Lời khen luôn là một liều thuốc thần kì giúp người khác vượt qua khó khăn, tuy nhiên nếu không biết cách khen gợi hợp lý thì lời khen sẽ trở thành con dao hai lưỡi.
1. Khen ngợi là gì?
Khen ngợi (như một hình thức tương tác xã hội) thể hiện sự công nhận, yên tâm, hoặc ngưỡng mộ. Sự khen ngợi được thể hiện bằng lời nói cũng như bằng ngôn ngữ cơ thể (nét mặt và cử chỉ).
Khen ngợi bằng lời nói bao gồm một đánh giá tích cực về các thuộc tính hoặc hành động của người khác, trong đó người đánh giá thừa nhận tính hợp lệ của các tiêu chuẩn mà người nói đưa ra đánh giá.
Là một hình thức thao túng xã hội, khen ngợi trở thành một hình thức khen thưởng và giúp củng cố hành vi bằng cách điều chỉnh. Ảnh hưởng của lời khen đối với một cá nhân có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm bối cảnh, ý nghĩa mà lời khen có thể truyền tải, đặc điểm và cách hiểu của người nhận. Mặc dù khen ngợi có thể chia sẻ một số mối quan hệ dự đoán (cả tích cực và tiêu cực) với phần thưởng hữu hình (vật chất), nhưng lời khen ngợi có xu hướng ít nổi bật hơn và được mong muốn hơn, truyền đạt thông tin bổ sung về năng lực và thường được đưa ra ngay sau hành vi mong muốn.
Khen ngợi phân biệt chính nó với sự thừa nhận hoặc phản hồi (các hình thức công nhận trung lập hơn) và với sự khuyến khích (được thể hiện là hướng tới tương lai).
Lời khen ngợi được đưa ra trên toàn bộ hệ thống phân cấp xã hội, cả trong và trong các nhóm; nó là một khía cạnh quan trọng trong việc điều chỉnh hệ thống phân cấp xã hội và duy trì sự gắn kết của nhóm, ảnh hưởng đến hoạt động chính trị và biến động xã hội. Khi được cung cấp bởi một cá nhân thống trị, nó sẽ ở dạng công nhận và trấn an, làm giảm khả năng hành động chính trị nhằm vào khi một người phục tùng một cá nhân thống trị, nó sẽ ở dạng tôn giáo, tôn trọng, ngưỡng mộ, hoặc thích thú, hoặc tôn kính. Ca ngợi các vị thần có thể là một phần của các nghi lễ và thực hành tôn giáo.
2. Sức mạnh của lời khen gợi:
Nếu không khéo léo, lời khen “biến thành” sự nghi ngờ, mỉa mai, chỉ trích và thiếu tôn trọng. Con người vốn dĩ thích nghe lời khen, nhưng tâm lý con người rất phức tạp, không phải lời khen nào cũng khiến bạn vui ngay. Những gì mọi người theo đuổi là khen ngợi trí tuệ, khen ngợi nội dung cụ thể và khen ngợi cao.
“Khen ngợi là tôn trọng người khác, là món quà không bao giờ lỗi mốt, khen ngợi cũng là sự đầu tư lâu dài cho các mối quan hệ tốt đẹp!
Khi bị phê bình, người ta sẽ cảm thấy không còn được tôn trọng, không còn thấy tự trọng. Nếu biết kết hợp khen và chê sẽ làm cho đối phương tiếp nhận những ý kiến, lời khuyên với tâm trạng vui vẻ, bình tĩnh, tạo động lực tích cực khiến họ vui vẻ.
Con người luôn khao khát sự chấp thuận và chấp nhận từ người khác. Sau khi mỗi cá nhân đã chia sẻ sự trung thực, chân thành, thân thiện và kỳ vọng của họ, họ sẽ mong đợi để có thể nhận lại lời khen ngợi trung thực. Những lời khen ngợi là món quà tuyệt vời nhất mà người khác có thể dành cho bạn và là phản hồi hoàn hảo nhất đối với người khác. Khen ngợi hào phóng cho thấy sự trưởng thành và thanh lịch của chúng ta.
3. Một số cách khen người khác:
3.1. Đừng khen trước chê sau:
Nếu phải phê bình một ai đó mà không khiến họ cảm thấy không được tôn trọng, bạn sẽ làm gì giữa hai lựa chọn: khen trước rồi chê hay chê rồi khen? Hầu hết mọi người đều nghĩ, khen trước để vuốt ve, sau đó chê rồi mới khen để xoa dịu cảm xúc của đối phương. Nhưng một lời phê bình kiểu “bánh mì kẹp thịt” một lời phê bình xen giữa hai lời khen ngợi là một cách sai lầm để giảm bớt tác động của lời phê bình.
Theo một nghiên cứu khoa học: “Nếu bộ não của chúng ta dành quá nhiều năng lượng để phân tích những lời chỉ trích, nó sẽ không nhớ những lời khen ngợi trước đó. Ngược lại, sau khi nghe những lời chỉ trích, tâm trí và cơ thể ngay lập tức đi vào trạng thái chú ý để cải thiện trí nhớ, hay còn gọi là “củng cố tích cực”. Đó là lý do tại sao một người sẽ ghi nhớ bất cứ điều gì bạn nói sau khi bị chỉ trích.”
Vì vậy, mẹo tâm lý là bạn đưa ra những lời chỉ trích cụ thể để họ có thể hành động để cải thiện nó, sau đó đưa ra một loạt lời khen ngợi.
