Tâm trạng và nỗi lòng Nguyễn Trãi qua bài thơ Cảnh ngày hè

Nguyễn Trãi không chỉ là một nhà chiến lược quân sự tài ba mà còn là một thi nhân xuất sắc trong nền văn học Việt Nam. Hãy tham khảo bài viết dưới đây về Tâm trạng và nỗi lòng Nguyễn Trãi qua bài thơ Cảnh ngày hè.

1. Giới thiệu về tác giả Nguyễn Trãi:

Nguyễn Trãi (1380-1442) sinh ra ở Thăng Long (Hà Nội ngày nay) trong một gia đình quan lại quyền thế. Cha của ông – Nguyễn Phi Khanh – bị bắt khi ôngcòn nhỏ và bị đày sang Trung Quốc như một tù nhân chính trị. Trước khi ra đi cụ Nguyễn dặn con trai: “Con là người có học, thông minh. Ta hy vọng rằng con sẽ là một người có ích cho đất nước. Con nên tìm cách nào đó để rửa sạch mối nhục cho Việt Nam và trả thù cho việc cha bị bắt đi.”

Lời chia tay của cha đã tác động sâu sắc đến Nguyễn Trãi. Đánh đuổi quân Trung Quốc đang chiếm đóng trở thành ưu tiên hàng đầu, và ông nhanh chóng gia nhập đội quân nổi dậy của Lê Lợi và trong khoảng thời gian gần mười năm, họ đã tổ chức một cuộc nổi dậy đánh đuổi quân Minh ra khỏi Việt Nam và giải phóng dân tộc khỏi ách thống trị của nhà Minh, chấm dứt cuộc chiến tranh đô hộ Việt Nam của Trung Quốc.

Ngoài việc là một nhà chiến lược vĩ đại đã giúp đánh đuổi quân Trung Quốc, ông còn là một thợ rèn chữ nổi tiếng, một nhà thơ tuyệt vời với những vần thơ được biết đến với sự giản dị và phong cách trung thực.

Với những đóng góp cho nền văn học và tư tưởng Việt Nam, Nguyễn Trãi được tôn vinh là một trong 14 vị anh hùng tiêu biểu của dân tộc Việt Nam. Nguyễn Trãi đã được UNESCO vinh danh là “Danh nhân văn hóa thế giới.”

Một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Trãi có thể kể đến như: Ức Trai thi tập, Quốc âm thi tập, Quân trung từ mệnh tập…

2. Giới thiệu về tác phẩm Cảnh ngày hè:

– Với tập thơ “Quốc âm thi tập” gồm 254 bài, Nguyễn Trãi đã trở thành một trong những người đã xây dựng, đặt nền móng cho sự phát triển của thơ Tiếng Việt.

– Tập thơ Quốc âm thi tập được chia rõ ràng thành bốn phần: Vô đề, Môn thì lệnh (Thời tiết), Môn hoa mộc (Cây cỏ), Môn cầm thú (Thú vật).

– Bài thơ “Cảnh ngày hè” là bài thơ số 43 trong số 61 bài thơ nằm tròn mục “Bảo kính cảnh giới” (nằm ở phần “Vô đề” của tập thơ này).

3. Dàn ý phân tích Tâm trạng và nỗi lòng Nguyễn Trãi qua bài thơ Cảnh ngày hè:

Mở bài:

– Giới thiệu tác giả và tác phẩm:

Nguyễn Trãi là một nhà thơ tuyệt vời với những vần thơ được biết đến với sự giản dị và phong cách trung thực với những đóng góp to lớn cho nền văn học và tư tưởng Việt Nam.

Cảnh ngày hè là một bức tranh đẹp về thiên nhiên và tâm trạng, nỗi lòng yêu nước, thương dân của tác giả.

Thân bài:

– Bức tranh thiên nhiên vẽ cảnh ngày hè nổi lên với những màu sắc vô cùng rực rỡ:

Cây hòa có sức sống mãnh liệt, giờ đây tán của nó xanh mướt bao trùm cả không gian

Sắc đỏ của cây lựu tô đậm thêm khung cảnh mùa hè

Hương sen thoang thoảng pha trong gió

=> Cảnh ngày hè tươi mát tràn đầy sức sống, → Khung cảnh gần gũi, bình dị, thân quen của làng quê mùa hè. Một bức tranh cuối hè nhưng không gợi cảm giác héo úa, khô héo. Đó là bức tranh phong cảnh ngày hè với những màu sắc rực rỡ, tràn ngập sức sống, thấy sức lay động đang dần mạnh mẽ trong lòng cảnh, sức sống xuất phát tuôn trào từ bên trong.

