1. Sự hình thành, đặc điểm pháp luật xã hội chủ nghĩa

Pháp luật xã hội chủ nghĩa ra đời lần đầu tiên tại nước Nga Xô Viết sau Cách mạng tháng Mười năm 1917. Sau Đại chiến thế giới lần thứ 2 (năm 1945), pháp luật xã hội chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ cùng với sự hình thành hệ thống xã hội chủ nghĩa. Từ sau khi Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ, pháp luật xã hội chủ nghĩa tiếp tục tổn tại ở Trung Quốc, Việt Nam, Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên, Cuba và tuỳ theo tình hình cụ thể của mỗi nước, hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa đã có nhiều thay đổi cơ bản theo hướng đổi mới, cải cách.

Kiểu pháp luật xã hội chủ nghĩa có các đặc điểm cơ bản sau:

1) Thể hiện ý chí và bảo vệ quyền lợi của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và cả cộng đồng dân tộc nói chung;

2) Có mối quan hệ mật thiết với đường lối chủ trương chính sách của đảng cộng sản, là sự thể chế hoá đường lối lãnh đạo của đẳng cầm quyền;

3) Thừa hưởng những thành quả của pháp luật ra đời trong xã hội tư sản với tính cách những tỉnh hoa của văn minh loài `. người, như việc thiết lập các nguyên tắc hiến định: §ãễ chủ quyền nhà nước thuộc về nhân dân, mọi công dân bình đẳng trước pháp luật, cơ quan lập pháp do dân cử, các quyền công dân và quyền con người được pháp luật ghi nhận và bảo vệ;

4) Không chia thành công pháp và tư pháp;

5) Có hình thức chủ yếu là văn bản quy phạm pháp luật; pháp luật tập quán được sử dụng trong một chừng mực hạn chế, còn án lệ tuy không được thừa nhận như một hình thức pháp luật, nhưng vẫn được tôn trọng, phát huy với tính cách là một kinh nghiệm thực tế có thể tham khảo.

2. Phân tích kiểu pháp luật xã hội chủ nghĩa theo chủ nghĩa Mác – LêNin

Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, pháp luật xã hội chủ nghĩa ra đời cùng với sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Sau khi giành được chính quyền, cùng với việc xây dựng bộ máy nhà nước mới, giai cấp công nhân và nhân dân lao động khẩn trương xây dựng hệ thống pháp luật mới để bảo vệ thành quả cách mạng, củng cố và bảo vệ chính quyền của nhân dân, tổ chức và quản lí các mặt của đời sống xã hội nhằm mục tiêu xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.

Khác hoàn toàn với các kiểu pháp luật trước, pháp luật xã hội chủ nghĩa được xây dựng trên cơ sở kinh tế là quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, cơ sở xã hội là liên minh giữa giai cấp công nhân và các giai cấp, tầng lớp nhân dân lao động khác, cơ sở tư tưởng là chủ nghĩa Mác – Lênin. Chính vì vậy, kiểu pháp luật này có các đặc điểm cơ bản sau:

Một là, pháp luật xã hội chủ nghĩa là kiểu pháp luật tiến bộ nhất

Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, pháp luật xã hội chủ nghĩa là kiểu pháp luật tiến bộ nhất. Pháp luật ghi nhận và bảo vệ lợi ích của giai cấp công nhân và những người lao động khác trong xã hội, là công cụ bảo vệ chính quyền của nhân dân lao động. Pháp luật xã hội chủ nghĩa hướng tới việc triệt tiêu những lợi ích cực đoan của bộ phận thiểu số đi ngược lại lợi ích của cộng đồng, xóa bỏ mọi áp bức bất công, xóa bỏ chế độ người bóc lột người, giải phóng con người một cách hoàn toàn. Pháp luật xã hội chủ nghĩa là công cụ xác lập và bảo vệ nền dân chủ, đảm bảo công bằng trong xã hội, hướng tới việc xây dựng một xã hội mà mọi người đều tự do và bình đẳng với nhau về mọi mặt. Pháp luật xã hội chủ nghĩa được bảo đảm thực hiện chủ yếu bằng các biện pháp giáo dục, thuyết phục và động viên để tạo ra tính tự giác cho các thành viên trong xã hội.

Hai là, pháp luật xã hội chủ nghĩa là sự thể chế hoá các đường lối chủ trương, chỉnh sách của đảng của giai cấp công nhân

Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, lực lượng lãnh đạo nhà nước, lãnh đạo xã hội là đảng tiên phong của giai cấp công nhân, người đại diện cho ý chí nguyện vọng của đông đảo giai cấp công nhân và những người lao động khác. Mục tiêu, lí tưởng của đảng là giải phóng cho giai cấp công nhân và những người lao động khác, mang lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho mọi người dân và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Để đạt được mục tiêu, lí tưởng của mình, đảng phải nắm quyền lãnh đạo nhà nước để thông qua nhà nước thể chế hoá đường lối, chính sách của đảng thành pháp luật. Chính vì vậy, đường lối, chính sách của đảng luôn giữ vai trò chỉ đạo đối với pháp luật, chỉ đạo phương hướng xây dựng pháp luật, chỉ đạo nội dung của pháp luật và cách thức tổ chức thực hiện pháp luật trong thực tế.

Ba là, pháp luật xã hội chủ nghĩa có phạm vi điều chỉnh khá rộng rãi và ngày càng hoàn thiện hom

Xã hội xã hội chủ nghĩa là xã hội phát triển ở trình độ cao, dựa trên cơ sở quan hệ sản xuất tiên tiến và lực lượng sản xuất hiện đại, vì thế, xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa là một nhiệm vụ vô cùng nặng nề, gian khổ của tất cả các lực lượng xã hội. Để xây dựng thành công xã hội xã hội chủ nghĩa, pháp luật có vai trò rất quan trọng. Pháp luật là công cụ quan trọng và có hiệu quả nhất để nhà nước tổ chức và quản lí các mặt của đời sống xã hội, vì thế, phạm vi điều chỉnh của pháp luật xã hội chủ nghĩa khá rộng, pháp luật tác động đến hầu hết các lĩnh vực của đời sống, từ kinh tế, chính trị đến văn hoá, giáo dục, khoa học, lã thuật, an ninh, quốc phòng, đối ngoại…

Bốn là, pháp luật xã hội chủ nghĩa vừa phản ánh các chuẩn mực đạo đức xã hội chủ nghĩa vừa góp phần xây dựng và bảo vệ nên đạo đức đó

Bất kì hệ thống pháp luật nào cũng được xây dựng dựa trên cơ sở một nền tảng đạo đức nhất định. Đạo đức xã hội chủ nghĩa bao gồm những quan niệm, quy tắc đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc, những quan niệm đạo đức của giai cấp công nhân, những quan niệm đạo đức mới tiến bộ… Pháp luật xã hội chủ nghĩa thể chế hoá các quan niệm đạo đức xã hội chủ nghĩa, vừa khuyến khích vừa bảo vệ những hành vi phù hợp với quan niệm đạo đức đó, loại trừ những quan niệm, quy tắc đạo đức lạc hậu, phản tiến bộ, qua đó góp phần xây dựng và bảo vệ nền đạo đức xã hội chủ nghĩa.

Luật LVN Group (biên tập)