Theo quy định của thoả thuận về quy tắc và thủ tục giải quyết tranh chấp (DSU) và hệ thống giải quyết tranh chấp được quy định trong các hiệp định cụ thể như Hiệp định về hàng dệt và may mặc (gọi là hê thống giải quyết tranh chấp chuyên biệt).

Về nguyên tắc, tranh chấp thuộc đối tượng có thể viện dẫn đễn cơ chế giải quyết tranh chấp cùa WTO là tranh chấp phát sinh giữa các thành viên của tổ chức này, bao gồm không chỉ các quốc gia độc lập, có chù quyền mà còn cả một số “ vùng lãnh thổ thuế quan riêng biệt, hoàn toàn tự chủ trong các mối quan hệ thương mại” hoặc tổ chức quốc tế, như EC. Việc giải quyết franh chấp phát sinh giữa các thành viên của WTO được giải quyết trên cơ sở các nguyên tắc công bằng, nhanh chóng, hiệu quả và chấp nhận được đối với các bên tranh chấp. Căn cứ vào Thoả thuận về giải quyết tranh chấp (DSU), các thành viên WTO có thể lựa chọn cho mình các biện pháp giải quyết tranh chấp khác nhau, như tham vấn, môi giới, hoà giải, trung gian, kể cả việc lựa chọn thiết chế tài phán quốc tế khác, như tài phán trọng tài quốc tế. Và nếu sau khi đã tiến hành các biện pháp nêu trên mà tranh chấp vẫn chưa được giải quyết thì các bên có thể khiếu nại ra trước Cơ quan giải quyết tranh chấp – Dispute Settlement Body (DSB) của WTO.

DSB không phải là cơ quan chuyên biệt được thành lập để giải quyết tranh chấp giữa các thành viên của WTO mà nó chính là Đại hội đồng của WTO (với cơ cấu thành viên bao gồm đại diện ở cấp đại sứ của các quốc gia thành viên). DSB có quyền quyết định thành lập và thông qua báo cáo của nhóm chuyên gia (PANEL) và nhóm phúc thẩm, giám sát việc thực hiện các quyết định về giải quyết tranh chấp, cho phép tạm đình chỉ việc áp dụng các hiệp định thương mại với một thành viên, kể cả cho phép áp dụng các biện pháp trừng phạt. Trên thực tiễn hoạt động, DSB thực sự trở thành một trong số thiết chế tài phán quan ttọng trong lĩnh vực hợp tác kinh tế, thương mại giữa các quốc gia.

Trong toàn bộ cơ chế giải quyết tranh chấp cùa WTO thì trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp giữa các thành viên tại cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO thể hiên rõ tính chất của loại hình tài phán quốc tế. Theo trình tự này, nếu các bên không đạt được thoả thuận bằng con đường tham vấn hoặc các con đường đàm phán khác, có quyền đệ trình tranh chấp lên trước DSB, và PANEL gần như được tự động thành lập. Nhóm chuyên gia – Experts Panel (PANEL) do DSB thành lập để giải quyết một tranh chấp cụ thể và giải thể sau khi đã thực hiện xong nhiệm vụ, Thành phần của nhóm chuyên gia gồm ba thành viên, trừ trường hợp các bên tranh chấp yêu cầu thành lập nhóm chuyên gia với năm thành viên. Thành viên của nhóm chuyên gia được lựa chọn từ các chuyên gia có năng lực, kiến thức đa dạng và có kinh nghiệm công tác trong các lĩnh vực về chính sách hoặc luật thương mại quốc tế. Khi tham gia nhóm chuyên gia, các thành viên phải hoạt động với tư cách độc lập và không chịu sự chi phối của bất kỳ chính phủ nào. Nhiệm vụ của nhóm chuyên gia là đánh giá khách quan về các vấn đề tranh chấp và tiến hành các điều tra khác để có thể giúp DSB trong việc đưa ra các quyết định hoặc khuyến nghị thích hợp. Sau khi xem xét tranh chấp, nhóm chuyên gỉa sẽ đưa ra báo cáo cuối cùng. Các bên banh chấp có quyền phản đối báo cáo của nhóm chuyên gia và kháng cáo lên cơ quan phúc thẩm. Bản báo cáo của nhóm chuyên gia sẽ được thông qua tại phiên họp của DSB, trừ khi một trong các bên tranh chấp kháng cáo hoặc DSB bằng thủ tục đồng thuận không thông qua báo cáo.

Ngoài PANEL, Cơ quan phúc thẩm thường trự – Appelate Body được DSB thành lập để xem xét kháng cáo của các bên tranh chấp về vâh đề pháp luật và giải thích pháp luật được nêu ra trong bản báo cáo của nhóm chuyên gia. Cơ quan phúc thẩm có bẩy thành viên do DSB bổ nhiệm, với nhiệm kỳ bốn nãm và có thể được tái bổ nhiêm. Thành vịên của Cơ quan phúc thẩm phải đại diện cho các nhóm nước có lợi ích kinh tế khác nhau. Các thành viên này hoạt động với tư cách độc lập và không bị chi phối bởi bất kỳ thế lực nào. Khi có đề nghị phúc thẩm, cơ quan phúc thẩm thường trực sẽ lập ra một nhóm phúc thẩm riêng, gồm ba thành viên. Nhóm này có quyền xem xét để nguyên, thay đổi hoặc hủy bỏ những giải thích, kết luận pháp lý nêu trong báo cáo của PANEL. Báo cáo của nhóm phúc thẩm sẽ được đệ trình lên DSB và việc thông qua báo cáo này theo nguyên tắc đồng thuận phủ quyết và gần như mang tính chất tự động. Tức là, các bên tranh chấp có nghĩa vụ thực hiện vô điều kiện quyết định cuối cùng của DSB trên cơ sở báo cáo phúc thẩm và thời hạn xem xét phúc thẩm tối thiểu là 60 ngày, có thể gia hạn nhưng tối đa không quá 90 ngày.

Dựa trên các báo cáo của nhóm chuyên gia và cơ quan phúc thẩm, DSB sẽ thông qua các quyết định hoặc khuyến nghị thích hợp. Các quyết định hoặc khuyên nghị này sẽ được các bên thực hiên trong một thời hạn nhất định theo quy định cùa DSU. Nếu quyết định hoặc khuyến nghị cùa DSB không được bên thua kiện thi hành thì bên thắng kiện được quyền yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại hoặc tiến hành trả đũa thương mại.

Luật LVN Group (sưu tầm & biên tập)