Tạo tiền gửi không kỳ hạn, quá trình (demand deposit creation) là quá trình các ngân hàng thương mại làm tăng hay giảm cung ứng tiền tệ. Trong chế độ dự trữ một phần của hệ thống ngân hàng, các ngân hàng chỉ cần giữ một phần nhỏ tiền gửi mà nó nhận được và cho vay hoặc đầu tư phần còn lại. Giả sử dự trữ của các ngân hàng bằng 20% (= 0,2) và hệ thống ngân hàng có thêm 100 đồng dự trữ (do nhận thêm được tiền gửi). Bảng 11 đơn giản sau đây cho thấy khối lượng tiền gửi tối đa mà hệ thống ngân hàng có thể tạo ra.

Giao dịch

Tiền gửi trong tài khoản có thể viết séc (D)

Cho vay

(L)

Phần dành để làm dự trữ (Ri)

Ngân hàng 1

100,00

80,00

20,00

Ngân hàng 2

80,00

64,00

16,00

Ngân hàng 3

64,00

31,20

12,80

Ngân hàng 4

51,20

40,96

16,24

Ngân hàng 5

40,96

32,77

8,19

Ngắn hàng 6

32,77

26,22

6,55

Ngân hàng 7

26,22

20,98

5,24

Ngân hàng 8

20,98

16,78

4,20

Ngân hàng 9

16,78

13,42

3,36

Ngân hàng 10

13,42

10,74

2,68

Tổng của 10 ngân hàng

446,33

357,07

89,26

Các ngân hàng khàc

53,67

42,93

10,741

Tổng tất cả các ngân hàng

500,00

400,00

100,00

Bảng 11. Khả năng tạo tiền gửi của các ngân hàng (đồng).

(1)Được điều chỉnh để bù cho phần làm tròn ở trên.

Bàng 11 cho thấy nếu dự trữ tăng thêm 100 đồng, thì lượng tiền gửi tối đa mà hệ thống ngân hàng có thể tạo ra là 500 đồng. Từ bảng này chúng ta có thể lập ra một công thức đơn giản để tính lượng tiền gửi tối đa mà hệ thống ngân hàng tạo ra. Nếu gọi D là tiền gửi không kỳ hạn, ARf, là mức dự trữ tằng thêm và rh là tỷ lệ dự trữ của các ngân hàng, chúng ta có

D – — /R, = -ỉ- xl 00 đồng = 500 đồng

0,2

Chú ý rằng khối lượng tiền tệ (AW) mà các ngân hàng thương mại tạo ra chỉ bằng 400 đồng, chứ không phải 500 đồng, vì để tạo ra 500 đồng tiền gửi, hệ thống ngân hàng phải sử dụng 100 đồng làm dự trữ và vì vậy làm giảm khối lượng tiền tệ 100 đồng = AD – ARị, = 500 đồng – 100 đồng = 400 đồng). Số tiền này đúng bằng khối lượng cho vay (L) của các ngân hàng thương mại.

Đây là mức tăng tối đa của khối lượng tiền tệ. Trên thực tế, khối lượng tiền tệ mà hệ thống ngân hàng tạo ra thấp hơn vì nhiều nguyên nhân. Do thận trọng và để đáp ứng nhu cầu chi trả tiền mặt hàng ngày, các ngân hàng có thể giữ lại phần dự trữ tăng thêm. Công chúng có thể giữ nhiều tiền hơn số tiền thường nằm ngoài hệ thống ngân hàng. Ngoài ra, trong thời kỳ kinh doanh trì trệ hay suy thoái kinh tế, các ngân hàng không thể cho vay hết phần dự trữ dôi ra của họ, mặc dù họ muốn làm điều đó.