Phân tích mục tiêu và nội dung của chính sách áp dụng pháp luật

Khách hàng: Kính thưa Luật sư LVN Group, Luật sư hãy cho tôi biết về mục tiêu và nội dung của chính sách áp dụng pháp luật được thể hiện như thế nào?

Cảm ơn!

Trả lời:

1. Khái niệm chính sách áp dụng pháp luật

Chính sách áp dụng pháp luật là một định hướng độc lập của chính sách pháp luật. Chính sách pháp luật là một bộ phận của chính sách nói chung, vói tư cách là một hiện tượng xã hội tổng thể, có khách thể của mình là đời sống pháp luật và thể hiện các định hướng cơ bản của chiến lược và sách lược xây dựng việc tổ chức thực hiện pháp luật. Điều đó cho phép tách ra trong nội dung của chính sách pháp luật, cùng với chính sách xây dựng pháp luật, chính sách áp dụng pháp luật với tư cách là một hiện tượng chính sách pháp luật độc lập, tách biệt, chứa đựng các xu hướng cơ bản của lý luận và thực tiễn về hoạt động áp dụng pháp luật.

Mặc dù chính sách áp dụng pháp luật có ý nghĩa quan trọng đối vói điều chỉnh pháp luật nhung hiện nay chính sách này vẫn chưa được quan tâm đúng mức, là “khâu yếu nhất” trong quan niệm tổng thể về chính sách pháp luật. Cần phải hiểu một cách sâu sắc rằng, ban hành pháp luật, trong đó có đạo luật, cho dù đó là giai đoạn rất quan trọng, nhưng cũng chỉ là giai đoạn bắt đầu của điều chỉnh pháp luật. Việc thực hiện một cách đúng đắn, thích hợp ý chí của nhà làm luật là vâh đề rất quan trọng và phức tạp. Do vậy, cần phải tập trung quan tâm nhiều hơn để nghiên cứu chính sách áp dụng pháp luật ở nước ta.

Chính sách áp dụng pháp luật là hoạt động có cơ sở khoa học, nhất quán và hệ thống của các cơ quan nhà nước và của các thỉêì chế phi nhà nước để xác định chiên lược và sách lược vê cơ chê’áp dụng pháp luật, tạo ra các đỉêu kiện cần thiết cho hoạt động áp dụng pháp luật có hiệu quả.

Chính sách áp dụng pháp luật được thể hiện trong hoạt động thực tiễn của các cơ quan quyền lực nhà nước và của các tổ chức xã hội được ủy quyền để thực hiện các mệnh lệnh (quy định) quy phạm pháp luật, trong việc soạn thảo và thông qua các văn bản áp dụng pháp luật, trong các tài liệu mang tính chất cá biệt, cá nhân hóa.

2. Yếu tố quyết định chính sách áp dụng pháp luật

Chính sách áp dụng pháp luật, xét trên tất cả các phương diện là cần thiết. Sự cần thiết đó do các yếu tổ sau đây quyết định:

– Sự quan tâm của nhà nước trong việc bảo vệ và củng cố trật tự pháp luật, trật tự xã hội do hiến pháp và pháp luật quy định, tức là bảo vệ và củng cố các quan hệ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và các quan hệ khác đang thống trị trong xã hội;

– Sự thực hiện có hệ thống nhiều chức năng và có tổ chức phức tạp của các cơ quan và những người có chức vụ, quyền hạn tiến hành hoạt động áp dụng pháp luật mà sự vận hành hài hòa của nó đòi hỏi phải có việc soạn thảo và thực hiện trong lĩnh vực này các cách tiếp cận, các mục tiêu, các nguyên tắc thống nhất của nhà nước, nói cách khác, đòi hỏi phải tiến hành một chính sách nhà nước thống nhất – chính sách áp dụng pháp luật;

– Sự cần thiết của việc thực hiện có hiệu quả ý chí của nhà làm luật đã được thể hiện trong pháp luật vói việc cân nhắc sự diễn biến của các quan hệ xã hội, các nhiệm vụ quan trọng của nhà nước, các nhu cầu và các lợi ích đang được thay đổi trong xã hội;

– Nhu cầu của nhà nước trong việc phát triển có trật tự, có kiểm soát và hợp lý nhất các quá trình áp dụng pháp luật.

