng hộ của nhân dân, đặc biệt là của những người sẽ chịu tác động của chính sách.

2.2. Xây dựng, thẩm định, phê duyệt và quản lý các dự án của chỉnh sách

Trong tổ chức thực hiện một số chính sách xã hội, có thể phải thực hiện một số dự án liên quan đến giải quyết các mục tiêu của chính sách. Vì vậy, các cơ quan chức năng được giao cần phải tiến hành xây dựng, thẩm định, phê duyệt và quản lý hiệu quả các dự án của chính sách. Đồng thời, trong quá trình thực hiện chính sách xã hội phải thực hiện việc thúc đẩy và giám sát tổ chức thực hiện các khâu, các nội dung của từng dự án của chính sách.

2.3. Xây dựng cơ chế quản lý, sử dụng các quỹ

Đối với việc tổ chức thực hiện một dự án xã hội bao giờ cũng liên quan tới việc quản lý và sử dụng tài chính. Do dó, các cơ quan được giao nhiệm vụ tổ chức thực hiện chính sách xã hội cần dựa trên các quy định về quản lý, sử dụng tài chính của cơ quan nhà nước (bộ Tài chính, bộ Lao động- Thương binh và xã hội…) để xây dựng các quy định, cơ chế chi tiêu và quản lý chi tiêu tài chính cho thực hiện các nội dung của chính sách xã hội. Các quỹ tài chính cho tổ chức thực hiện chính sách xã hội phải đảm bảo quản lý thống nhất của nhà nước để có thể tập trung được nguồn lực cho việc thực hiện các mục tiêu của chính sách một cách chặt chẽ và hiệu quả.

2.4. Tổ chức phổi hợp hoạt động của các cơ quan, tổ chức để thực thỉ chính sách xã hội

Việc phối hợp các hoạt động của các cơ quan, tổ chức trong tổ chức thực hiện chính xã hội có thể tiến hành một cách hữu hiệu khi hoạt động tổ chức thực hiện chính sách xã hội phải được thực hiện theo kế hoạch. Ke hoạch này được lập ra từ giai đoạn chuẩn bị triển khai, trong đó chỉ rõ ở giai đoạn nào cần phối hợp, cơ quan chịu trách nhiệm chung, cơ quan chịu trách nhiệm phối họp với nhau, quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mỗi cơ quan đó.

Mặt khác, cần có cơ chế phối hợp một cách hợp lý. Ví dụ, như duy trì mối quan hệ quản lý và phối hợp giữa các cơ quan, các tổ chức theo chiều dọc và chiều ngang thông qua hệ thống thông tin, thông qua các cuộc trao đổi, hội thảo, về phía cơ quan chủ trì, cần chỉ đạo việc sơ kết, tổng kết kết quả phối hợp tổ chức thực hiện giữa các cơ quan phối hợp nhằm rút ra các mặt được, các mặt tồn tại và đề ra phương hướng, biện pháp điều chỉnh, hoản thiện phối hợp hoạt động chỉ đạo tổ chức thực hiện chính sách.

2.5. Chỉ đạo thực hỉện chính sách xã hội

Trong giai đoạn chỉ đạo thực hiện chính sách, các nhà lãnh đạo cấp cao ra những quyết định quản lý cho cấp dưới, các cấp này lại ra những quyết định quản lý xuống cấp thấp hơn, cho đến từng thành viên của bộ máy tổ chức thực thi chính sách. Trên cơ sở các quyết định đó, toàn bộ các cơ quan thực thi chính sách triển khai các hoạt động nhiệm vụ cụ thể trong khuôn khổ thẩm quyền, chức trách của mình.

3. Đánh giá thực hiện chính sách xã hội

3.1. Thu thập thông tin về thực hiện chính sách

Việc thu thập thông tin của cơ quan chủ trì tổ chức thực hiện chính sách xã hội thông qua các kênh chính thức như:

• Báo cáo của các cơ quan tổ chức thực thi chính sách từ địa phương tới Trung ương.
• Thông qua các hoạt động kiểm tra, giám sát thực tế của các công chức, viên chức thực thi chính sách ở cấp cơ sở.
• Thông qua thanh tra của các cơ quan pháp luật, cơ quan hành chính, thanh tra nhân dân…
• Thông qua giám sát của Quốc hội đối với quá trình thực hiện chính sách xã hội.
• Thông qua cơ quan kiểm sát và toà án.

