Khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong hoạt động tố tụng dân sự

Khiếu nại trong các hoạt động hành chính dường như rất quen thuộc đối với các chủ thể trong xã hội. Tương tự như trong hoạt động hành chính nhà nước, thì pháp luật tố tụng dân sự cũng quy định rất cụ thể về quyền và việc giải quyết khiếu nại của các chủ thể trong hoạt động tố tụng dân sự. Vậy việc khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong hoạt động tố tụng dân sự được quy định như thế nào, dưới đây chúng tôi sẽ cung cấp các thông tin cũng như các quy định liên quan về vấn đề này.

LVN Grouptư vấn pháp luật qua tổng đài trực tuyến 24/7: 1900.0191

1. Khiếu nại trong hoạt động tố tụng dân sự

Tại Điều 25 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định như sau:

“Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại, cá nhân có quyền tố cáo những hành vi, quyết định trái pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng hoặc của bất cứ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào trong hoạt động tố tụng dân sự.”

Như vậy, có thể hiểu khiếu nại trong tố tụng dân sự là việc cơ quan, tổ chức, cá nhân theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự, có quyền đề nghị người có thẩm quyền giải quyết, xem xét lại các quyết định, hành vi tố tụng của người tiến hành tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng khi có căn cứ cho rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình. 

Một số đặc điểm của khiếu nại trong tố tụng dân sự như sau:

Thứ nhất, khiếu nại trong tố tụng dân sự được giới hạn bởi một phạm vị nhất định, phạm vi này được thể hiện rất rõ và cụ thể, chỉ trong các hoạt động tố tụng. Nói cách khác, Bộ luật Tố tụng dân sự chỉ quy định phạm vi khiếu nại trong các hoạt động tố tụng của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng, các hoạt động này diễn ra từ giai đoạn bắt đầu của một vụ án dân sự, vụ việc dân sự từ khi nộp đơn khởi kiện (đơn yêu cầu) và đến khi hết thúc vụ việc dân sự đó (có thể đến khi thi hành án)

Thứ hai, người có quyền khiếu nại là cá nhân, tổ chức bị quyết định tố tụng, hành vi tố tụng xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Đặc điểm này được thể hiện rõ nét theo quy định tại Khoản 1 Điều 499 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015: “1. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại quyết định, hành vi trong tố tụng dân sự của cơ quan, người tiến hành tố tụng dân sự khi có căn cứ cho rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình.” Điều này có nghĩa, bản chất các quyết định tố tụng, hành vi tố tụng của người tiến hành tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng là các quyết định, hành vi đặc biệt. Những hoạt động này có thể dẫn đến hạn chế hoặc tạm thời tước bỏ một số quyền cơ bản của công dân. Cho nên, sự xâm hại ở đây là xâm hại hoặc đe dọa xâm hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức. 

Thứ ba, đối tượng khiếu nại là những hoạt động tố tụng của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng. Các hoạt động tố tụng này thường thể hiện ra bên ngoài thành những dụng cụ thể bằng: quyết định tố tụng, hành vi tố tụng hành vi có thể bằng hành động cụ thể hoặc hành vi không hành động khi pháp luật quy định phải hành động ).

Thứ tư, người bị khiếu nại chính là chủ thể có quyền tiến hành tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng. Đây là những chủ thể đặc biệt, chỉ có những chủ thể này, theo Bộ luật Tố tụng dân sự mới có thẩm quyền thực hiện các hoạt động tố tụng mà thể hiện bằng các quyết định tố tụng và hành vi tố tụng. Đó chủ thể tiến hành tố tụng có thể là thẩm phán, thư ký tòa án, Kiểm sát viên, thẩm tra viên,… cơ quan tiến hành tố tụng chính là Tòa án, Viện kiểm sát.

Thứ năm, chủ thể có quyền phải có hành vi đề nghị người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại xem xét lại quyết định tố tụng, hành vi tố tụng. Người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại là người được Bộ luật Tố tụng dân sự quy định có trách nhiệm trả lời những đề nghị (khiếu nại) của người khiếu nại. Người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại là người không trực tiếp ra các quyết định hoặc không thực hiện hành vi bị khiếu nại. Tại Điều 504 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định chủ thể có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đó chính là:

– Chánh án Tòa án đang giải quyết vụ việc dân sự có thẩm quyền giải quyết khiếu nại quyết định, hành vi của người tiến hành tố tụng là Thẩm phán, Phó Chánh án, Thẩm tra viên, Thư ký Tòa án, Hội thẩm nhân dân thuộc Tòa án đó.

Đối với khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của Chánh án Tòa án thì Chánh án Tòa án trên một cấp trực tiếp có thẩm quyền giải quyết.