3. Mục tiêu chính sách áp dụng pháp luật

Mục tiêu của chính sách áp dụng pháp luật là hình thành cơ chế áp dụng pháp luật, khắc phục những khó khăn, cản trở nảy sinh trong quá trình tiến hành áp dụng pháp luật. Trong điều kiện phát triển hiện nay, điều đó có ý nghĩa mang tính nguyên tắc, bởi vì, điểm “nghẽn” hiện nay trong cơ chế điều chỉnh pháp luật ở nước ta về cơ bản nằm ở giai đoạn thực hiện pháp luật nói chung, trong đó có áp dụng pháp luật.

Chẳng hạn, trong quá trình tiến hành hoạt động áp dụng pháp luật, tất yếu, nảy sinh vấn đề tùy nghi gắn liền vói sự cần thiết của việc lựa chọn quyết định này hay quyết định khác trong giói hạn thuộc thẩm quyền tương ứng của cơ quan áp dụng pháp luật (của tòa án, của viện kiểm sát, của cơ quan hành pháp…). Trong tình huống đó, chính sách áp dụng pháp luật nói riêng và chính sách pháp luật nói chung đang hiện hữu ở thời điểm đó có thể hỗ trợ rất lớn cho các cơ quan, tổ chức, những người áp dụng pháp luật lựa chọn được quyết định đúng đắn, hợp lý, công bằng.

Vấn đề rào cản, trở ngại hành chính cũng gắn liền chặt chẽ vói vấn đề tùy nghi. Các rào cản, trở ngại hành chính hiện hữu cả trong quá trình xây dựng pháp luật, lẫn trong quá trình áp dụng pháp luật, đặc biệt trong lĩnh vực hoạt động kinh doanh, trong quá trình thực hiện các quyền và tự do của cá nhân. Đó là điều rất bức xúc trong điều kiện hình thành kinh tế thị trường và hình thành xã hội dân chủ, xã hội pháp quyền. Chẳng hạn, hiện nay có rất nhiều rào cản, trở ngại tập trung trong lĩnh vực hoạt động sản xuất kinh doanh, trong các lĩnh vực kinh doanh truyền thống, và tất nhiên, các rào cản, trở ngại đó kìm hãm tiến trình thực hiện các cuộc cải cách, đổi mới, “đánh vào tay” những công dân kiến tạo. Đúng vậy, các rào cản, trở ngại đó, như hiện thực cho thấy, tiếp tục vẫn là yếu tố kìm hãm rất mạnh cản trở một cách mang tính hệ thống sự phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh, cạnh tranh tự do, hợp pháp, đầu tư dài hạn, sự kiến tạo và các hoạt động tích cực khác trong xã hội.

Mục tiêu nói chung của chính sách áp dụng pháp luật được cụ thể hóa ở các mục tiêu cụ thể của nó và được thực hiện thông qua các chức năng của áp dụng pháp luật. Để đưa ra quyết định có thể bổ sung và phù hợp hoàn toàn không những với lời văn mà còn với tinh thần, nội dung của pháp luật hiện hành thì chính sách áp dụng pháp luật còn có ba mục tiêu có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Đó là: (i) bảo đảm cho việc xác định một cách đúng đắn và đầy đủ nhất tất cả các tình tiết thực tế cần thiết của vụ việc; (ii) phòng ngừa, ngăn chặn việc vi phạm các đòi hỏi của pháp luật, các quyền và tự do của con người, của công dân; (iii) đưa ra các quyết định áp dụng pháp luật đáp ứng các yêu cầu của pháp chế, hợp lý và công bằng.

Chính sách áp dụng pháp luật có giá trị xã hội hiện thực khi nó thực hiện được một cách có kết quả các mục tiêu của mình. Tuy vậy, do những nguyên nhân khách quan và chủ quan nhất định mà không phải bao giờ chính sách áp dụng pháp luật cũng đạt được một cách đầy đủ nhất các mục tiêu của mình. Do vậy, chính sách pháp luật có nhiệm vụ quan trọng là làm sáng tỏ các điều kiện bảo đảm cho việc thực hiện chính sách áp dụng pháp luật có hiệu quả và ở mức độ đầy đủ nhất, bảo đảm đê’ áp dụng pháp luật thực hiện vai trò xã hội của mình với tư cách là một trong những yếu tố hợp thành quan trọng nhất của cơ chế áp dụng pháp luật.

