1. Biện pháp hòa giải tại cộng đồng theo BLHS 2015, sửa đổi bổ sung 2017

Theo quy định tại Điều 91 và Điều 92 Bộ luật Hình sự năm 2015 (Sửa đổi bổ sung năm 2017) có một quy định mới so với Bộ luật Hình sự năm 1999 (Sửa đổi bổ sung năm 2009) đó là việc khi Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án quyết định miễn trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội thì sẽ áp dụng thêm một trong các biện pháp giám sát, giáo dục đối với họ nhằm mục đích để người dưới 18 tuổi phạm tội sửa chữa sai lầm, được giáo dục và phát triển lành mạnh. Một trong các biện pháp giám sát, giáo dục đó là “hòa giải tại cộng đồng”.

Để áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng thì đầu tiên người được áp dụng phải thỏa mãn điều kiện tại Điều 92 Bộ luật Hình sự khi: “Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án chỉ quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp khiển trách, hòa giải tại cộng đồng hoặc biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn, nếu người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý với việc áp dụng một trong các biện pháp này” và biện pháp giám sát, giáo dục tại Điều 94 Bộ luật Hình sự  “biện pháp hòa giải tại cộng đồng” sẽ được áp dụng trong trường hợp:

“Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng hoặc phạm tội nghiêm trọng thuộc trường hợp quy định tại điểm a khoản 2 Điều 91 của Bộ luật này; hoặc người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng thuộc trường hợp quy định tại điểm b khoản 2 Điều 91 của Bộ luật này”.

Nếu người dưới 18 tuổi đáp ứng được các điều kiện vừa nêu thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án phối hợp với Ủy ban nhân dân cấp xã tổ chức việc hòa giải tại cộng đồng khi người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại đã tự nguyện hòa giải và đề nghị miễn trách nhiệm hình sự. Đồng thời, người được áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng phải thực hiện các nghĩa vụ khác gồm: Xin lỗi người bị hại và bồi thường thiệt hại và nghĩa vụ quy định tại khoản 3 Điều 93 của Bộ luật này”.

Tùy từng trường hợp cụ thể, cơ quan có thẩm quyền ấn định thời điểm xin lỗi, thời gian thực hiện nghĩa vụ bồi thường thiệt hại quy định tại điểm a khoản 3 Điều này và nghĩa vụ quy định tại điểm b và điểm c khoản 3 Điều 93 của Bộ luật Hình sự từ 03 tháng đến 01 năm.

2. Trình tự, thủ tục áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng theo BLTTHS 2015

Theo Điều 94 Bộ luật hình sự 2015, hoà giải tại cộng đồng được áp dụng đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng hoặc phạm tội nghiêm trọng; hoặc người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng quy định tại điểm b khoản 2 Điều 91 Bộ luật hình sự năm 2015.

Khi xét thấy có đủ điều kiện áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng theo quy định tại Điều 92 và Điều 94 Bộ luật hình sự năm 2015 thì, Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Hội đồng xét xử quyết định áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng. Quyết định áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng phải có các nội dung chính quy định tại khoản 2 Điều 428 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 và phải được giao cho người dưới 18 tuổi phạm tội, cha mẹ hoặc người đại diện của họ; người bị hại, người đại diện của người bị hại và ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi tổ chức việc hòa giải tại cộng đồng chậm nhất là 03 ngày trước ngày tiến hành hòa giải.

Quyết định áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng có các nội dung chính:

a) Số, ngày, tháng, năm; địa điểm ra quyết định;

b) Họ tên, chức vụ, chữ ký của người ra quyết định và đóng dấu của cơ quan ra quyết định;

c) Lý do, căn cứ ra quyết định;

d) Tội danh, điểm, khoản, điều của Bộ luật hình sự đã áp dụng;

đ) Họ tên Điều tra viên hoặc Kiểm sát viên hoặc Thẩm phán được phân công tiến hành hòa giải;

e) Họ tên, ngày, tháng, năm sinh, nơi cư trú của bị can, bị cáo;

g) Họ tên người bị hại;

h) Họ tên những người khác tham gia hòa giải;

i) Thời gian, địa điểm, tiến hành hòa giải.

Khi tiến hành hòa giải, Điều tra viên hoặc Kiểm sát viên hoặc Thẩm phán được phân công tiến hành hòa giải phải phối hợp với ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi tổ chức việc hòa giải và phải lập biên bản hòa giải theo quy đỊnh tại khoản 4 và khoản 5 Điều 428 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015.

Biên bản hòa giải có các nội dung chính:

a) Địa điểm, giờ, ngày, tháng, năm tiến hành hòa giải, thời gian bắt đầu và thời gian kết thúc;

b) Họ tên Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán được phân công tiến hành hòa giải;

c) Họ tên, ngày, tháng, năm sinh, nơi cư trú của bị can, bị cáo;

d) Họ tên, ngày, tháng, năm sinh, nơi cư trú của người bị hại;

đ) Họ tên, ngày, tháng, năm sinh, nơi cư trú của những người khác tham gia hòa giải;

e) Các câu hỏi, câu trả lời, lời trình bày của những người tham gia hòa giải;

g) Kết quả hòa giải; người dưới 18 tuổi, cha mẹ hoặc người đại diện của người dưới 18 tuổi xin lỗi người bị hại và bồi thường thiệt hại (nếu có); người bị hại, người đại diện của người bị hại đã tự nguyện hòa giải, đề nghị miễn trách nhiệm hình sự (nếu có);

h) Chữ ký của Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán hòa giải.

