Phân biệt bắt người với các biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự khác?

Ở nước ta, đấu tranh phòng, chống tội phạm là trách nhiệm chung của toàn xã hội, nhưng vai trò nòng cốt, có tính chất quyết định vẫn là các cơ quan nhà nước, nhất là các cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự. Điều 18 BLTTHS năm 2015 quy định: “Khi phát hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm khởi tố vụ án, áp dụng các biện pháp do Bộ luật này quy định để xác định tội phạm và xử lý người phạm tội, pháp nhân phạm tội”.

Với nhiệm vụ và trách nhiệm trên, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng được phép áp dụng các biện pháp do BLTTHS quy định, trong đó có các biện pháp bắt người để tác động lên thân thể đối tượng bị áp dụng buộc đối tượng phải chấm dứt ngay hành vi phạm tội, ngăn chặn đối tượng bỏ trốn, tiêu hủy chứng cứ, phạm tội mới nhằm đảm bảo cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án có hiệu quả.

Việc áp dụng các biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự được tiến hành theo ý chí đơn phương của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự, cũng như của một số người khác được pháp luật trao quyền, không phụ thuộc vào ý chí của đối tượng bị áp dụng. Về phía đối tượng bị áp dụng bắt buộc phải chấp hành quyết định áp dụng biện pháp bắt người của cơ quan, người có thẩm quyền, nếu không chấp hành thì đối tượng bị áp dụng phải chịu những hậu quả pháp lý bất lợi do pháp luật quy định (trách nhiệm pháp lý).

+ Thứ hai, việc quy định và áp dụng biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự có tác dụng không chỉ ngăn chặn tội phạm mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự được đúng đắn, có cơ sở pháp lý, đồng thời thể hiện vai trò của bắt người trong các hoạt động tố tụng nói chung, hoạt động điều tra nói riêng.

Để giải quyết vụ án hình sự một cách khách quan, toàn diện và chính xác, các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự phải thực hiện nhiều hoạt động, áp dụng nhiều biện pháp khác nhau (trong đó có các biện pháp bắt người) trước hết là nhằm ngăn chặn tội phạm, sau đó là nhằm thu thập chứng cứ chứng minh tội phạm, làm rõ sự thật của vụ án. Để đạt được mục đích đó, cơ quan và người có thẩm quyền được áp dụng các biện pháp ngăn chặn nói chung, biện pháp bắt người nói riêng trong những trường hợp cần thiết, đối với những đối tượng nhất định nhằm: Không để cho đối tượng tự do thực hiện tội phạm, hoặc bỏ trốn; không để cho đối tượng có những hoạt động cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử (như tiêu hủy chứng cứ, thông cung, cất giấu phương tiện phạm tội…) hoặc gây khó khăn cho việc thi hành án. Qua đó góp phần tạo thuận lợi cho việc giải quyết vụ án được nhanh chóng, kịp thời, đúng đắn; góp phần thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm.

+ Thứ ba, việc quy định chặt chẽ và áp dụng đúng đắn các biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự còn góp phần tích cực vào việc bảo vệ lợi ích của Nhà nước và tổ chức, bảo vệ quyền con người (nhất là quyền tự do cá nhân), quyền công dân được Hiến pháp ghi nhận.

Hiến pháp năm 2013 quy định: “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe cộng đồng” (Khoản 2 Điều 14); “Không ai bị bắt nếu không có quyết định của Tòa án nhân dân, quyết định hoặc phê chuẩn của Viện kiểm sát nhân dân, trừ trường hợp phạm tội quả tang. Việc bắt, giam, giữ người do luật định” (Khoản 2 Điều 20). Trên cơ sở Hiến pháp, BLTTHS năm 2015 quy định một cách chặt chẽ chi tiết về căn cứ, đối tượng, thẩm quyền, trình tự thủ tục bắt người trong tố tụng hình sự buộc phải tuân thủ khi tiến hành bắt người nhằm hạn chế, chấm dứt việc lạm dụng, áp dụng các biện pháp bắt người trái với quy định của pháp luật vi phạm quyền con người, quyền công dân, nhất là quyền tự do cá nhân được Hiến pháp và pháp luật bảo vệ và bảo đảm.

Mặt khác, việc quy định và áp dụng đúng đắn các biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự còn có tác dụng ngăn chặn tội phạm không để tội phạm tiếp tục gây thiệt hại cho lợi ích của nhà nước, xã hội, gây thiệt hại cho quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân, nhờ đó mà những lợi ích này được bảo vệ và đảm bảo. Điều này thể hiện tính ưu việt của Nhà nước XHCN.

+ Thứ tư, việc quy định một cách chặt chẽ chi tiết về căn cứ, đối tượng, chủ thể có thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự còn có tác dụng giúp cơ quan, người có thẩm quyền nắm vững, nhận thức đúng đắn bản chất, nội dung, điều kiện áp dụng của từng biện pháp bắt người, từ đó áp dụng thống nhất, chính xác những biện pháp này, góp phần hạn chế tối đa những sai sót có thể xảy ra, gây ảnh hưởng đến quyền tự do cá nhân được Hiến pháp, pháp luật ghi nhận.

Ngoài ra, việc quy định chặt chẽ, chi tiết các biện pháp bắt người trong tố tụng hình sự còn có tác dụng nâng cao ý thức pháp luật của người dân trong việc chủ động, tích cực tham gia các hoạt động tố tụng hình sự như bắt người phạm tội quả tang, bắt người đang bị truy nã hoặc tham gia chứng kiến việc bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, bắt bị can, bị cáo để tạm giam, qua đó góp phần vào việc đấu tranh phòng, chống tội phạm.

Trân trọng!