Trường hợp bất khả kháng (Force majeure case) là gì ?

1. Khái niệm về trường hợp bất khả kháng

Trường hợp bất khả kháng (Force majeure case) là những trường hợp xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép.

Theo quy định của pháp luật hiện hành (cụ thể là Bộ luật dân sự năm 2015) hiện tại chưa có quy định, định nghĩa cụ thể về các trường hợp bất khả kháng, tuy nhiên Bộ luật dân sự năm 2015 có định nghĩa về các sự kiện bất khả kháng có thể xảy ra trong cuộc sống nói chung cũng như là trong các giao dịch dân sự giữa các bên nói riêng. Khoản 1 Điều 156 Bộ luật dân sự năm 2015 định nghĩa về sự kiện bất khả kháng như sau:

Như vậy, có ba vấn đề cần xem xét để xác định một sự kiện có được coi là bất khả kháng hay không:

(1) khách quan: “Khách quan được hiểu là xảy ra do nguyên nhân tự nhiên hoặc do con người gây ra mà bên chịu tác động không thể biết, như sóng thần, động đất, thiên tai, dịch bệnh,…

(2) không thể lường trước: “Không thể lường trước” là những trường hợp nằm ngoài khae năng kiểm soát của con người;

(3) không thể khắc phục.: “Không thể khắc phục được là những trường hợp đã nỗ lực thực hiện mọi giải pháp nhưng không thể giải quyết được vấn đề.

2. Những điều kiện được miễn trách nhiệm do sự kiện bất khả kháng

Trong quan hệ hợp đồng, việc chứng minh sự kiện bất khả kháng sẽ giúp bên vi phạm không phải bồi thường thiệt hại hoặc thực hiện nghĩa vụ. Khoản 2 Điều 351 Bộ luật Dân sự năm 2015 (BLDS) quy định như sau:

Ngoài ra thì Khoản 1 Điều 294 Luật Thương mại năm 2005 (LTM) có quy định như sau:

Về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thì Khoản 2 Điều 584 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định: “Người gây thiệt hại không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp thiệt hại phát sinh là do sự kiện bất khả kháng…”.

Muốn được miễn trách nhiệm do sự kiện bất khả kháng, bên vi phạm phải:

(1) Thông báo ngay cho bên kia bằng văn bản theo khoản 1 Điều 295 Luật thương mại năm 2005 về trường hợp được miễn trách nhiệm và những hậu quả có thể xảy ra;

(2) Chứng minh đã xảy ra sự kiện bất khả kháng;

(3) Chứng minh sự kiện bất khả kháng ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng;

(4) Chứng minh đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép nhưng không thể khắc phục. Nếu hợp đồng (giữa các pháp nhân Việt Nam) không quy định về bất khả kháng, có thể dựa vào quy định của Điểm b Khoản 1 Điều 294 (Các trường hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm) của Luật thương mại năm 2015 khi xảy ra sự kiện bất khả kháng.

3. Những trường hợp bất khả kháng trong hợp đồng

Khi giao kết hợp đồng mua bán các bên đều mong muốn thực hiện và hoàn thành nghĩa vụ để hưởng được lợi ích phát sinh từ hợp đồng. Tuy nhiên vì những lý do nào đó mà một hoặc cả hai không thể thực hiện được nghĩa vụ của mình.Về nguyên tắc khi không thực hiện nghĩa vụ thì phải gánh chịu những hậu quả bất lợi tuy nhiên pháp luật quy định chủ thể vi phạm được miễn trách nhiệm vi phạm khi rơi vào trường hợp bất khả kháng. Những trường hợp bất khả kháng có thể xảy ra trong hợp đồng, cụ thể như sau:

– Các hiện tượng thiên nhiên như mưa, lũ, hỏa hoạn, bão, sóng thần, núi lửa phun trào…. Việc coi những hiện tượng thiên tai là sự kiện bất khả kháng được áp dụng thống nhất trong thực tiễn áp dụng pháp luật.

