Đối thoại văn hóa được xác định là nhu cầu quan trọng và bức thiết để tạo ra động lực mới thúc đẩy sự biến đổi và phát triển văn hóa trước yêu cầu giữ gìn, phát huy giá trị và bản sắc văn hóa dân tộc trong hội nhập quốc tế. Đây còn được coi là một nội dung của quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa. Trong quá trình phát triển, các nền văn hóa đều diễn ra quá trình tiếp xúc, giao lưu, giao thoa và đối thoại với nhau. Qua đó, giá trị văn hóa của mỗi cộng đồng được tích hợp và trở nên phong phú, đa dạng hơn. Vậy để hiểu chi tiết hơn về đối thoại văn hóa là gì? Mời quý bạn đọc cùng cân nhắc nội dung nội dung trình bày bên dưới.
Đối Thoại Văn Hóa Là Gì? [Chi Tiết 2023]
1. Vì sao phải đối thoại văn hóa?
Một là, thách thức của toàn cầu hóa và sự tiến bộ vượt bậc của khoa học – công nghệ.
Quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra ngày một mạnh mẽ, nhanh chóng và trở thành xu hướng chủ đạo của thế giới. Toàn cầu hóa tạo ra cuộc cách mạng thông tin toàn thế giới, tăng dòng di dân giữa các quốc gia và các nền văn minh, hình thành những trung tâm kinh tế, tài chính thế giới và dòng chảy tài chính toàn cầu… Quá trình này đem lại nhiều cơ hội mới cho loài người, hướng tới một xã hội nhân văn, thịnh vượng của mỗi quốc gia với nền văn minh trên cơ sở sử dụng có hiệu quả những thành tựu của tri thức. Toàn cầu hóa cũng tạo ra sự quảng bá tối đa các đặc trưng và bản sắc văn hóa, từ đó chia sẻ và hướng tới những giá trị văn hóa chung dựa trên sự đa dạng văn hóa của các khu vực khác nhau. Sự phát triển của khoa học và công nghệ còn góp phần làm thay đổi diện mạo của thế giới, tạo ra nhiều cơ hội thuận lợi cho việc giao tiếp giữa các cộng đồng trên trái đất. Tuy nhiên, toàn cầu hóa cũng ẩn chứa đầy sự mâu thuẫn và thách thức đối với nhân loại như: mô hình liên kết thế giới hiện nay đã lỗi thời, không đủ khả năng giải quyết những vấn đề toàn cầu mới; hố ngăn cách giàu nghèo giữa các cộng đồng dân tộc ngày càng rộng; môi trường ô nhiễm; biến đổi khí hậu, xung đột sắc tộc, tôn giáo, xung đột khu vực giữa các nền văn hóa, văn minh diễn biến phức tạp. Vấn đề đặt ra là nhân loại cần đối thoại để lựa chọn xác đáng mô hình thế giới mới đáp ứng được thực tiễn của thế kỷ XXI, nhằm phát triển văn minh toàn cầu.
Hai là, thực tiễn của sự đụng độ trong mỗi nền văn hóa và giữa các nền văn hóa khác nhau.
Trong quá trình định hình và phát triển, mỗi một nền văn hóa vốn luôn chứa đựng những nghịch lý, đó là nghịch lý giữa văn hóa và phản văn hóa. Điều này dẫn đến sự đụng độ giữa các chủ thể khác nhau trong mỗi nền văn hóa. Sự đụng độ văn hóa còn diễn ra khốc liệt thông qua việc sử dụng vũ lực nhằm khẳng định và không loại trừ sự áp đặt văn hóa của cộng đồng này đối với cộng đồng khác.
Nhưng thời đại ngày nay, khi khoa học và công nghệ đạt đến mức làm chủ thế giới, các lợi ích của loài người với tư cách thực hiện “bản chất Người” cũng thống nhất trên quy mô nhân loại toàn cầu. Thế giới văn hóa của con người cũng chỉ có thể tồn tại và phát triển theo quy mô tương xứng. Vì vậy, mỗi cộng đồng vừa phải giữ gìn bản sắc riêng của mình, vừa phải mở cửa tiếp nhận những giá trị văn hóa từ các cộng đồng khác. Điều này tạo nên tính tất yếu của sự đối thoại và giao lưu văn hóa trong đời sống đương đại. Đối thoại giữa các nền văn hóa trên cơ sở bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau chẳng những có thể ngăn chặn được những xung đột đang tiềm ẩn, mà còn thúc đẩy sự phát triển để đạt đến tiếng nói chung của toàn nhân loại. Do đó, đối thoại giữa các nền văn hóa là một khuynh hướng, một khát vọng sống tốt đẹp, một đạo lý đồng thời là một triết lý sống của thế giới hiện nay. Nó là thước đo của hòa bình và khoan dung, là phương tiện cho sự đa dạng và đa nguyên văn hóa với mục tiêu cuối cùng là thúc đẩy sự phát triển để tạo ra những giá trị văn hóa mới. Đối thoại giữa các nền văn hóa nâng cao sự hiểu biết và nhận thức về những giá trị chung của toàn nhân loại; đồng thời cũng thể hiện sự tôn trọng những khác biệt của từng dân tộc; đưa tính nhân văn vào quá trình toàn cầu hóa; đem lại sự phát triển hài hòa và bền vững cho ngôi nhà chung thế giới; đồng thời tạo cơ hội cho các nền văn hóa hợp tác cùng chung sống hòa bình vì sự phát triển bền vững.