Viện trưởng Viện kiểm sát giải quyết khiếu nại quyết định, hành vi của người tiến hành tố tụng là Kiểm sát viên, Kiểm tra viên, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát thuộc Viện kiểm sát đó,

Đối với khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của Viện trưởng Viện kiểm sát thì Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp có thẩm quyền giải quyết.

Chánh án Tòa án trên một cấp trực tiếp, Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp có thẩm quyền giải quyết khiếu nại quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu của Chánh án Tòa án, Viện trưởng Viện kiểm sát.

“Hành vi đề nghị người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại” ở đây chính là việc chủ thể khiếu nại có đơn khiếu nại gửi lên những chủ thể có thẩm quyền này. Trong đơn khiếu nại cần có những nội dung như ngày, tháng, năm; họ, tên, địa chỉ của người khiếu nại; nội dung, lý do khiếu nại, yêu cầu của người khiếu nại, có chữ ký hoặc điểm chỉ của người khiếu nại. (Điều 503 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015).

2. Giải quyết khiếu nại trong tố tụng dân sự 

Khi cảm thấy quyền, lợi ích của mình bị xâm phạm thì các cơ quan, tổ chức, cá nhân có nội dung theo quy định đến cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Tuy nhiên, việc kiếu nại này phải được thực hiện trong thời hạn khiếu nại, cụ thể thì các cơ quan, tổ chức, cá nhân khiếu nại nhận được hoặc biết được quyết định, hành vi tố tụng của người tiến hành tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng mà họ cho rằng có vi phạm pháp luật thì các cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại trong vòng 15 ngày tính từ thời điểm họ nhận được, hoặc biết được quyết định, hành vi tố tụng của người tiến hành tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng.

Bộ luật Tố tụng dân sự đã quy định nhằm đảm bảo quyền khiếu nại của các cơ quan, tổ chức, cá nhân, cụ thể thì nếu có sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan như việc bão lũ, thiên tai, dịch bệnh, ốm đau, bệnh tật,… dẫn đến việc các cơ quan, tổ chức, cá nhân không thực hiện được quyền khiếu nại theo đúng thời gian quy định thì khoảng thời gian có sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan như việc bão lũ, thiên tai, dịch bệnh, ốm đau, bệnh tật,… đó không tính vào thời hiệu khiếu nại.

Sau khi nhận được đơn khiếu nại, các chủ thể có thẩm quyền tiến hành xác định xem việc khiếu nại có thuộc thẩm quyền giải quyết của mình không, nếu thẩm quyền thuộc về cơ quan khác thì chuyển đơn khiếu nại cùng tài liệu, chứng cứ kèm theo đến chủ thể có thẩm quyền giải quyết. Chánh án Tòa án, Viện trưởng Viện Kiểm sát có thẩm quyền giải quyết khiếu nại tiến hành xem xét nội dung đơn khiếu nại và các tài liệu, chứng cứ kèm theo để giải quyết khiếu nại theo trình tự, thụ lý (ra quyết định thụ lý và thông báo đến người khiếu nại); xác minh; và ra quyết định giải quyết khiếu nại.

Việc giải quyết khiếu nại này phải được thực hiện trong thời hạn nhất định, đó chính là 15 ngày, kể từ ngày Tòa án, Viện kiểm sát nhận được khiếu nại đối với việc giải quyết khiếu nại lần đầu. Thời hạn giải quyết khiếu nại có thể được gia hạn đối với những vụ việc có tính chất phức tạp, nhưng thời hạn gia hạn đó không quá 15 ngày. Vậy thời gian giải quyết khiếu nại tối đa đối với vụ việc khiếu nại có tính chất phức tạp đó chính là 30 ngày kể từ khi Tòa án, Viện Kiểm sát nhận được khiếu nại.

Sau khi ra quyết định giải quyết khiếu nại thì quyết định này được gửi đến người khiếu nại, Viện trưởng Viện Kiểm sát cùng cấp và các cá nhân, tổ chức có liên quan. Nếu không đồng ý với kết quả giải quyết khiếu nại này, thì các cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền khiếu nại lần hai. Khi đó, các chủ thể này tiến hành lập đơn khiếu nại lần hai gửi đến chủ thể có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đó chính là Chánh án Tòa án, Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp của Chánh án Tòa án, Viện trưởng Viện kiểm sát đã giải quyết khiếu nại lần đầu. Kèm theo việc gửi đơn thì cần phải gửi cùng đó là các tài liệu, chứng cứ và đơn giải quyết khiếu nại lần đầu.

Khi nhận được khiếu nại, thì Chánh án Tòa án, Viện trưởng Viện kiểm sát tiến hành giải quyết khiếu nại theo thủ tục luật định. Quyết định giải quyết khiếu nại lần hai phải có đầy đủ các nội dung theo Điều 507 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015.