Điều kiện có hiệu lực của di chúc miệng ?

Trả lời:

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng. Như vậy, di chúc miệng là một hình thức di chúc hợp pháp.

Tại Điều 629 Bộ Luật Dân sự 2015 quy định:

1. Trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng.

2. Sau 03 tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ.

Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.

Như vậy, đối với di chúc miệng yêu cầu phải có người làm chứng. Điều 632 Bộ Luật dân sự quy định về những người được làm chứng cho việc lập di chúc như sau:

Mọi người đều có thể làm chứng cho việc lập di chúc, trừ những người sau đây:

1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc.

2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc.

3. Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

Di chúc miệng cũng là một hình thức di chúc hợp pháp ( khi đáp ứng đủ các điều kiện để di chúc hợp pháp), do đó di chúc miệng có hiệu lực theo quy định chung về hiệu lực di chúc tại Điều 643 Bộ Luật dân sự như sau:

– Di chúc có hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế.

– Di chúc không có hiệu lực toàn bộ hoặc một phần trong trường hợp sau đây:

+ Người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc;

+ Cơ quan, tổ chức được chỉ định là người thừa kế không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.

Trường hợp có nhiều người thừa kế theo di chúc mà có người chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc, một trong nhiều cơ quan, tổ chức được chỉ định hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế thì chỉ phần di chúc có liên quan đến cá nhân, cơ quan, tổ chức này không có hiệu lực.

– Di chúc không có hiệu lực, nếu di sản để lại cho người thừa kế không còn vào thời điểm mở thừa kế; nếu di sản để lại cho người thừa kế chỉ còn một phần thì phần di chúc về phần di sản còn lại vẫn có hiệu lực.

– Khi di chúc có phần không hợp pháp mà không ảnh hưởng đến hiệu lực của các phần còn lại thì chỉ phần đó không có hiệu lực.

– Khi một người để lại nhiều bản di chúc đối với một tài sản thì chỉ bản di chúc sau cùng có hiệu lực.

Trên đây là một số quy định của pháp luật về điều kiện để di chúc miệng được coi là hợp pháp và thời điểm có hiệu lực của di chúc miệng.

Luật sư tư vấn:

Theo như thông tin bạn cung cấp, ông của bạn đã mất, do đó đã phát sinh thời điểm mở thừa kế theo điều 611 Bộ luật dân sự 2015.

Trong trường hợp này cần phải xác định một số vấn đề như sau:

– Về tài sản để chia thừa kế đó có phải hoàn toàn là của ông bạn hay không để xác định phân chia thừa kế cho những người thừa kế hợp pháp.

– Xác định di chúc miệng ông bạn để lại có giá trị pháp lý hay không? để tiến hành chia thừa kế theo pháp luật hay theo di chúc?

– Xác định những người sẽ được hưởng thừa kế.

Thứ nhất, về tài sản để chia thừa kế: Bạn không nói rõ tổng tài sản 180 triệu ông bạn để lại có phải là tài sản của riêng ông bạn hay không? hay là tài sản chung của cả ông và bà bạn? nên coi như đây là tài sản riêng của ông bạn.

Thứ hai, về di chúc miệng ông bạn di chúc có hợp pháp hay không?

Căn cứ khoản 5 Điều 630 Bộ luật dân sự 2015:

Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.

Như vậy, trong trường hợp ông bạn di chúc miệng không đáp ứng được những yêu cầu của pháp luật như: “thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất 2 người làm chứng” và di chúc phải được người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên, hoặc điểm chỉ thì di chúc miệng này không có hiệu lực pháp luật. Do đó, tài sản thừa kế của ông bạn sẽ được chia theo pháp luật.

Thứ ba, xác định người được hưởng thừa kế:

– TH: di chúc miệng của ông bạn có hiệu lực pháp luật, thì tài sản thừa kế sẽ được chia theo di chúc. Tức là, tài sản thừa kế sẽ được trích 80 triệu để xây dựng nhà thờ. Số tiền còn lại nếu không được ông phân chia thì sẽ chia theo pháp luật theo quy định tại Điều 650 Bộ luật dân sự.

– TH: di chúc miệng của ông bạn không có hiệu lực pháp luật, thì di sản sẽ được chia theo pháp luật. Lúc đó, di sản sẽ được chia cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất.

Khoảng 1 Điều 651: a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

Ở đây hàng thừa kế thứ nhất bao gồm: bà Trần Thị Lan, ông Nguyễn Văn Hưu, ông Nguyễn Văn Hai. Những người thừa kế sẽ được hưởng phần di sản bằng nhau.

Trường hợp hàng thứ kế thứ nhất đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hoặc từ chối nhận di sản thì Di sản sẽ được chia cho người thuộc hàng thừa kế thứ hai:

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

Luật sư trả lời:

Trường hợp này sẽ chia thừa kế theo di chúc như sau:

Khối tài sản hai vợ chồng ông A có là 90 tỷ, khi ông A mất thì tài sản này được chia đôi, vì thế di sản mà ông A để lại là 45 tỷ.

Trường hợp này, vì bà D là vợ hợp pháp của ông A nên dù bà D không được ông A để lại di sản thừa kế thì bà cũng vẫn được hưởng di sản thừa kế, theo quy định tại điều 644 Bộ luật dân sự năm 2015:

1. Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:

a) Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;

b) Con thành niên mà không có khả năng lao động.

Giả sử tài sản chia theo pháp luật sẽ có 3 suất thừa kế theo pháp luật: bà D, M và MD (45/3=15 tỷ); 2/3 của 15 tỷ đồng là 10 tỷ đồng.

Như vậy số di sản thừa kế của bà D sẽ là 10 tỷ đồng; còn lại 35 tỷ đồng là của MD; 45 tỷ còn lại là tài sản thuộc quyền sở hữu của bà D nên sẽ không chi thừa kế.

Luật sư tư vấn:

Luật dân sự 2015 có quy định các hình thức di chúc sau: Điều 627 luật dân sự 2015 quy định:

Điều 627. Hình thức của di chúc

Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng.

Di chúc của mẹ bạn để lại là di chúc miệng, di chúc này chỉ có hiệu lực khi đáp ứng điều kiện quy định tại khoản 5, điều 630 Luật dân sự 2015

Điều 630. Di chúc hợp pháp

1. Di chúc hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:

a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép;

b) Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.

2. Di chúc của người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi phải được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.

3. Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.

4. Di chúc bằng văn bản không có công chứng, chứng thực chỉ được coi là hợp pháp, nếu có đủ các điều kiện được quy định tại khoản 1 Điều này.

5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.

Rất mong nhận được sự hợp tác!

Trân trọng./.

Bộ phận Luật sư Tư vấn Pháp luật Thừa kế – Luật LVN Group