– Nghệ thuật sử dụng ngôn từ:

Các từ láy: đùn đùn, dắng dỏi, lao xao…-> Cảnh ngày hè rộn ràng, náo nhiệt, không khí thật rộn ràng.

Động từ: rợp, đùn, tiễn đưa người đọc cảm nhận được sức sống đang trỗi dậy của cảnh vật mùa hè.

chợ cá làng ngư phủ: Âm thanh nhộn nhịp, sôi động của chợ cá, không khí nhộn nhịp vui tươi của cuộc sống người dân làng chài, tiếng ve: Âm thanh vô cùng quen thuộc của cảnh ngày hè, âm thanh vô cùng rạo rực và rộn ràng

→ Bức tranh cuộc sống làng quê tấp nập, sôi động và tràn đầy sức sống.

– Nhà thơ cảm nhận được sự tinh tế dù là nhỏ bé của cảnh ngày hè qua những giác quan là thị giác và thính giác:

Nhà thơ nhìn những vòm lá xanh, màu đỏ tươi của hoa lựu, tiếng ve kêu râm ran cả không gian và hình ảnh người dân làng chài mỗi sáng thức dậy và bóng người kéo lưới khi chiều về.

Bằng thính giác nhà thơ có thể cảm nhận  được mùi hương của những cánh sen trong gió

=> Tâm hồn và tấm lòng nhà thơ Nguyễn Trãi đã chân thành hòa mình vào thiên nhiên cảnh vật, điều đó cho thấy tác giả Nguyễn Trãi là con người rất yêu đời, yêu cái bình dị của cuộc sống.

Tình yêu đất nước, con người của Nguyễn Trãi:

Phong thái ung dung, thảnh thơi của nhà thơ khi về quê ở ẩn và không muốn vướng vào chốn quan trường chính sự. → Tâm hồn thư thái. Với thái độ và cảm nhận ấy, bức tranh thiên nhiên ngày hè hiện lên hài hòa với tâm hồn trạng thái của con người

Nhưng trong thâm tâm, tấm lòng ông luôn nghĩ đến dân, lo cho dân, lo cho nước, và con người ấy luôn khao khát cho nhân dân và đất nước được hưởng cuộc sống bình yên, ấm no.

Ca ngợi các vị vua trị vì đã mang lại cuộc sống thái bình ấm no hạnh phúc cho nhân faan

– Thể thơ tự do, lời kể tự nhiên, thoải mái như lời ăn tiếng nói hàng ngày của người dân quê. Tâm tình thư thái, nhàn nhã, tao nhã trong ngày dài

Kết bài:

Bức tranh thiên nhiên cảnh ngày hè với cảnh vật vô cùng phong phú, đa dạng, với nhiều màu sắc rực rỡ, âm thanh rộn ràng, căng tràn sức sống, bức tranh về con người với cuộc sống nhộn nhịp, huyên náo.

Tâm hồn yêu thiên nhiên, tinh tế, nhạy cảm, tha thiết với cuộc đời của tác giả.

4. Bài văn phân tích Tâm trạng và nỗi lòng Nguyễn Trãi qua bài thơ Cảnh ngày hè:

Nguyễn Trãi là một đại thi hào của dân tộc với “tấm lòng sáng tựa sao Khuê” (theo lời của vua Lê Thánh Tông) lúc nào cũng tâm nguyện hướng về dân tộc và đất nước. Ngay cả khi bị kẻ gian nghi kị và phải lui về ở ẩn tại Côn Sơn, ông vẫn tha thiết bộc bạch tấm lòng của mình trong cuộc sống tưởng như chỉ biết thiên nhiên đất trời trong chùm thơ gồm 61 bài Bảo kính cảnh giới. Và người đọc cảm thấy vô cùng ấn tượng bài thơ số 43 mang tên Cảnh ngày hè không chỉ ức tranh thiên nhiên cảnh ngày hè với cảnh vật vô cùng phong phú, với nhiều màu sắc rực rỡ, âm thanh rộn ràng, mà còn là tâm trạng và nỗi lòng Nguyễn Trãi về con người đất nước.

Tấm lòng của Nguyễn Trãi thể hiện ở ngay câu thơ đầu với tư thế của nhân vật trữ tình:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường”

Câu thơ với nhịp thơ lạ lùng: 1/5 mang đến cảm giác thư thái của thi nhân đang ngồi trước hiên nhà hóng mát, hòa mình vào thiên nhiên không quan tâm việc đời. Nhưng ẩn sâu bên là tâm trạng khó nói được thể hiện ở từ “ngày trường”, diễn tả một ngày rất dài, với cảm giác buồn chán, vô vị. Đó sẽ là khởi nguồn cho bao nỗi suy tư của con người bất đắc chí khi đối diện với một thiên nhiên đầy sức sống:

“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương.