Ngoài ra, việc thu thập thông tin về thực hiện chính sách xã hội còn được thực hiện thông qua các cuộc điều tra, khảo sát xã hội học của các cơ quan, tổ chức (các Bộ, Ban, Ngành chức năng, các Viện nghiên cứu các vấn đề xã hội…) về các mặt tích cực, đạt được cũng như các tồn tại của chính sách. Từ đó, để hiểu rõ hơn thái độ, sự phản ứng của các đối tượng thuộc phạm vi điều chỉnh của chính sách, ý kiến đánh giá của các nhà lãnh đạo, quản lý đối với chính sách.

3.2. Đánh giá việc thực hiện chính sách

Trên cơ sở các thông tin về thực hiện chính sách xã hội, các cơ quan thực thi chính sách tiến hành việc đánh giá về các nội dung sau:

• Đánh giá ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của chỉnh sách

Ở đây, cần làm rõ thực trạng tác động tích cực và tiêu cực của việc thực hiện chính sách xã hội đối với các đối tượng áp dụng chính sách, cộng đồng dân cư cũng như vi phạm toàn bộ xã hội. Các tác động này tuỳ thuộc vào từng chính sách xã hội có thể được đánh giá trên các mặt: Nâng cao trình độ dân trí, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nâng cao mức sống, an toàn môi trường sinh thái, đảm bảo ổn định xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế…

• Đánh giá hiệu lực của chính sách

Hiệu lực của chính sách xã hội thể hiện ở việc đảm bảo đưa áp dụng đầy đủ, hiệu quả chính sách xã hội vào cuộc sống. Hay nói cách khác, đó là khả năng của Nhà nước bắt buộc và khuyến khích các đối tượng thực hiện chính sách một cách nghiêm túc. Hiệu lực của chính sách xã hội biểu hiện ở hai mặt:

• Hiệu lực lý thuyết của chính sách xã hội, thể hiện ở việc chính sách được ban hành, xuất hiện trong hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật trên thực tế của một quốc gia và kể từ đó chính sách được thực thi. Hiệu lực này do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành chính sách xác định hoặc người có thẩm quyền ban hành chính sách xác định hoặc người có thẩm quyền quyết định chính sách.
• Hiệu lực thực tế của chính sách xã hội thể hiện ở sự tác động của chính sách đối với đời sống xã hội, được thực thi bởi các chủ thể liên quan và được hưởng bởi cộng đồng xã hội.

3.3. Đánh giá hiệu quả của chính sách

Hiệu quả của chính sách xã hội bao gồm:

• Hiệu quả tuyệt đối (hay lợi ích ròng của chính sách). Lợi ích ròng của chính sách được tính bằng hiệu số giữa tổng lợi ích và tổng chi phí:

Lợi ích ròng = £ lợi ích + £ chi phí

Lợi ích ròng giúp ta xác định 2 yếu tố: Một là, chính sách đó có thể có giá trị nếu lợi ích ròng là số dương; Hai là, trong những phương án chính sách có thể có giá trị thì phương án nào là tối ưu hoặc tốt hơn các phương án khác.Khi xem xét hiệu quả của một chính sách xã hội nói chung và hiệu quả của chính sách xã hội, phải được xem xét cả mạt kinh tế và mặt chính sách xã hội. Do đó, hiệu quả của chính sách xã hội là hiệu quả kinh tế – xã hội.

4. Điều chỉnh chính sách xã hội

Trong một quốc gia, các vấn đề xã hội luôn luôn có sự biến đổi, vận động không ngừng. Các yếu tố mói xuất hiện trong quá trình phát triển, đồng thời có những yếu tố trở nên lạc hậu, không còn phát huy tác dụng. Vì vậy, các chính sách xã hội, đặc biệt là những chính sách dài hạn cần phải được điều chỉnh, bổ sung để đạt được mục tiêu.