Ngày nay, đối thoại giữa các nền văn hóa không có một giới hạn hay ranh giới nào. Sự giao lưu và tiếp biến văn hóa chẳng những mở ra những cơ hội mới cho các cộng đồng hiểu nhau hơn mà còn làm cho chính mỗi cộng đồng hiểu rõ mình hơn. Do vậy sự tương tác giữa các nền văn hóa là một thuộc tính và là tiền đề cho sự phát triển xã hội.
Đối thoại giữa các nền văn hóa nhằm hướng tới sự đa dạng văn hóa, một di sản chung của nhân loại và là nguồn gốc của sự sáng tạo, là động lực cần thiết để phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội, đem lại sự khoan dung và hòa hợp, đưa đến sự đối thoại và hợp tác. Vì vậy, đa dạng văn hóa chính là cơ hội to lớn để xây dựng thế giới hòa bình và ổn định.
Ba là, tính thiết thực và chân chính của mục đích đối thoại văn hóa.
Đối thoại giữa các nền văn hóa như một mô hình mới trong quan hệ giữa các nền văn hóa trên thế giới, lấy con người làm trung tâm, thúc đẩy, mở đường hoặc định hướng cho các cuộc đối thoại khác trên những lĩnh vực chủ yếu như sau:
– Đối thoại để giải quyết hòa bình những xung đột hiện hữu và ngăn chặn những xung đột tiềm tàng về tôn giáo, sắc tộc hoặc lãnh thổ.
– Đối thoại để triển khai và vận dụng một cách sáng tạo Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế về quyền con người, chủ quyền quốc gia và quyền tự quyết của các dân tộc.
– Đối thoại để bảo tồn sự đa dạng văn hóa, bảo vệ bản sắc văn hóa các dân tộc trong quá trình hội nhập với khu vực và thế giới.
– Đối thoại để ngăn chặn sự bất công trong quan hệ kinh tế và thương mại giữa các nước phát triển và đang phát triển.
– Đối thoại để chia sẻ những thành tựu của y học nhằm chống lại những hiểm họa của đại dịch HIV – AIDS và nhiều bệnh dịch nguy hiểm khác đang có nguy cơ lây lan đe dọa cuộc sống con người.
– Đối thoại để tránh nguy cơ của một sự “tự sát toàn cầu” do con người tự mình gây ra những thảm họa môi trường khó có thể lường trước.
– Đối thoại vì một nền hòa bình cho nhân loại và sự phát triển bền vững cho cả hành tinh.
2. Đối thoại văn hóa với việc giữ gìn bản sắc văn hóa Việt Nam
Bản sắc văn hóa là sắc thái thể hiện bản chất độc đáo của một nền văn hóa. Đó là những giá trị đặc sắc được sàng lọc, bảo lưu, lắng đọng thành “hồn núi sông”, kết tinh thành truyền thống, góp phần gìn giữ và phát triển cộng đồng qua những thử thách khắc nghiệt của lịch sử. Bản sắc văn hóa là kết quả của một quá trình lựa chọn những giá trị của một cộng đồng trong quá trình tương tác với tự nhiên và xã hội, phân biệt với cộng đồng khác. Bản sắc được biểu hiện trong đời sống hằng ngày của mỗi cộng đồng, từ nếp sống, nếp sinh hoạt, từ cách chế biến món ăn đến trang trí họa tiết trong trang phục, từ kiến trúc nhà ở đến nơi thờ tự, từ tình cảm yêu thương đùm bọc giữa người với người đến cả cách ứng xử với kẻ thù địch và ứng xử với tự nhiên,…
Bản sắc văn hóa Việt Nam có nguồn gốc từ nền văn hóa nông nghiệp lúa nước cách đây hơn 3000 năm, gọi chung là “Nền văn minh lúa nước” với cấu trúc xã hội Nhà – Làng – Nước, là cơ sở hình thành sắc thái đầu tiên của trí tuệ, tâm hồn, đạo lý, phong tục tập cửa hàng, lối sống của người Việt cổ, tổng hòa thành bản sắc cội nguồn văn hóa Việt Nam. Hệ giá trị tinh thần cốt lõi đã được sàng lọc bồi đắp trong lịch sử dài lâu của văn hóa Việt chính là lòng yêu nước nồng nàn, ý thức cộng đồng sâu sắc, tinh thần đoàn kết, đức tính cần cù, thiết thực, linh hoạt, sáng tạo trong lao động sản xuất, tổ chức cuộc sống, xây dựng và bảo vệ đất nước. Đây chính là hệ quy chiếu, là màng lọc nhạy cảm và chắc chắn để ông cha chúng ta lựa chọn và tiếp nhận những giá trị văn hóa từ bên ngoài, làm phong phú hơn cho giá trị văn hóa Việt Nam trong tiến trình lịch sử giao lưu văn hóa đầy cam go, khắc nghiệt song cũng vô cùng vẻ vang của dân tộc.