Ngay sau khi kết thúc hòa giải, Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán tiến hành hòa giải phải đọc lại biên bản cho những người tham gia hòa giải nghe. Nếu có người yêu cầu ghi những sửa đổi, bổ sung thì Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán đã lập biên bản phải ghi những sửa đổi, bổ sung đó vào biên bản và ký xác nhận. Trường hợp không chấp nhận yêu cầu thì phải ghi rõ lý do vào biên bản. Biên bản hòa giải được giao ngay cho những người tham gia hòa giải.

Người được áp dụng biện pháp hoà giải tại cộng đồng phải thực hiện các nghĩa vụ quy định tại khoản 3 Điều 94 Bộ luật hình sự năm 2015.

3. Địa điểm tổ chức hòa giải tại cộng đồng

Ủy ban nhân dân cấp xã sẽ có nhiệm vụ phối hợp để tổ chức việc hòa giải nhưng điều luật chưa nói rõ là việc tổ chức sẽ diễn ra tại một địa điểm cụ thể nào? Nơi sẽ diễn ra hòa giải trong trường hợp này có thể suy luận ra là một trong những địa điểm gồm: Nơi cư trú của người dưới 18 tuổi phạm tội, nơi cư trú của bị hại hoặc nơi vụ án hình sự xảy ra.. Do chưa có hướng dẫn cụ thể nên đặt vấn đề đặt ra là Ủy ban nhân dân xã nào sẽ là xã nhận được quyết định áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng và phối hợp tổ chức hòa giải. Bởi vì việc Ủy ban nhân dân phối hợp tổ chức hòa giải có thể sẽ liên quan đến việc theo dõi, giám sát việc người dưới 18 tuổi phạm tội chấp hành các nghĩa vụ theo khoản 3 – Điều 94 Bộ luật Hình sự trong đó có việc người được áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng phải tuân thủ pháp luật, quy chế, nội quy của nơi cư trú, học tập, làm việc, tham gia  học tập, học nghề, lao động …do địa phương tổ chức.

4. Cơ quan, cá nhân có nhiệm vụ giám sát, giáo dục người được áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng

Theo khoản 3 Điều 94 Bộ luật hình sự người được áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng phải thực hiện các nghĩa vụ sau đây:

– Xin lỗi người bị hại và bồi thường thiệt hại;

– Nghĩa vụ quy định tại khoản 3 Điều 93 của Bộ luật hình sự. Tức là: phải tuân thủ pháp luật, nội quy, quy chế của nơi cư trú, học tập, làm việc; Trình diện trước cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu; Tham gia các chương trình học tập, dạy nghề do địa phương tổ chức, tham gia lao động với hình thức phù hợp.

Trong quá trình người được áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng đã chấp hành các nghĩa vụ nêu trên thì cơ quan hoặc cá nhân nào sẽ là người có nhiệm vụ giám sát, giáo dục họ cũng như thực hiện việc đánh giá, nhận xét kết quả thực hiện nghĩa vụ và xem họ đã có sự tiến bộ, chuyển biến tích cực hay không? Đối với một số các quốc gia khác thì những biện pháp giám sát, giáo dục của họ đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được thực hiện rất có hiệu quả, do các quốc gia này có một hệ thống cơ sở và đội ngũ cán bộ chuyên trách, hiểu rõ về tâm sinh lý và những kỹ năng cần thiết thực hiện công việc giám sát và giáo dục đối với người phạm tội. Trong trường hợp này pháp luật nước ta cần có một quy định hướng dẫn một cách cụ thể hơn nữa về cơ quan có trách nhiệm giám sát, giáo dục và đánh giá kết quả chấp hành pháp luật, học tập, nhằm đảm bảo việc bắt buộc người được áp dụng biện pháp hòa giải phải tuyệt đối chấp hành đầy đủ nghĩa vụ, đảm bảo biện pháp giám sát, giáo dục này có hiệu lực thi hành trên thực tế.

5. Người được áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ 

Khi áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng đối với người phạm tội dưới 18 tuổi phải có nghĩa vụ thực hiện đầy đủ nghĩa vụ theo khoản 3 -Điều 94 Bộ luật Hình sự trong khoảng thời gian từ 03 tháng đến 01 năm.

Người được áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng phải thực hiện các nghĩa vụ sau đây:

a) Xin lỗi người bị hại và bồi thường thiệt hại;

b) Nghĩa vụ quy định tại khoản 3 Điều 93 của Bộ luật hình sự.

Khoản 3 Điều 93 BLHS:

a) Tuân thủ pháp luật, nội quy, quy chế của nơi cư trú, học tập, làm việc;

b) Trình diện trước cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu;

c) Tham gia các chương trình học tập, dạy nghề do địa phương tổ chức, tham gia lao động với hình thức phù hợp.

Tuy nhiên nếu người này không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ những nghĩa vụ này thì có biện pháp nào có thể áp dụng để bắt buộc họ phải thực hiện nghĩa vụ và có thể xử lý họ hay không? Vì nghĩa vụ này nếu không được bảo đảm thực hiện sẽ làm giảm tính hiệu quả của quy định này. 

LUẬT LVN GROUP (Sưu tầm & Biên tập)