Bảo đảm các quyền dân sự, chính trị ở Việt Nam

1. Phân loại quyền con người

Quyền con người là sự kết tinh những giá trị cao quý nhất được thừa nhận chung bởi nền văn minh nhân loại, thể hiện ước mơ, khát vọng cháy bỏng và sự quyết tâm đấu tranh để giành, giữ lấy của con người xuyên suốt cả chiều dài lịch sử. Do đó, quyền con người luôn thu hút được sự quan tâm rộng rãi của các nhà nước, thiết chế, tổ chức và cộng đồng, ngày càng có vị trí nổi bật tại các diễn đàn quốc tế.

Quyền con người thường được chia thành hai nhóm chính: nhóm quyền kinh tế, xã hội, văn hóa và nhóm quyền dân sự, chính trị. Việc Liên hiệp quốc thông qua hai công ước nhân quyền chủ chốt vào năm 1966 là Công ước về các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa (ICESCR) và Công ước về các quyền dân sự, chính trị (ICCPR) cũng là kết quả của quá trình vận động và thúc đẩy sự hình thành hai nhóm quyền này. Có nhiều cách phân loại về quyền con người, như: (1) các quyền dân sự; (2) các quyền chính trị; (3) các quyền kinh tế; (4) các quyền văn hóa; (5) các quyền xã hội. Nhưng việc phân chia các quyền thành các nhóm nhỏ hơn cũng chỉ mang tính tương đối.

Trên thực tế, có quyền vừa có thể xếp vào nhóm quyền dân sự lại vừa có thể đưa vào nhóm quyền chính trị. Việc phân loại các quyền con người thành hai nhóm quyền dân sự, chính trị và quyền kinh tế, xã hội, văn hóa xuất phát từ nhận thức cho rằng có sự khác nhau về đặc điểm và những yêu cầu trong bảo đảm hai nhóm quyền này.

2. Nội dung quyền dân sự, chính trị

Nội dung đảm bảo quyền dân sự và chính trị ở nước ta được thể hiện một cách cụ thể:

– Bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật của công dân: Bình đẳng trong bầu cử, ứng cử, tự ứng cử; bình đẳng trong quan hệ giữa các thành viên trong gia đình và nhiều dạng quan hệ dân sự khác, đặc biệt là bình đẳng trong hoạt động sản xuất – kinh doanh; bình đẳng trong lĩnh vực văn hoá – giáo dục, khoa học – công nghệ như quyền được học tập của công dân, quyền nghiên cứu, sáng tạo, chuyển giao, chuyển nhượng kết quả nghiên cứu của mọi công dân.

– Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về tính mạng, cụ thể: ngăn ngừa những hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người (trong đó kể cả những bị can, bị cáo và những phạm nhân đang thi hành án phạt tù)…

– Bảo đảm một số quyền dân sự, chính trị khác: Quyền tự do ngôn luận, quyền tự do lập hội, hội họp, quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo.

3. Thế nào là bảo đảm quyền dân sự, chính trị (QDSCT)?

Bảo đảm QDSCT có thể hiểu là việc các chủ thể (nhà nước, các tổ chức chính trị – xã hội, xã hội – nghề nghiệp, hiệp hội quần chúng, các doanh nghiệp, gia đình, cá nhân) tạo ra các tiền đề, điều kiện cần thiết để công dân (hoặc mọi người) thực hiện các QDSCT đã được pháp luật ghi nhận trên thực tế.

Các điều kiện, tiền đề ở đây chính là điều kiện, tiền đề về chính trị, kinh tế, văn hóa – xã hội, pháp luật… Các điều kiện này không chỉ phụ thuộc vào ý chí chủ quan của mỗi con người mà còn phụ thuộc vào các yếu tố khách quan cùng với những phương tiện, phương thức quan trọng do nhà nước và xã hội tạo ra. Theo đó, bảo đảm QDSCT bao hàm từ việc tiến hành xây dựng, ban hành chính sách, pháp luật của nhà nước đến cả việc thực hiện chính sách, pháp luật đó trên thực tế. Việc bảo đảm tốt quyền con người nói chung, các QDSCT nói riêng, sẽ giúp giảm thiểu, ngăn ngừa những mâu thuẫn trong xã hội; đồng thời, củng cố tình đoàn kết, phát huy dân chủ và thúc đẩy sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia.

4. Thực trạng bảo đảm các quyền dân sự, chính trị ở Việt Nam hiện nay

Để tránh tiềm ẩn nguy cơ quyền con người nói chung và QDSCT nói riêng có thể bị thu hẹp, hạn chế bởi các văn bản dưới luật như: nghị định, thông tư…, tại khoản 2 Điều 14 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng”. Như vậy, việc hạn chế quyền con người, quyền công dân chỉ thuộc về Quốc hội – cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, không thuộc về bất kỳ một chủ thể nào khác và chỉ trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng mới được giới hạn.

Cùng với việc tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính, cải cách tư pháp, tinh gọn bộ máy, để bảo đảm các QDSCT ở nước ta, hàng loạt các văn bản quy phạm pháp luật đã được ban hành. Đối với quyền tiếp cận thông tin, tự do ngôn luận, báo chí, hiện nay, về cơ bản pháp luật trong nước đã tương thích với pháp luật quốc tế, đầy đủ và đồng bộ, từ Hiến pháp, luật đến nghị định, tiêu biểu như: Luật Báo chí năm 2016,Luật Tiếp cận thông tin năm 2016,Luật An ninh mạng năm 2018… Có thể khẳng định rằng, quyền tiếp cận thông tin không chỉ được bảo đảm đầy đủ cho người dân Việt Nam mà cả đối với người nước ngoài sinh sống, làm việc tại Việt Nam.

Ngoài ra, việc triển khai thi hành các văn bản quy phạm pháp luật cũng được tiến hành một cách nghiêm túc. Các quyền tự do ngôn luận, báo chí, tiếp cận thông tin ở nước ta luôn được bảo đảm và trở thành một trong những biện pháp hữu hiệu, tích cực nhằm đẩy lùi nạn quan liêu, tham nhũng, các biểu hiện tiêu cực khác trong xã hội.