Hiện nay trong giai đoạn hội nhập thương nhân các nước ký kết khá nhiều hợp đồng thương mại quốc tế. Do vậy việc xây dựng hợp đồng thương mại quốc tế chặt chẽ cũng như lựa chọn luật áp dụng trong hợp đồng là điều tất yếu nhằm tránh tranh chấp thương mại quốc tế. LVN Group xin gửi tới những Lưu ý khi lựa chọn luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế giúp khách hàng hiểu thêm.
Nguyên tắc chọn luật áp dụng trong thương mại quốc tế
1. Giới thiệu về Các quy tắc La Hay về lựa chọn pháp luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế
I.1 Khi các bên tham gia vào một hợp đồng có mối liên hệ với nhiều quốc gia, vấn đề bên nào xác định các quy tắc pháp luật điều chỉnh giao dịch thường phát sinh. Câu trả lời rõ ràng là cần thiết với tòa án hoặc hội đồng trọng tài giải quyết tranh chấp giữa các bên, và việc hiểu biết các quy tắc điều chỉnh nghĩa vụ của mình cũng cần thiết với chính các bên liên quan trong việc hoạch định và thực hiện giao dịch.
I.2 Xác định pháp luật áp dụng đối với một hợp đồng mà không tính đến ý chí rõ ràng của các bên trong hợp đồng đó có thể dẫn đến tình trạng không chắc chắn về mặt pháp lý vì sự khác biệt về cách giải quyết vấn đề giữa các quốc gia khác nhau. Đây là một trong những nguyên nhân mà khái niệm quyền tự định đoạt của các bên (“party autonomy”) trong việc xác định pháp luật áp dụng được phát triển và chiếm ưu thế.
I.3 Quyền tự định đoạt của các bên, đề cập đến quyền năng của các bên trong hợp đồng trong việc lựa chọn pháp luật điều chỉnh hợp đồng đó, tăng cường sự chắc chắn và dự đoán trước được trong thoả thuận hợp đồng chính giữa các bên và ghi nhận rằng các bên trong hợp đồng có thể ở vị trí tốt nhất để xác định những nguyên tắc pháp lý nào là phù hợp nhất với giao dịch của mình. Nhiều quốc gia đã đi đến kết luận này và, vì vậy, khiến cho quyền tự định đoạt của các bên trở thành cách tiếp cận chủ đạo hiện nay. Tuy nhiên, khái niệm này vẫn chưa được áp dụng ở tất cả mọi nơi.
I.4 Hội nghị La Hay về tư pháp quốc tế (“Hội nghị La Hay”) tin tưởng rằng những lợi ích do quyền tự định đoạt của các bên mang lại là cần thiết và khuyến khích việc mở rộng khái niệm này tại các quốc gia chưa áp dụng, hoặc đã áp dụng nhưng có những hạn chế đáng kể, cũng như tiếp tục phát triển và hoàn thiện khái niệm này khi nó đã được chấp nhận.
I.5 Theo đó, Hội nghị La Hay đã ban hành Các quy tắc La Hay về lựa chọn pháp luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế (“Các quy tắc”). Các quy tắc có thể được coi như một giải thích về cách thức xây dựng một cơ chế lựa chọn pháp luật toàn diện để tạo hiệu lực cho quyền tự định đoạn của các bên và một hướng dẫn về các “thực tiễn tốt nhất” (best practices) trong xây dựng và hoàn thiện một hệ thống như vây.
2. Thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng
I.6 Lựa chọn pháp luật của các bên phải được phân biệt với các thỏa thuận hợp đồng chính giữa các bên (“Hợp đồng chính”). Hợp đồng chính có thể, ví dụ, là một hợp đồng mua bán, hợp đồng dịch vụ hoặc hợp đồng cho vay. Các bên có thể lựa chọn pháp luật áp dụng trong hợp đồng chính của mình hoặc bằng một thỏa thuận riêng về lựa chọn pháp luật áp dụng (sau đây gọi là một “thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng”).
I.7 Thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng cũng nên được phân biệt với điều khoản hay thỏa thuận về thẩm quyền, điều khoản hay thỏa thuận về lựa chọn nơi xét xử, hoặc điều khoản hay thỏa thuận về lựa chọn tòa án, tất cả các thỏa thuận này đồng nghĩa chỉ thỏa thuận của các bên về nơi xét xử (thường là tòa án) sẽ giải quyết tranh chấp. Thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng cũng nên được phân biệt với điều khoản hay thỏa thuận trọng tài để chỉ thỏa thuận của các bên đưa tranh chấp ra giải quyết tại hội đồng trọng tài. Mặc dù các điều khoản hoặc thỏa thuận này (gọi chung là“thