Nội dung và ý nghĩa của chính sách giải thích pháp luật

Khách hàng: Kính thưa Luật sư LVN Group, Luật sư hãy giúp tôi phân tích nội dung và ý nghĩa của chính sách giải thích pháp luật?

Cảm ơn!

Trả lời:

1. Khái niệm chính sách giải thích pháp luật

Hiện nay các tài liệu nghiên cứu khoa học pháp lý ở nước ta đưa ra những khái niệm khác nhau về giải thích pháp luật.

Có quan điểm cho rằng, giải thích pháp luật là làm sáng tỏ về mặt tư tưởng và nội dung của các quy phạm pháp luật, bảo đảm cho sự nhận thức và thực hiện nghiêm chỉnh, thống nhất pháp luật (theo Võ Khánh Vinh (Chủ biên): Giáo trình Lý luận chung về nhà nước và pháp luật, Sđd, tr.373; Lê Minh Tâm, Nguyễn Minh Đoan (Chủ biên): Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật).

Quan điểm khác cho rằng, giải thích pháp luật theo quan điểm chung là hoạt động nhận thức để làm sáng tỏ bản chất, nội dung, ý nghĩa của các quy phạm pháp luật được giải thích, nhằm bảo đảm cho sự nhận thức, thực hiện, áp dụng đúng đắn, thống nhất pháp luật (theo Hoàng Thị Kim Quế: Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật, Sđd).

Tuy nhiên, những quan niệm nêu trên là những quan niệm về giải thích pháp luật chứ không phải về chính sách giải thích pháp luật.

Nghiên cứu khoa học pháp lý trên thế giới cũng có những quan niệm khác nhau về chính sách giải thích pháp luật.

Ví dụ, R.v. Puzikov cho rằng, chính sách giải thích pháp luật được hiểu là hoạt động trí tuệ – ý chí, có ý thức của chủ thể tương ứng nhằm làm sáng tỏ và giải nghĩa các mục tiêu và nhiệm vụ chân chính của nhà làm luật được thể hiện trong các quy phạm pháp luật, với mục đích áp dụng pháp luật chính xác nhất (theo R.v. Puzikov: “Chính sách giải thích pháp luật: trạng thái hiện nay và xu hướng phát triển”, Chính sách pháp luật và đời sống, Mátxcơva, số 3/2008).

Trên cơ sở phân tích định nghĩa đó có thể rút ra kết luận rằng, đó không phải là định nghĩa về chính sách giải thích pháp luật, mà là định nghĩa về quá trình giải thích pháp luật. Quá trình đó, về mặt truyền thống, được hiểu là hoạt động trí tuệ – ý chí để làm sáng tỏ và giải nghĩa ý nghĩa của các quy phạm pháp luật, trong đó có các mục tiêu và các nhiệm vụ, để thực hiện đúng đắn, hợp pháp nhất các quy phạm pháp luật.

Theo quan điểm của O.L. Soldatkina, chính sách giải thích pháp luật được hiểu là hoạt động của các chủ thể được nhà nước ủy quyền về mặt chuyên môn nhằm thống nhất hóa việc nhận thức ý nghĩa, tính định hướng và nội dung của các mục tiêu và các nhiệm vụ chân chính của nhà làm luật đã được thể hiện trong các quy phạm pháp luật. Trong trường hợp này, kết quả của các hoạt động đó là một hệ thống các văn bản giải thích chính thức được trật tự hóa, được xây dựng có thứ bậc dựa trên các đòi hỏi chung của pháp chế, của tính có căn cứ, của công bằng, của tính hợp lý và nhân đạo (theo O.L. Soldatkina: “Chính sách giải thích pháp luật: định nghĩa và những vấn đê hiện nay”, Tư tưởng pháp luật mới, số 4/2010, tr.7 (bản tiếng Nga). Trong định nghĩa nói trên đã có sự chuyên động chính xác đến chân lý và thống nhất hóa việc nhận thức ý nghĩa, tính định hướng và nội dung của các mục tiêu và các nhiệm vụ chân chính của nhà làm luật, tuy vậy, nó chưa bao quát hết toàn bộ bản chất của khái niệm chính sách giải thích pháp luật.

Chính sách giải thích pháp luật là hoạt động có cơ sở khoa học, nhất quán và có hệ thôhg của các cơ quan nhà nước và của các thiết chê’phi nhà nước để xác định chiên lược và sách lược giải thích các quy phạm pháp luật, xây dựng các đỉêu kiện cần thiết cho việc giải thích có hiệu quả các quy định pháp luật.

2. Nội dung của chính sách giải thích pháp luật

Nội dung của chính sách giải thích pháp luật được thể hiện trên nhiều phương diện và bao gồm những vâh đề sau đây:

– Soạn thảo các mục tiêu, các chức năng và các nguyên tắc cơ bản của hoạt động giải thích pháp luật;

– Xác định các mục tiêu cơ bản của nhà nước trong lĩnh vực giải thích pháp luật;

– Xây dựng cơ chế, quy trình giải thích pháp luật và hoàn thiện cơ chế, quy trình đó;

– Tổng kết thực tiễn giải thích pháp luật phục vụ hoạt động xây dựng pháp luật, hoạt động áp dụng pháp luật và các loại hoạt động pháp luật khác;

– Khuyến khích hoạt động nghiên cứu khoa học và các hoạt động khác nhằm hoàn thiện các hình thức và các phưong pháp giải thích pháp luật;

– Xác định các tiêu chuẩn có luận cứ khoa học để đánh giá hiệu quả của hoạt động giải thích pháp luật; hệ thống hóa các sản phẩm của hoạt động giải thích pháp luật;

– Xây dựng các bảo đảm chính sách – tổ chức cần thiết cho hoạt động giải thích pháp luật;

– Những vấn đề khác…

3. Bình luận về nội dung của chính sách giải thích pháp luật

Nội dung của chính sách giải thích pháp luật được đưa vào và là một bộ phận nội dung của chính sách pháp luật, bởi vì, chính sách pháp luật không chỉ định hướng cho hoạt động xây dựng pháp luật và hoạt động áp dụng pháp luật mà còn định hướng cho cả hoạt động giải thích pháp luật, gắn kết các hoạt động đó thành một chỉnh thể trong nội dung của mình. Khi soạn thảo chiến lược phát triển pháp luật của đất nước, các chủ thể của chính sách pháp luật buộc phải nhìn thấy vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ của giải thích pháp luật trong chiến lược đó.

Như vậy, chính sách giải thích pháp luật là một hình thức độc lập tương đối của thực hiện chính sách pháp luật, là “cái kênh” cần thiết mà với sự trợ giúp của nó các chủ thể có thể chỉnh sửa đường hướng chung của chính sách xây dựng pháp luật và bảo đảm cho việc thực hiện chính sách áp dụng pháp luật. Chính sách giải thích pháp luật có mục tiêu, nhiệm vụ tối ưu hóa một loại hoạt động pháp luật quan trọng là giải thích các quy phạm pháp luật, thúc đẩy sự phát triêh của loại hoạt động đó trong hệ thống pháp luật. Chính sách giải thích pháp luật là “sự bảo hiểm” trong phạm vi của chính sách pháp luật, là định hướng như vậy của chính sách pháp luật có khả năng tác động rất lớn đến xây dựng chính sách pháp luật nói chung.

4. Ý nghĩa của giải thích pháp luật

Chính sách giải thích pháp luật là một trong những hình thức cơ bản của thực hiện chính sách pháp luật. Giải thích pháp luật là cần thiết, là tất yếu, có vai trò, ý nghĩa trên nhiều phương diện khác nhau, cần phải được đặt ở tầm chính sách, chứ không chỉ ở tầm hoạt động nghiệp vụ đơn thuần.

Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự chung mang tính phổ biến, chứa đựng các nguyên tắc, khuôn mẫu và mô hình hành vi chung. Khi đưa các nguyên tắc, khuôn mẫu và hành vi đó vào từng trường hợp cá biệt cụ thê’ trong cuộc sống thì các nguyên tắc, khuôn mẫu và hành vi đó cần phải được giải thích, cụ thể hóa, chi tiết hóa thông qua hoạt động của các cơ quan có thẩm quyền.

