Liên hợp quốc với quyền cư trú của con người

Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc (United Nations Security Council, viết tắt UNSC) là cơ quan chính trị quan trọng nhất và hoạt động thường xuyên của Liên Hiệp Quốc, chịu trách nhiệm chính về việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Những nghị quyết của Hội đồng Bảo an được thông qua mà phù hợp với Hiến chương Liên Hiệp Quốc thì bắt buộc các nước hội viên của Liên Hiệp Quốc phải thi hành. Hội đồng Bảo an không phụ thuộc vào Đại Hội đồng Liên Hiệp Quốc

Các quy định về cư trú chính trị được ghi nhận trong Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền năm 1948 và Tuyên bố về cư trú lãnh thổ năm 1967. Từ sau Cách mạng tư sản Pháp, cư trú chính trị đã trở thành một chế định pháp lý được ghi nhận trong Điều 20 Hiến pháp của Pháp năm 1973: “Những người nước ngoài bị truy nã vì đấu tranh cho tự do, được quyền cư trú chính trị” và đến nay đã được thừa nhận rộng rãi trong quan hệ quốc tế.

Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền năm 1948 đã nêu rõ: “Mỗi người đều có quyền tìm kiếm và được hưởng quy chế tị nạn tại nước khác, thoát khỏi sự săn đuổi”. Hay như trong Tuyên bố về quyền cư trú chính trị năm 1967: “Quyền cư trú chính trị cần được trao cho những người đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân. Các nước cần phải giúp đỡ những người này để họ có thể nhập cảnh, không trục xuất họ hoặc cưỡng bức họ trở về nước mà họ đang bị truy nã…”. Bên cạnh đó, người nước ngoài đang cư trú chính trị được quốc gia sở tại bảo đảm về an ninh cũng như cam kết không bị dẫn độ hoặc trục xuất về nước mà họ là công dân hoặc nước mà họ đã cư trú trước khi được cư trú chính trị theo yêu cầu của các quốc gia này.

Tuy nhiên, vấn đề cư trú chính trị không chỉ tạo ra mối quan hệ căng thẳng giữa quốc gia mà người đó đang cư trú với quốc gia sở tại nơi người nước ngoài xin “tị nạn” mà còn với các quốc gia yêu chuộng hòa bình trên thế giới. Cư trú chính trị hay còn được gọi là tị nạn chính trị bao gồm hai hình thức là “tị nạn ngoại giao” và “tị nạn lãnh thổ”.

Tị nạn ngoại giao là việc một người đang cư trú tại một nước nhưng trốn tránh sự truy nã của nước này bằng cách vào cơ quan đại diện ngoại giao, lên máy bay quân sự, tàu quân sự của nước khác đang hoạt động trên lãnh thổ nước sở tại để xin cư trú.

Tị nạn lãnh thổ là việc một người đang cư trú ở nước này chạy trốn sang lãnh thổ nước khác để xin nhập cảnh và cư trú.

5. Thực tiễn thực hiện quyền cư trú chính trị

Hiện nay, trong các điều ước quốc tế cũng như các văn bản pháp luật của các quốc gia chỉ quy định chung chung về việc “một quốc gia cho phép người nước ngoài đang bị truy nã trên lãnh thổ quốc gia mà họ là công dân hoặc quốc gia mà họ đang cư trú do hành vi đấu tranh cho độc lập, dân chủ, tiến bộ xã hội hoặc bất đồng quan điểm về chính trị, tôn giáo… được quyền nhập cảnh và cư trú trên lãnh thổ nước mình”, nhưng hành vi dẫn đến việc người đó bị truy nã lại không được quy định rõ ràng.

Cơ sở chung để một người được hưởng quyền cư trú chính trị là người đó đang bị truy tố vì lý do chính trị chứ không phải hình sự. Người xin cư trú chính trị không bị dẫn độ đến các quốc gia mà ở đó có thể họ phải đối mặt với hình phạt nặng hơn so với nước sở tại. Ngoài ra, trong một số trường hợp, pháp luật quốc tế cho phép các quốc gia cấp quy chế tị nạn chính trị cho những người đang tị nạn tại quốc gia mình.

Thủ tục cấp quy chế tị nạn chính trị ở mỗi nước lại có những khác biệt nhất định. Ở Nga, người xin tị nạn phải viết đơn và gửi đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Ở Mỹ và các nước châu Âu, người tị nạn phải gửi gói tài liệu bao gồm bằng chứng về việc ở nước mình người tị nạn đã bị đàn áp vì lý do tôn giáo, dân tộc hoặc khuynh hướng tình dục… đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Từ những quy định của việc dẫn độ trong pháp luật Việt Nam như Luật Tương trợ tư pháp 2007, Luật Quốc tịch 2008, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 cùng với các điều ước quốc tế đa phương và các hiệp định tương trợ tư pháp giữa các nước, có thể hiểu “dẫn độ tội phạm là việc một quốc gia chuyển giao cho quốc gia khác công dân của quốc gia được chuyển giao đang có mặt trên lãnh thổ của quốc gia mình, mà người đó đã có hành vi phạm tội thuộc thẩm quyền truy cứu trách nhiệm hình sự của quốc gia được chuyển giao hoặc đã bị tòa án của quốc gia được chuyển giao kết án và bản án đã có hiệu lực pháp luật để quốc gia được chuyển giao tiếp tục truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành hình phạt đối với người đó trên cơ sở các điều ước quốc tế và pháp luật của mỗi quốc gia”.

Như vậy, các căn cứ xác định quyền được cư trú chính trị chưa được quy định cụ thể, rõ ràng. Trình tự, thủ tục cấp quy chế tị nạn của các quốc gia còn chưa thống nhất. Đặc biệt, hoạt động dẫn độ tội phạm chỉ được áp dụng đối với những trường hợp phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình sự và phụ thuộc vào quốc gia được yêu cầu có chấp nhận đề nghị dẫn độ đó hay không.

LUẬT LVN GROUP (Sưu tầm)