4.1. Nguyên nhân điều chỉnh

Điều chỉnh chính sách xã hội là việc thực hiện các giải pháp tác động bổ sung trong quá trình thực hiện một chính sách, nhằm sửa chữa các sai lệch, cản trở thực hiện mục tiêu của chính sách. Sự điều chỉnh có thể ở phần hoạch định hoặc tổ chức thực hiện chính sách. Các nguyên nhân dẫn đến sự cần thiết phải điều chỉnh chính sách là:

• Thực thi chính sách là một quá trình phức tạp, thực thi trong một thời gian dài mới có kết quả mong muốn. Trong thời gian đó, các vấn đề thuộc chính sách xã hội có thể có những những thay đổi về yêu cầu mới.
• Trong hoạch định, đánh giá chính sách xã hội có thể chưa có thông tin hoàn toàn đầy đủ nên các nội dung của chính sách đề ra có thể có những bất hợp lý, không phù hợp với thực tiễn cần phải điều chỉnh.
• Trong tổ chức thực hiện chính sách xã hội, có thể có nhiều yếu tố mới tác động đến thực hiện chính sách (các yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội, quốc tế…), do đó cần có sự điều chỉnh chính sách cho phù hợp với tình hình mới.

4.2. Nguyên tắc điều chỉnh chính sách xã hội

Trong điều chỉnh chính sách xã hội cần phải tuần thủ một số nguyên tắc sau:

• Điều chỉnh chính sách thực hiện khi thực sự cần thiết, khi nếu không điều chỉnh sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với kinh tế – xã hội của đất nước hoặc sẽ có nguy cơ không thực hiện được mục tiêu của chính sách. Do đó, trong điều chỉnh chính sách xã hội các cơ quan chức năng của nhà nước phải tiến hành thu thập thông tin, nghiên cứu đánh giá thực trạng thực hiện chính sách và dự báo các tác động của thực hiện chính sách đối với khả năng đạt các mục tiêu đề ra của chính sách. Điều chỉnh chính sách xã hội là cần thiết đối với nhiều trường hợp, nhưng trước khi điều chỉnh cần có sự nghiên cứu kỹ càng nhằm tránh điều chỉnh quá nhiều lần đối với một chính sách có thể gây ra mất ổn định trong thực hiện chính sách và giảm sút lòng tin ổn định trong thực hiện chính sách và giảm sút lòng tin của các đối tượng áp dụng chính sách và nhân dân.
• Chỉ điều chỉnh chính sách xã hội ở phạm vi cần thiết điều chỉnh (về mục tiêu, giải pháp, bộ máy tổ chức thực hiện…). Tránh điều chỉnh các nội dung của chính sách xã hội khi thiếu căn cứ khoa học và thực tiễn.
• Chỉ điều chỉnh chính sách xã hội trong giới hạn, phạm vi nguồn lực được bổ sung cho điều chỉnh.

4.3. Hình thức điều chỉnh/Các loại điều chỉnh chỉnh sách xã hội

Trên thực tế có một số loại điều chỉnh chính sách như:

• Điều chỉnh mục tiêu của chính sách xã hội: Trong hoạch định chính sách xã hội, mục tiêu đưa ra dựa trên căn cứ của công tác nghiên cứu, dự báo khả năng thực thi. Vì vậy, trong quá trình thực thi chính sách mới phát hiện thấy mục tiêu đưa ra chưa phù hợp với khả năng thực tế, đòi hỏi các cơ quan thực thi phải tính toán xác định lại các chỉ tiêu thuộc mục tiêu.
• Điều chỉnh giải pháp, công cụ: Công cụ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực và hiệu quả của thực thi chính sách. Do đó, trong quá trình thực thi chính sách, khi các giải pháp, công cụ thực thi chính sách không còn phù hợp với hoàn cảnh mới, khi những điều kiện kinh tế, xã hội đã thay đổi thì chính phủ và các cơ quan tổ chức thực hiện phải tiền hành điều chỉnh một cách kịp thời.
• Điều chỉnh tổ chức thực hiện chính sách: Việc điều chỉnh tổ chức thực thi chính sách có thể xảy ra khi mục tiêu, các giải pháp, công cụ và các nguồn lực thực hiện chính sách xã hội có sự thay đổi. Ngoài ra, sự điều chỉnh tổ chức thực thi chính sách cũng có thể xảy ra khi có sự tác động của thực hiện các chính sách khác. Điều chỉnh tổ chức thực hiện chính sách có thể là điều chỉnh về thời gian triển khai chính sách, điều chỉnh nguồn nhân lực thực thi chính sách, điều chỉnh về cơ quan thực thi chính sách.
• Điều chỉnh ngân sách cho việc thực thi chính sách xã hội: Trên thực tế, do nhiều nguyên nhân khác nhau (phát sinh các công việc đột xuất, tăng giá cả sinh hoạt…) nên các chi phí cho việc thực thi một chính sách thường là tăng lên so với dự kiến ban đầu. Do đó, trong nhiều trường hợp, Nhà nước cũng phải chấp nhận điều chỉnh ngân sách cho việc thực thi chính sách, nhằm đảm bảo việc thực thi không bị gián đoạn, không chậm tiến độ, đạt mục tiêu của chính sách.
• Xoá bỏ việc thực thi chính sách: Là việc Nhà nước đình chỉ thực hiện một chính sách xã hội. Trường họp này xảy ra khi chính sách xã hội đó không còn có giá trị kinh tế và xã hội đối với quốc gia. Tuy nhiên, trước khi quyết định xoá bỏ thực hiện một chính sách xã hội, các cơ quan chức năng Nhà nước phải thực hiện việc phân tích, nghiên cứu kỹ càng các vấn đề liên quan đến sự cần thiết xoá bỏ việc thực hiện chính sách. Bởi vì, việc xoá bỏ một chính sách xã hội có thể kéo theo những hậu quả tiêu cực, gây thiệt hại cho một nhóm người, tổ chức nhất định…