3.2. Ghi nhớ tên người khác cũng là một cách khen gợi hiệu quả:
Nhớ tên ai đó không chỉ là quy tắc trong giao tiếp xã hội mà ở góc độ trao đổi, đó còn là một cách khen bởi làm như vậy người đối diện sẽ hiểu rằng: với bạn, anh ấy rất quan trọng, ấn tượng của anh ấy về bạn là như thế nào, bạn nghĩ về anh ấy rất tốt đẹp. Nếu bạn mới gặp ai đó một lần, khi gặp lại, bạn có thể ngay lập tức gọi tên người đó, người được gọi nhất định sẽ cảm thấy mình được coi trọng, như vậy họ sẽ có cảm tình và trở nên thân thiết với bạn.
3.3. Lưu ý sự khác biệt giới tính trong cách khen gợi:
Có sự khác biệt giữa đàn ông và phụ nữ khi đưa ra lời khen. Còn tâm lý đàn ông, họ thích nhận được sự ngưỡng mộ, ngưỡng mộ của người khác. Vì vậy, bày tỏ sự ngưỡng mộ và khen ngợi thành tích của họ là một điều sẽ hiệu quả. Ngược lại, phụ nữ thích được khen nhẹ nhàng, tế nhị và khéo léo. Để khen một người phụ nữ, bạn cần nắm bắt được nội tâm của cô ấy. Phụ nữ không chỉ cần được khen ngợi về ngoại hình ưa nhìn mà còn cần trưởng thành và phong cách.
3.4. Sức mạnh khen gợi trong bán hàng:
Lời khen có thể là một phương pháp mạnh mẽ giúp bạn tiếp cận khách hàng và bán hàng hiệu quả hơn. Khi gặp khách hàng lần đầu tiên, để loại bỏ sự phòng thủ của họ và tạo ra một cuộc trò chuyện hài hòa, hãy bắt đầu bằng một lời khen. Bên cạnh đó, bạn cũng nên tìm hiểu ưu điểm của khách hàng, nắm bắt những điểm quan trọng trong suy nghĩ và hứng thú của khách hàng để khen ngợi. Và đừng bao giờ quên lời khuyên: “Hãy bắt đầu bằng một lời khen!”
3.5. Gía trị sự khen gợi trong công việc:
Mọi người cần phải làm việc mỗi ngày. Điều quan trọng là lời khen ngợi trong công việc đôi khi không cần diễn đạt bằng lời. Thể hiện sự tôn trọng và tin tưởng từ bạn cũng mang lại cho người khác cảm giác giá trị và tự tin khi đảm nhận một nhiệm vụ. Khen ngợi một cách thông minh có thể kích thích tinh thần cạnh tranh, giải phóng tiềm năng của đối thủ và thậm chí khiến họ làm nên điều kỳ diệu. Còn các bạn là lãnh đạo, quản lý nên lựa chọn ngôn từ một cách “trung tính” thì hiệu quả sẽ cao hơn.
3.6. Lời khen đúng lúc:
Một lời khen tích cực phải được đưa ra đúng lúc, đúng thời điểm. Khi người khác gặp khó khăn, chán nản, những lời động viên: “Con làm được mà”, “con thử nghĩ xem, mẹ tin con làm được”… sẽ giúp trẻ có thêm sức mạnh tinh thần để tiếp tục làm việc. Vì vậy, hãy nói “con đã tập trung tốt hơn!”, “con đang làm tốt hơn ngày hôm qua!” Đây là những lời khen cần được chia sẻ sau khi trẻ đã nỗ lực hết mình. Khi trẻ cần một động lực để tiếp tục tin vào bản thân “có thể làm được”. Điều này giúp người khác tự tin hơn vào khả năng của chính mình.
3.7. Lời khen đúng việc:
Lúc nào cũng muốn nghe khen. Tuy nhiên, không phải cái gì cũng nên khen ngợi. Và cũng đừng đánh đồng sự tiến bộ, tích cực của trẻ với những khả năng mà trẻ tự nhiên có như đánh răng, rửa mặt, thay quần áo hay chào hỏi người khác. Những lời khen lặp đi lặp lại hàng ngày tạo cảm giác nhàm chán. Chúng ta không nên khen người khác một cách tùy tiện vì nghĩ rằng khen cũng sẽ có lợi. Bé đang vẽ chân dung bạn, trường hợp bé vẽ không đẹp, cha mẹ không nên miễn cưỡng khen “con vẽ đẹp lắm”, bé sẽ ỷ lại, cho rằng mình vẽ đẹp mà thiếu cố gắng. Thay vào đó, hãy nói: “Con thích vẽ?”, “Mẹ thấy con đang rất cố gắng để hoàn thiện nó.” Nếu con phóng phi tiêu không trúng đích, cha mẹ không nên khen “con giỏi quá”, mà nên là “Mẹ thấy con sắp làm được rồi, con thử lại xem nhé”.
3.8. Lời khen cụ thể:
Khen ngợi tích cực là động lực giúp trẻ cố gắng hơn trong mọi hoạt động. “Sứ mệnh của lời khen” là tạo động lực trong quá trình phát triển nhận thức của trẻ. Vì thế, hãy để việc “điểm huyệt” đúng với sức của con người. Khi lời khen được thể hiện với nội dung chân thực, cụ thể còn có tác dụng hướng dẫn chúng ta hoạt động. Hạn chế những lời khen chung chung, phóng đại “Con thông minh quá!”, “Con thật tuyệt vời!”, “Con giỏi quá!” nhưng hãy cố gắng “chỉ ra” điều mà con bạn được khen ngợi: “Con luôn làm toán rất nhanh!”, “Mẹ rất vui vì con là một học sinh rất kỷ luật và ngoan!”, “Con thật là một thiên tài!