Đối thoại văn hóa trong lịch sử dân tộc
Trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước, dân tộc Việt Nam đã đối thoại với nhiều nền văn hóa như văn hóa Trung Quốc, văn hóa Ấn Độ, văn hóa phương Tây. Quá trình tiếp xúc, giao thoa và tiếp biến văn hóa dài lâu ấy, có cả cưỡng bức văn hóa và đối thoại văn hóa, có khi vừa chống lại vừa tiếp thu, lúc mạnh, lúc yếu,… Văn hóa Việt Nam đã thể hiện sự dung hợp trong tiếp nhận và tiếp biến văn hóa để giữ gìn bản sắc dân tộc. Nhiều yếu tố văn hóa Đông Tây đã được dung hợp để làm giàu cho văn hóa Việt Nam.
– Đối thoại giữa các cộng đồng người Việt trong không gian văn hóa Đông Nam: Đây là giai đoạn giao lưu đối thoại văn hóa dựa trên cơ sở bình đẳng, tự chủ và hữu hảo. Không gian văn hóa trải dài từ phía nam sông Dương Tử trong vùng nhiệt đới trồng lúa nước, dựa trên sự tương đồng về tự nhiên và trình độ lao động sản xuất, thói quen sinh hoạt vật chất và tinh thần (cùng chịu ảnh hưởng chung của văn minh Ấn Độ). Kết quả của cuộc đối thoại lần này là những yếu tố chung của nền văn hóa Việt Nam được hình thành sau khi đã tiếp nhận nhiều giá trị văn hóa độc đáo, đa dạng từ cộng đồng các dân tộc anh em trên cùng lãnh thổ và khu vực Đông Nam Á.
– Đối thoại văn hóa với Ấn Độ: Văn hóa Việt Nam tiếp nhận văn hóa Ấn Độ từ hai con đường. Ở phía Nam, Phật giáo được lan truyền từ Ấn Độ vào những năm đầu công nguyên, đến với cộng đồng người Chăm ở miền Trung Việt Nam. Phía Bắc, dòng Phật giáo Đại thừa đến từ Trung Hoa đem lại cho Việt Nam những sắc thái tôn giáo mới, có phần đã được Trung Hoa hóa vào thế kỷ IX hoặc X.
– Đối thoại văn hóa với Trung Hoa: Trung Hoa có một nền văn hóa, văn minh lâu đời, lan tỏa, ảnh hưởng lớn để trở thành một vùng văn hóa Hán khá rộng. Sự đối thoại văn hóa của Việt Nam với Trung Hoa lần đầu diễn ra trên cơ sở của sự áp đặt. Nho giáo, một học thuyết chủ chốt của kiến trúc thượng tầng Trung Hoa, khi mới du nhập vào Việt Nam, đã ảnh hưởng chủ yếu đến các tầng lớp trên của xã hội. Người Việt lúc bấy giờ đang chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của Phật giáo, một tôn giáo củng cố tình yêu thương của con người, khác với Nho giáo uỷ quyền cho kẻ xâm lược. Thế kỷ X, khi Việt Nam trở thành quốc gia độc lập, đối thoại văn hóa Việt Nam với văn hóa Trung Hoa diễn ra trên cơ sở bình đẳng, tự nguyện và hữu hảo. Việt Nam đã chủ động tiếp nhận giá trị tích cực của Nho giáo trong giáo dục cũng như trong tổ chức bộ máy nhà nước và các quy tắc ứng xử.