5. Tổng kết việc thực hiện chính sách xã hội

Tổng kết thực hiện chính sách xã hội nhằm đánh giá kết quả đạt được các mục tiêu đề ra của chính sách theo tiến độ thời gian. Tổng kết thực hiện chính sách xã hội được thực hiện theo các nội dung sau:

• Đánh giá kết quả đạt được của chính sách, trên các phương diện: Kinh tế, chính trị, xã hội, các đối tượng được hưởng lợi do chính sách đem lại.
• Đánh giá tác động mặt tiêu cực của chính sách: Bao gồm các hạn chế, các tác động tiêu cực về mặt kinh tế, chính trị, xã hội của thực hiện chính sách. Trong đó, đặc biệt cần phần tích về tiến độ và phương pháp thực hiện chính sách, cơ quan chủ trì chính sách có phù hợp hay không và các sai phạm đã xảy ra cũng như mức độ tác động của các sai phạm đó.
• Đánh giá các tiềm năng chưa được huy động: Bao gồm việc đánh giá các thiếu sót, bất hợp lý về khâu tổ chức thực hiện chính sách, mức độ và nguyên nhân bỏ quên các tiềm năng về nguồn lực, tài chính, các cơ quan, tổ chức, cá nhân… mà lẽ ra khi thực hiện chính sách có thể huy động vào sử dụng. Sau khi đánh giá những yếu tố trên, việc tổng kết khâu tổ chức thực hiện chính sách cần trả lời rõ các câu hỏi sau:

1. Việc thực hiện chính sách có thể kết thúc tại đây chưa? Nếu đã có thể kết thúc thì cần kết thúc như thế nào?
2. Nếu chưa kết thúc chính sách thì phải tiếp tục như thế nào?
3. Phải đưa ra chính sách nào kế tiếp hay tạm dùng một thời gian?

Việc tổng kết thực hiện một chính sách xã hội phải được tổ chức khoa học, khách quan, tiết kiệm và nó thường do một tổ chức chuyên trách thực hiện.

Trong thực hiện tổng kết khâu tổ chức thực thi chính sách xã hội có thể đưa ra các kiến nghị đối với Nhà nước, đối với cơ quan hoạch định chính sách xã hội hoặc đối với cơ quan thực thi chính sách.

Kết thúc thực thiện một chính sách diễn ra khi các mục tiêu của một giai đoạn cụ thể được hoàn thành. Khi đó, các cơ quan tổ chức thực hiện chính sách được coi là đã hoàn thành các nhiệm vụ được giao. Nếu có sai phạm trong tổ chức thực hiện hoặc mục tiêu không hoàn thành thì tuỳ thuộc mức độ nghiêm trọng có thể xử lý cơ quan thực thi, giao cho một cơ quan khác tiếp tục công việc.

Một chính sách xã hội cũng có thể có thể được tiếp tục duy trì thực hiện nếu như mục tiêu của chính sách xã hội đặt ra những mục tiêu thường xuyên hoặc lâu dài của xã hội.