Dưới dạng chung nhất, có thể coi những yếu tố xã hội và pháp luật sau đây là những yếu tố ảnh hưởng lớn đến việc xây dựng và thực hiện chính sách áp dụng pháp luật, trong đó có việc đạt được các mục tiêu của nó: (i) đội ngũ cán bộ xây dựng và thực hiện chính sách áp dụng pháp luật; (ii) các điều kiện lịch sử – xã hội cụ thể tác động đến xây dựng và thực hiện chính sách áp dụng pháp luật; (iii) cơ chế tâm lý – xã hội của việc thông qua quyết định áp dụng pháp luật; (iv) hoạt động thực tế của những người áp dụng pháp luật; (v) chất lượng của các văn bản áp dụng pháp luật.

4. Nội dung chính sách áp dụng pháp luật

Nội dung của chính sách áp dụng pháp luật được thể hiện trên nhiều phương diện và bao gồm những vấn đề sau đây:

– Soạn thảo các mục tiêu, các chức năng và các nguyên tắc cơ bản của hoạt động áp dụng pháp luật;

– Xác định các mục tiêu cơ bản của nhà nước trong lĩnh vực áp dụng pháp luật;

– Tổng kết thực tiễn, hướng dẫn và bảo đảm áp dụng pháp luật thống nhất pháp luật trong phạm vi toàn quốc;

– Khuyến khích hoạt động nghiên cứu khoa học và hoạt động khác nhằm hoàn thiện các hình thức và biện pháp quản lý;

– Xác định các tiêu chuẩn có luận cứ khoa học để đánh giá hiệu quả hoạt động áp dụng pháp luật, trong đó có hoạt động của các cán bộ áp dụng pháp luật;

– Bảo đảm chế độ pháp chế trong nưóc, việc tuân thủ thường xuyên hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật khác của các chủ thể quan hệ pháp luật;

– Xây dựng các bảo đảm chính sách – tổ chức cần thiết đê’ thực hiện các quyền và tự do của cá nhân;

– Soạn thảo các nguyên tắc cơ bản của sự tương tác lẫn nhau của nhà nước, xã hội và cá nhân trong lĩnh vực áp dụng pháp luật;

– Phát triển các giao tiếp pháp luật, bảo đảm tính công khai, sự tiếp cận thông tin về những biến đổi, về các mục tiêu, các kết quả đã đạt được và những vấn đề khác đã được thực hiện trong lĩnh vực áp dụng pháp luật.

5. Bàn luận về nội dung chính sách áp dụng pháp luật

Nội dung của chính sách áp dụng pháp luật là một bộ phận nội dung của chính sách pháp luật, bởi vì, chính sách pháp luật không chỉ xác định tính định hướng của các quy phạm pháp luật mà còn xác định thực tiễn áp dụng các quy phạm pháp luật mà về mặt thực tiễn đã được thể hiện trong hoạt động pháp luật gắn liền với việc áp dụng pháp luật của tốa án và các cơ quan bảo vệ pháp luật khác, của các cơ quan hành pháp, của các pháp nhân và thể nhân. Khi soạn thảo chiến lược phát triển pháp luật của xã hội, các chủ thê’ của chính sách pháp luật buộc phải nhìn thấy trước và có tầm nhìn xa một cách rõ ràng cả cái chung (bản thân chính sách pháp luật) lẫn cái mà ở đó cái chung được biểu hiện, các hình thức biểu hiện của nó là cái riêng (chẳng hạn, chính sách áp dụng pháp luật).

Chính sách áp dụng pháp luật là hiện tượng phức tạp, diễn tiến và nhiều khía cạnh, thê’ hiện với tư cách là yếu tố cấu thành của chính sách pháp luật. Chính sách áp dụng pháp luật là hiện tượng chỉnh thể, toàn vẹn và đồng thời là hiện tượng trung chuyển các quá trình thực hiện pháp luật ở mức độ của chính sách pháp luật hiến pháp, chính sách pháp luật hành chính, chính sách hình sự, chính sách pháp luật phòng, chống tham nhũng và các loại chính sách pháp luật khác. Việc nghiên cứu chính sách áp dụng pháp luật, do đó, có thể và cần phải được thực hiện cả ở trình độ lý luận chung, lẫn ở trình độ lý luận chuyên ngành. Tiếc rằng, đến nay còn quá ít công trình nghiên cứu về chủ đề này. Hơn nữa, có thể khẳng định rằng, nếu thiếu việc tăng cường nghiên cứu “bộ phận” này của chính sách pháp luật thì nhà nước không thể giải quyết một cách có hiệu quả các vấn đề được đặt ra đối với nhà nước trong lĩnh vực điều chỉnh pháp luật.