– Đối thoại văn hóa với phương Tây: Việt Nam đối thoại văn hóa với phương Tây từ khoảng thế kỷ XVI, XVII trở đi. Đó là sự đụng độ văn hóa giữa nền văn minh công nghiệp của thực dân Pháp và nền văn minh tiền công nghiệp Việt Nam vào thế kỷ XIX. Dù ở vị thế yếu hơn, song nền văn hóa Việt Nam không những không bị đồng hóa mà còn phát triển mạnh mẽ nhờ biết bao dung, lựa chọn, tiếp thu được nhiều tinh hoa văn hóa Pháp. Điều này được chứng minh ở sự biến đổi từ văn hóa vật chất đến văn hóa tinh thần và tổ chức cộng đồng của văn hóa Việt Nam. Văn hóa Việt Nam được tôi luyện hơn 2000 năm vừa chống đối vừa đối thoại với văn hóa Trung Hoa, đủ sức tiếp biến thành công văn hóa phương Tây và sẵn sàng hội nhập văn hóa trong khu vực cũng như thế giới.
– Đối thoại văn hóa thời đại mới: Sau chiến thắng lịch sử năm 1975, đất nước thống nhất, Việt Nam đã vượt qua muôn vàn khó khăn trong thời kỳ hậu chiến và sau đó chuyển sang nền kinh tế thị trường mở cửa hội nhập cả về kinh tế lẫn văn hóa với các nước trong khu vực, thế giới. Cuộc đối thoại văn hóa lần này diễn ra trong thời đại toàn cầu hóa và đối thoại văn hóa giữa các dân tộc trở thành nhu cầu thiết yếu, tự giác của các dân tộc, làm cho các dân tộc gần gũi, hiểu biết nhau hơn. Tuy nhiên, toàn cầu hóa cũng đem đến không ít những thách thức với Việt Nam. Sự áp đặt nền văn hóa của kinh tế thị trường tất yếu kéo theo những bất bình đẳng giữa các dân tộc. Việt Nam hiện là một nước đang phát triển, xét về sự phát triển kinh tế và thu nhập quốc dân có thấp hơn so với các nước trên thế giới nên sự hưởng thụ và sáng tạo văn hóa còn hạn chế, người dân không có nhiều cơ hội tiếp cận những phương tiện khoa học – kỹ thuật để đối thoại với các nền văn hóa khác trên thế giới. Bên cạnh đó, trên thế giới còn tồn tại những nước lớn có ý đồ áp đặt những chuẩn mực xã hội, chuẩn mực văn hóa, để từ đó áp đặt về kinh tế và chính trị lên các nước nhỏ và yếu hơn. Đó là điều Việt Nam phải đối mặt và lựa chọn trong quá trình đối thoại văn hóa.
Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc
Việt Nam ngày nay là một nước độc lập, có chủ quyền và không ngừng nâng cao vị thế trên trường quốc tế. Dân tộc ta đã và đang chủ động, tích cực đối thoại một cách bình đẳng, sáng tạo trong xu thế hội nhập văn hóa toàn cầu. Những bài học kinh nghiệm sâu sắc từ các cuộc đối thoại văn hóa trong trường kỳ lịch sử chính là hành trang quý báu cho dân tộc ta trong đối thoại văn hóa thời đại mới. Để có thể xây dựng thành công nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Việt Nam cần phát huy mạnh mẽ nội lực văn hóa dân tộc, kết hợp đối thoại văn hóa bằng nhiều cách thức đa dạng với các nước trong khu vực và thế giới như: song phương, đa phương, chính thức, phi chính thức. Những hành động đó cần dựa trên cơ sở lấy con người làm mục tiêu tối thượng, coi trọng quyền lợi quốc gia, dân tộc; coi trọng các nguyên tắc đạo đức, các giá trị văn hóa đặc biệt là sự khoan dung; tôn trọng nhân quyền, dân chủ, pháp luật và đa dạng văn hóa. Trong quá trình đối thoại, chúng ta phải hướng vào tri thức để đem lại sự hiểu biết lẫn nhau, tìm điểm chung và nét khác biệt, cùng những cách thức bảo lưu sự khác biệt, góp phần làm phong phú cho tính thống nhất; loại bỏ xu hướng cá biệt hóa, thúc đẩy sự hòa nhập và dung hợp. Lúc này, giáo dục càng phát huy hơn bao giờ hết vai trò của mình trong việc nâng cao nhận thức cho cộng đồng, đặc biệt là tầng lớp thanh niên về những giá trị đặc sắc của văn hóa dân tộc mình và sự tôn trọng giá trị văn hóa của các dân tộc khác. Nhà nước cần hoạch định phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân, xây dựng xã hội bình đẳng, dân chủ, tạo điều kiện để người dân có thể đối thoại văn hoá và hội nhập với khu vực cũng như thế giới.
Trên đây là toàn bộ nội dung mà chúng tôi muốn chia sẻ đến quý bạn đọc về Độc thoại văn hóa là gì? Nếu có bất kỳ câu hỏi pháp lý liên quan, bạn đọc vui lòng liên hệ với chúng tôi để được hỗ trợ tư vấn.