– Các hiện tượng xã hội như: chiến tranh, đảo chính, đình công, cấm vận, thay đổi chính sách của Chính phủ.

– Ngoài ra, các bên có thể thỏa thuận những sự kiện như: thiếu nhiên liệu, mất điện, lỗi mạng…là sự kiện bất khả kháng để miễn trách nhiệm khi vi phạm.

Pháp luật hiện nay đưa ra khái niệm sự kiện bất khả kháng bằng cách định nghĩa chính vì vậy nó mang tính khái quát nhưng thiếu tính cụ thể dễ tranh chấp. Trên thực tiễn áp dụng các bên thường xuyên tranh chấp liên quan đến việc xác định trường hợp được xem là bất khả kháng. Chính vì điều này nên khi soạn thảo hợp đồng các bên nên có điều khoản về sự kiện bất khả kháng và nghĩa vụ thông báo của bên vi phạm do sự kiện bất khả kháng.

Trong thực tiễn soạn thảo hợp đồng các chủ thể có thể lựa chọn một trong ba phương pháp xây dựng điều khoản bất khả kháng như sau:

– Phương pháp định nghĩa : Khi sử dụng phương pháp này các bên phải đưa ra một khái niệm về sự kiện bất khả kháng. Ưu điểm của phương pháp này là mang tính khái quát, tránh bỏ sót những trường hợp được xem là bất khả kháng. Tuy nhiên hạn chế lớn nhất của phương pháp này là mang tính trừu tượng, khi áp dụng sẽ phát sinh tranh chấp.

Ví dụ: Trường hợp một bên không thể thực hiện được nghĩa vụ trong hợp đồng này do sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra sau thời điểm ký kết hợp đồng này, mà các bên không có khả năng dự đoán, kiểm soát và ngăn chặn, sẽ được miễn trách nhiệm do không thực hiện được hoặc do không thực hiện được đầy đủ nghĩa vụ được quy địnht trong hợp đồng.

– Phương pháp liệt kê : Khi sử dụng phương pháp này các bên phải tiến hành liệt kê các trường hợp được xem là sự kiện bất khả kháng. Việc giúp xác định các trường hợp bất khả kháng cụ thể, rõ ràng tuy nhiên lại dẫn đến việc liệt kê thiếu các trường hợp được xác định là bất khả kháng.

Ví dụ: Một bên không thể thực hiện được các nghĩa vụ được quy định trong hợp đồng này do sự kiện bất khả kháng bao gồm: mưa bão, lũ, lốc xoáy, chiến tranh, dịch bệnh,… xảy ra sau thời điểm ký kết hợp đồng này sẽ được miễn trách nhiệm do không thực hienejd dầy đủ các nghĩa vụ đã được quy định trong hợp đồng.

– Phương pháp tổng hợp: Phương pháp này là sự kết hợp của hai phương pháp trên. Như vậy đây là biện pháp khá tối ưu khi xây dựng điều khoản bất khả kháng. Phương pháp này có thể khắc phục được các nhược điểm của hai phương pháp nêu trên và được sử dụng một cách rộng rãi khi các bên thực hiện việc soạn thảo, giao kết hợp đồng.

Hiện nay pháp luật còn quy định khá chung mà vẫn chưa có những quy định hoặc hướng dẫn vụ thể trong việc xác định các trường hợp bất khả kháng trong hợp đồng. Bởi vậy các chủ thể tham gia việc soạn thảo, ký kết hợp đồng cần ghi nhận một cách rõ ràng những vấn đề liên quan đến các trường hợp bất khả kháng để có thể hạn chế tối đa những vấn đề tranh chấp có thể xảy ra đối với những loại tranh chấp này.

4. Hệ quả pháp lý của sự kiện bất khả kháng

5. Một số ví dụ tranh chấp về sự kiện bất khả kháng