Một số vấn đề pháp lý liên quan đến hợp đồng song vụ

1. Hợp đồng song vụ là gì?

Theo Khoản 1 Điều 402 Bộ luật dân sự 2015:

Hợp đồng song vụ là hợp đồng mà mỗi bên đều có nghĩa vụ đối với nhau.

Hợp đồng song vụ là hợp đồng mà mỗi bên đều có nghĩa vụ đối với nhau, hay nói cách khác mỗi bên chủ thể tham gia hợp đồng vừa là người có quyền lại vừa có nghĩa vụ. Do vậy, trong nội dung của hợp đồng này, quyền dân sự của chủ thể tham gia này đối lập tương ứng với nghĩa vụ của chủ thể kia và ngược lại.

Ví dụ: Hợp đồng mua bán tài sản là hợp đồng song vụ vì trong hợp đồng mua bán, bên bán có nghĩa vụ giao tài sản cho bên mua và nhận tiền, còn bên mua có nghĩa vụ nhận tài sản và trả tiền cho bên bán.

2. Thực hiện hợp đồng song vụ

Khác với hợp đồng đơn vụ, chỉ một bên chủ thể có nghĩa vụ thì trong hợp đồng song vụ, các bên trong hợp đồng đều có nghĩa vụ đối với nhau. Các bên trong hợp đồng song vụ phải thực hiện nghĩa vụ của mình đúng thời hạn như đã thỏa thuận, không được hoãn thực hiện vì lý do của bên kia chưa thực hiện nghĩa vụ đối với mình. Hoãn thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ quy định tại Điều 411 Bộ luật dân sự 2015 và nghĩa vụ không thực hiện được do lỗi của một bên quy định tại Điều 413 Bộ luật dân sự 2015 là hai trường hợp ngoại lệ đối với việc thực hiện không đúng thời hạn của các bên trong hợp đồng song vụ.

Điều 410 Bộ luật dân sự 2015 có quy định về thực hiện hợp đồng so vụ như sau:

Điều 410. Thực hiện hợp đồng song vụ

1. Trong hợp đồng song vụ, khi các bên đã thỏa thuận thời hạn thực hiện nghĩa vụ thì mỗi bên phải thực hiện nghĩa vụ của mình khi đến hạn; không được hoãn thực hiện với lý do bên kia chưa thực hiện nghĩa vụ đối với mình, trừ trường hợp quy định tại Điều 411 và Điều 413 của Bộ luật này.

2. Trường hợp các bên không thỏa thuận bên nào thực hiện nghĩa vụ trước thì các bên phải đồng thời thực hiện nghĩa vụ đối với nhau; nếu nghĩa vụ không thể thực hiện đồng thời thì nghĩa vụ nào khi thực hiện mất nhiều thời gian hơn thì nghĩa vụ đó phải được thực hiện trước.

Việc thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ được tiến hành như sau:

+ Theo thỏa thuận của các bên trong hợp đồng: các bên có thể thỏa thuận về việc thực hiện đồng thời nghĩa vụ hoặc thực hiện trước sau;

+ Trong trường hợp các bên không thỏa thuận, để đảm bảo tính công bằng giữa các chủ thể, thì nghĩa vụ của các bên được thực hiện đồng thời, việc thực hiện đồng thời được hiểu là các bên cùng thực hiện nghĩa vụ trong một khoảng thời gian nhất định;

+ Trường hợp nghĩa vụ không thể thực hiện đồng thời thì nghĩa vụ nào thực hiện mất nhiều thời gian hơn thì nghĩa vụ đó phải được thực hiện trước.

3. Hoãn thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ

Về nguyên tắc, các bên trong quan hệ phải thực hiện nghĩa vụ của mình khi đến hạn. Tuy nhiên, trong một số trường hợp bên có nghĩa vụ được hoãn thực hiện nghĩa vụ. Hoãn thực hiện nghĩa vụ được hiểu là nghĩa vụ tạm thời dừng lại, không tiếp tục thực hiện cho đến một thời hạn nhất định. Quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ được áp dụng cho các nghĩa vụ thực hiện không đồng thời, theo đó bên phải thực hiện nghĩa vụ trước hoặc sau có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ nếu bên còn lại vi phạm việc thực hiện nghĩa vụ.

Bộ luật dân sự có quy định về quyền hoãn thực hiện hợp đồng song vụ như sau:

Điều 411. Quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ

1. Bên phải thực hiện nghĩa vụ trước có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ, nếu khả năng thực hiện nghĩa vụ của bên kia đã bị giảm sút nghiêm trọng đến mức không thể thực hiện được nghĩa vụ như đã cam kết cho đến khi bên kia có khả năng thực hiện được nghĩa vụ hoặc có biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ.

2. Bên phải thực hiện nghĩa vụ sau có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ đến hạn nếu bên thực hiện nghĩa vụ trước chưa thực hiện nghĩa vụ của mình khi đến hạn.

– Quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ của bên phải thực hiện nghĩa vụ trước:

Bên phải thực hiện nghĩa vụ trước chưa thực hiện hoặc đang thực hiện nghĩa vụ thì xảy ra điều kiện theo quy định trên thì có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ; còn trong trường hợp bên thực hiện nghĩa vụ trước đã hoàn thành xong nghĩa vụ mà bên có nghĩa vụ sau không thể thực hiện nghĩa vụ do khả năng thực hiện nghĩa vụ bị giảm sút nghiêm trọng thì bên phải thực hiện nghĩa vụ trước không thể hoãn được. Khả năng thực hiện nghĩa vụ có thể là khả năng về tài sản hoặc các khả năng khác như: nhân lực, yếu tố tay nghề…

Thời hạn hoãn được kéo dài đến thời điểm bên thực hiện nghĩa vụ sau có khả năng thực hiện được nghĩa vụ hoặc có biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ. Các biện pháp bảo đảm không chỉ bao gồm trường hợp bảo lãnh mà còn bao gồm các biện pháp khác như: cầm cố, thế chấp, đặt cọc, ký quỹ… Nếu trong trường hợp bên thực hiện nghĩa vụ sau không có khả năng thực hiện được nghĩa vụ hoặc không có biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ thì bên thực hiện nghĩa vụ trước không phải tiếp tục thực hiện nghĩa vụ của mình. Quy định này nhằm đảm bảo quyền lợi cho bên phải thực hiện nghĩa vụ trước, tránh trường hợp bên có nghĩa vụ trước đã hoàn thành nghĩa vụ của mình nhưng bên có nghĩa vụ sau lại không thể thực hiện được nghĩa vụ làm ảnh hưởng, gây thiệt hại cho người có nghĩa vụ trước.

– Quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ của bên phải thực hiện nghĩa vụ sau:

Bên phải thực hiện nghĩa vụ sau có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ đến hạn nếu bên thực hiện nghĩa vụ trước chưa thực hiện nghĩa vụ của mình khi đến hạn. Khi đã đến hạn thực hiện nghĩa vụ nhưng bên phải thực hiện nghĩa vụ trước lại không thực hiện thì họ đã vi phạm việc thực hiện nghĩa vụ đối với bên phải thực hiện nghĩa vụ sau. Do đó, bên có nghĩa vụ sau được quyền hoãn việc thực hiện nghĩa vụ của mình. Việc không thực hiện nghĩa vụ của bên thực hiện nghĩa vụ sau trong trường hợp này không được coi là vi phạm nghĩa vụ đối với bên còn lại vì trong hợp đồng song vụ này, quyền và lợi ích của bên thực hiện nghĩa vụ sau này cũng chưa được bảo đảm bằng việc thực hiện nghĩa vụ của bên thực hiện nghĩa vụ trước.

4. Cầm giữ tài sản trong hợp đồng song vụ

Cầm giữ tài sản là một biện pháp đảm bảo thực hiện nghĩa vụ được quy định tại Điều 292 Bộ luật dân sự 2015. Cũng giống như các biện pháp bảo đảm khác, cầm giữ tài sản có mục đích nhằm tăng cường trách nhiệm của bên có tài sản bị cầm giữ và đồng thời bảo đảm quyền lợi cho bên cầm giữ tài sản.

Điều 412 Bộ luật dân sự 2015 quy định:

Điều 412. Cầm giữ tài sản trong hợp đồng song vụ

Trường hợp bên có nghĩa vụ không thực hiện đúng nghĩa vụ của mình thì bên có quyền xác lập quyền cầm giữ tài sản đối với tài sản của bên có nghĩa vụ theo quy định từ Điều 346 đến Điều 350 của Bộ luật này.

Điều 412 quy định thông qua dẫn chiếu nội dung về cầm giữ tài sản được quy định từ Điều 346 đến Điều 350 của Bộ luật dân sự. Cầm giữ tài sản phát sinh từ thời điểm đến hạn thực hiện nghĩa vụ mà bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ.

Bên có nghĩa vụ không thực hiện đúng nghĩa vụ của mình là một trong các trường hợp để bên có quyền (bên cầm giữ) đang nắm giữ hợp pháp tài sản là đối tượng của hợp đồng song vụ được chiếm giữ tài sản. Tuy nhiên, việc cầm giữ tài sản này chỉ thực hiện được khi tài sản cầm giữ là đối tượng của hợp đồng song vụ, như vậy, đối với các hợp đồng song vụ khác thì bên có quyền không đương nhiên xác lập quyền cầm giữ tài sản đối với tài sản của bên có nghĩa vụ.

Ví dụ: A mang xe ôtô của mình đến xưởng của B và yêu cầu B sơn sửa lại chiếc xe, sau khi B thực hiện xong công việc của mình, A không có khả năng thanh toán chi phí sửa chữa xe nên B có thể giữ chiếc xe lại cho đến khi A thực hiện xong nghĩa vụ thanh toán của mình.

5. Bồi thường thiệt hại trong hợp đồng song vụ

Theo Điều 413 Bộ luật dân sự 2015:

Điều 413. Nghĩa vụ không thực hiện được do lỗi của một bên

Trong hợp đồng song vụ, khi một bên không thực hiện được nghĩa vụ của mình do lỗi của bên kia thì có quyền yêu cầu bên kia vẫn phải thực hiện nghĩa vụ đối với mình hoặc hủy bỏ hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Đây là trường hợp một bên chủ thể dù không thực hiện nghĩa vụ của mình nhưng không coi là có lỗi, đồng thời bên không thực hiện được nghĩa vụ cũng không phải chịu bất kỳ một trách nhiệm dân sự nào. Ngược lại, lỗi thuộc về bên còn lại trong hợp đồng song vụ. Theo đó, bên không thực hiện được nghĩa vụ của mình có thể lựa chọn một trong các cách xử sự sau:

– Bên không thực hiện được nghĩa vụ có quyền yêu cầu bên kia phải thực hiện nghĩa vụ đối với mình. Nghĩa vụ này bao gồm nghĩa vụ đang được thực hiện hoặc nghĩa vụ sẽ được thực hiện. Trong trường hợp này, bên kia (bên bị yêu cầu phải thực hiện nghĩa vụ) không được quyền hoãn việc thực hiện nghĩa vụ của mình theo quy định tại Điều 410 Bộ luật dân sự 2015 bởi lẽ đây là trường hợp do lỗi của họ mà bên kia không thể thực hiện được nghĩa vụ của mình.

– Bên không thực hiện được nghĩa vụ có quyền hủy bỏ hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại. Đây là quy định của Bộ luật dân sự đối với những trường hợp thực hiện hợp đồng mà vi phạm nội dung, theo đó, hợp đồng không có giá trị pháp lý kể từ thời điểm giao kết, các bên chủ thể phải chẩm dứt việc thực hiện họp đồng. Bên không thực hiện được nghĩa vụ được bồi thường thiệt hại nếu có thiệt hại xảy ra.

Mọi vướng mắc bạn vui lòng trao đổi trực tiếp với bộ phận Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài 24/7 gọi số: 1900.0191 hoặc gửi qua Email : Tư vấn pháp luật qua Email để nhận được sự tư vấn, hỗ trợ từ Luật LVN Group.

Trân trọng./.