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”

Đó là một bức tranh thiên nhiên tràn ngập màu sắc với cây hòe buông sắc lục bao trùm lên cảnh vậtvới một sắc xanh hay là sắc đỏ của thạch lựu trước nhà cùng sắc hồng nhẹ nhàng của ao sen. Cái tài tình của tác giả khi câu trên tả sắc, câu dưới lại gợi hương khiến nhiên nhiên cũng nhuốm màu xúc cảm, khi dịu nhẹ lan khi lại bừng bừng mạnh mẽ. Và cuối cùng để lại cảm giác man mác tiếc nhớ muốn níu kéo lúc cuối  hè. Giữa khung cảnh thiên nhiên ấy, một người có tâm hồn tinh tế như nhà thơ cũng nguôi ngoai bao phần nỗi niềm để hòa cùng thiên nhiên đầy sức sống.

Nguyễn Trãi tiếp tục trải lòng vào những thanh âm muôn vẻ của con người và cảnh vật:

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”

Đó là những thanh âm được cảm nhận từ xa đến gần, từ lao xao nhộn nhịp đến dắng dỏi hơi buồn phiền. Thiên nhiên chẳng u trầm khi chiều buông mà lại sôi động và lao xao trong cuộc sống của những người dân chài vơi cảnh mua bán ồn ào khuấy động cuộc sống hưởng nhàn của nhà thơ. Nguyễn Trãi hướng lòng mình về với cuộc sống đời thường để thấy mình không xa mà được gắn kết như bao người khác. Đó là mối dây liên kết giữa thi nhân với nhân dân hay chính là sự hòa điệu giữa con người và thiên nhiên đầy cân xứng giữa làng ngư phủ. Nghệ thuật tương phản tạo hết sức mới mẻ không phải là sự ảm đạm mà là âm thanh dắng dỏi cầm mạnh mẽ, rạo rực. Bức tranh thiên nhiên ấy hàm chứa thông điệp thẩm mĩ khuấy động tâm tư, nỗi lòng của nhà thơ. Bản thân Nguyễn Trãi có muốn lánh đục về trong nhưng chính bức tranh thiên nhiên xôn xao ấy đã khiến tấm lòng của nhà thơ trở nên náo nức với những niềm vui sự sống thanh bình, quên đi sầu muộn.

Thiên nhiên cảnh vật ấy đã lay thức khát vọng trở lại với đời của người anh hùng đầu bạc với tấm lòng son:

“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,

Dân giàu đủ khắp đòi phương”

Giữa thiên nhiên tuyệt vời ấy Nguyễn Trãi không chỉ muốn giữ lấy sự trong sạch theo triết lí nhà Nho “độc thiện kì thân”, mà trong tâm hồn ông là nỗi niềm “ưu quốc ái dân”, là ước vọng được cống hiến của một con người cả đời vì nước vì nhân dân. Nguyễn Trãi không nhụt giảm ý chí cống hiến cho thái bình thịnh trị như thời đại Đường Ngu luôn hướng về nhân dân. Quả thật, trong hoàn cảnh tranh đấu loạn lạc như bấy giờ tâm hồn Nguyễn Trãi  vẫn luôn “trong sáng và đầy sức sống”. Tâm hồn ấy luôn cháy bỏng ước nguyện và niềm mong ước để nhân dân “khắp nơi không một tiếng hờn giận oán sầu”.

Với tác phẩm Cảnh ngày hè này, Nguyễn Trãi không chỉ là một nhà thơ tuyệt vời với những vần thơ giản dị gần gũi, bình dị và mang đậm “chất” Việt Nam” mà còn khắc họa nên một bức tranh đẹp về thiên nhiên và tâm trạng, nỗi lòng yêu nước, thương dân của một vĩ nhân đương thời.

5. Liên hệ với tác phẩm khác:

Tâm trạng và nỗi lòng của đại thi hào Nguyễn Trãi khiến ta liên tưởng tới tấm lòng chân thành luôn khao khát cống hiến của nhà thơ Đỗ Phủ trong tác phẩm “Bài ca nhà tranh bị gió thu phá”:

“Ước được nhà rộng muôn ngàn gian,

Che khắp thiên hạ kẻ sĩ nghèo đều hân hoan,

Gió mưa chẳng núng, vững như thạch bàn!

Than ôi! Bao giờ nhà ấy sừng sững đứng trước mắt,

Riêng lều ta nát, chịu chết rét cũng được!”

Cả hai nhà thơ đều có sự tương giao trong ý chia luôn muốn cống hiến cho thời đại.