1.Quy định về áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra
Khi có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 Bộ luật Hình sự thì tuỳ từng giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
Thứ nhất, áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra
– Khi Cơ quan điều tra trưng cầu giám định pháp y tâm thần mà kết quả giám định xác định bị can mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì Cơ quan điều tra gửi văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh cùng kết luận giám định cho Viện kiểm sát cùng cấp để xem xét, quyết định.
>> Xem thêm: Nguyên tắc áp dụng pháp luật là gì ? Phân tích áp dụng pháp luật nước ngoài
– Trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày nhận được văn bản đề nghị của Cơ quan điều tra cùng kết luận giám định, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp chữa bệnh đối với bị can hoặc yêu cầu Cơ quan điều tra trưng cầu giám định bổ sung, giám định lại nếu thấy chưa đủ căn cứ để quyết định.
– Trường hợp Viện kiểm sát ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thì Cơ quan điều tra phải ra quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ điều tra đối với bị can.
Thứ hai, quyết định của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố
– Sau khi nhận được hồ sơ vụ án và bản kết luận điều tra, nếu có căn cứ cho rằng bị can không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Viện kiểm sát trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
– Căn cứ vào kết luận giám định, Viện kiểm sát có thể ra một trong các quyết định:
+ Tạm đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;
+ Đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;
+ Trả hồ sơ điều tra bổ sung;
> Xem thêm: Hình thức pháp luật là gì ? Khái niệm về hình thức pháp luật
+ Truy tố bị can trước Tòa án.
– Ngoài quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, Viện kiểm sát có thể giải quyết vấn đề khác liên quan đến vụ án.
Thứ ba, quyết định của Tòa án trong giai đoạn xét xử
– Sau khi thụ lý vụ án, nếu có căn cứ cho rằng bị can, bị cáo không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Tòa án trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
– Căn cứ vào kết luận giám định, Tòa án có thể ra một trong những quyết định:
+ Quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;
+ Trả hồ sơ để điều tra lại để điều tra bổ sung
>> Xem thêm: Rút bảo hiểm xã hội 1 lần có được đóng tiếp bảo hiểm xã hội nữa không?
+ Miễn trách nhiệm hình sự hoặc miễn hình phạt và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;
+ Đưa vụ án ra xét xử.
– Ngoài quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, Tòa án có thể giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại hoặc vấn đề khác liên quan đến vụ án.
2. Điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh
Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh như sau:
Điều 447. Điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh
1. Khi có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 của Bộ luật hình sự thì tuỳ từng giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
2. Căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố; Tòa án quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án.
Như vậy trong giai đoạn điều tra nếu như có căn cứ cho thấy bị can có dấu hiệu mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm cho họ không thể nhận thức và làm chủ hành vi của mình thì cơ quan điều tra phải ra quyết định trưng cầu giám định pháp y tâm thần của người đó. Nếu kết luận giám định pháp y tâm thần cho thấy người được yêu cầu giám định có kết quả bị tâm thần thì Cơ quan điều tra phải đề nghị Viện kiểm sát cùng cấp quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh
>> Xem thêm: Áp dụng pháp luật tương tự là gì ? Khái niệm về áp dụng pháp luật tương tự ?
Biện pháp bắt buộc chữa bệnh được áp dụng khi áp ứng các điều kiện sau:
– Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự: “1. Khi có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 13 của Bộ luật hình sự thì tùy theo giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y”. (Khoản 1 Điều 311 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2004)
– Có quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh của Toà án hoặc Viện kiểm sát: “Căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố; Tòa án quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án”. (Khoản 2 Điều 311 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2004)
Như vậy, khi có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 13 của Bộ luật hình sự thì tùy theo giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y. Sau đó, căn cứ vào kết luận của hội đồng giám định y khoa. Viện kiểm sát hoặc tòa án áp dụng bắt buộc chữa bệnh đối với họ. căn cứ vào kết luận của hội đồng giám định y khoa.
3.Thủ tục áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra
Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định về thủ tục áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra như sau:
>> Xem thêm: Tội chống người thi hành công vụ bị xử phạt như thế nào ?
Khi Cơ quan điều tra trưng cầu giám định pháp y tâm thần mà kết quả giám định xác định bị can mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì Cơ quan điều tra gửi văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh cùng kết luận giám định cho Viện kiểm sát cùng cấp để xem xét, quyết định.
Trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày nhận được văn bản đề nghị của Cơ quan điều tra cùng kết luận giám định, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp chữa bệnh đối với bị can hoặc yêu cầu Cơ quan điều tra trưng cầu giám định bổ sung, giám định lại nếu thấy chưa đủ căn cứ để quyết định.
Trường hợp Viện kiểm sát ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thì Cơ quan điều tra phải ra quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ điều tra đối với bị can.
4. Khái niệm biện pháp bắt buộc chữa bệnh
1. Đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh quy định tại khoản 1 Điều 13 của Bộ luật này, thì tuỳ theo giai đoạn tố tụng, Viện kiểm sát hoặc Toà án căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y, có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh; nếu thấy không cần thiết phải đưa vào một cơ sở điều trị chuyên khoa, thì có thể giao cho gia đình hoặc người giám hộ trông nom dưới sự giám sát của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
>> Xem thêm: Những quyết định thuộc thẩm quyền toà án trong khi chuẩn bị xét xử ?
2. Đối với người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y, Toà án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thê phải chịu trách nhiệm hình sự.
3. Đối với người đang chấp hành hình phạt mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y, Toà án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt.
5. Bình luận về biện pháp bắt buộc chữa bệnh
Trong thực tiễn thì người đang mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình (tức không có năng lực trách nhiệm hình sự) vẫn có thể thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội hoặc sau khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội thì người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mới bị mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, trong các trường hợp này thì họ bị coi là tạm thời không có năng lực trách nhiệm hình sự, tuy nhiên để phòng ngừa và ngăn chặn họ tiếp tục thực hiện các hành vi nguy hiểm cho xã hội cũng như để bảo đảm việc truy cứu trách nhiệm hình sự sau khi họ đã được chữa khỏi bệnh nên việc đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh là việc làm cần thiết. Vì vậy Bộ luật Hình sự quy định cụ thể các trường hợp như sau:
>> Xem thêm: Các tiêu chí đánh giá tác động của văn bản quy phạm pháp luật
Đổi với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình (quy định tại khoản 1 Điều 13 của Bộ luật này), thì tuỳ theo giai đoạn tố tụng, Viện Kiểm sát hoặc Toà án căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y, có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh; nếu thấy không cần thiết phải đưa vào một cơ sở điều trị chuyên khoa, thì có thể giao cho gia đình hoặc người giám hộ trông nom dưới sự giám sát của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.
Đối với người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y, Toà án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.
Đối với người đang chấp hành hình phạt mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y, Toà án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt.
Luật sư tư vấn pháp Luật Hình sự trực tuyến qua điện thoại, gọi: 1900.0191
Mọi vướng mắc pháp lý liên quan đến luật hình sự, Hãy gọi ngay: 1900.0191, để được Luật sư của LVN Group tư vấn pháp luật hình sự trực tuyến.
Trân trọng./.
Bộ phận tư vấn pháp luật hình sự – Công ty luật LVN Group (biên tập)