Giải thích pháp luật có ý nghĩa to lớn trên phương diện chính trị – tư tưởng, lý luận và thực tiễn.

Trên phương diện chính trị – tư tưởng, giải thích pháp luật bảo đảm để các chủ thể pháp luật nhận thức đúng đắn, đầy đủ, thống nhất các tư tưởng chính trị, các giá trị, các nguyên tắc pháp quyền làm nền tảng cho nội dung, các quy phạm pháp luật, hiểu được ý chí của nhà làm luật, nhận thức được các lợi ích chứa đựng trong pháp luật để từ đó các chủ thể pháp luật tự nguyện tuân thủ, sử dụng, chấp hành pháp luật.

Nhìn ở phương diện lý luận, giải thích pháp luật là một trong những vấn đề cơ bản của lý luận pháp luật, bao gồm nhiều nội dung lý luận cụ thể khác nhau cần được làm sáng tỏ. Đó là: khái niệm, mục đích, nhiệm vụ, các hình thức, các loại, các phương pháp, chủ thể, thẩm quyền, cơ chế, phạm vi, đối tượng, sản phẩm giải thích pháp luật và những vấn đề khác.

Xét trên phương diện thực tiễn, giải thích pháp luật có ý nghĩa to lớn và được thể hiện ở sự tác động trực tiếp của nó đến việc nhận thức pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật, tăng cường pháp chế và bảo đảm trật tự pháp luật, củng cố niềm tin đối với pháp luật, bảo đảm việc thực hiện pháp luật, áp dụng pháp luật thống nhất, đúng với tinh thần, nội dung và lời văn của pháp luật.

Hơn nữa, giải thích pháp luật có ý nghĩa quan trọng trong việc phát hiện, khắc phục được những mâu thuẫn, chồng chéo giữa các quy phạm pháp luật – những dạng thức khác nhau của tình trạng xung đột pháp luật cũng như góp phần phát hiện, xây dựng cách thức khắc phục những chỗ hổng pháp luật trong thực tiễn.

Trong bối cảnh Việt Nam hiện nay, khi mà Hiến pháp năm 2013 được ban hành, công cuộc hoàn thiện pháp luật, cải cách hành chính, cải cách tư pháp theo hướng tăng cường thẩm quyền cho Tòa án, đề cao pháp quyền, các nguyên tắc pháp quyền trong quá trình đổi mới thì giải thích pháp luật càng trở nên cấp bách, có ý nghĩa to lớn trên nhiều phương diện.

Như vậy, giải thích pháp luật là một vấn đề mang tầm chính sách pháp luật, một hình thức thực hiện chính sách pháp luật, có mối quan hệ tương tác với các hình thức khác của thực hiện chính sách pháp luật.

5. Kết thúc vấn đề

Chính sách giải thích pháp luật là hiện tượng phức tạp, diễn tiến, nhiều khía cạnh và nhiều cấp độ, thế hiện vói tư cách là yếu tố cấu thành của chính sách pháp luật. Chính sách giải thích pháp luật là hiện tượng chỉnh thể, toàn vẹn và đồng thời là hiện tượng được thể hiện ở những loại khác nhau như chính sách giải thích pháp luật hiến pháp, chính sách giải thích pháp luật hành chính, chính sách giải thích pháp luật hình sự và các loại chính sách giải thích pháp luật khác.

Do đó, có thể và cần phải nghiên cứu chính sách giải thích pháp luật cả ở trình độ lý luận chung, lẫn ở trình độ lý luận chuyên ngành. Hiện nay, các công trình nghiên cứu về chủ đề này chưa nhiều cả về số lượng và chất lượng. Vì vậy, cần phải tăng cường nghiên cứu bộ phận này của chính sách pháp luật để góp phần giải quyết một cách có hiệu quả những vấn đề đặt ra đối với việc điều chỉnh pháp luật trong giai đoạn hiện nay.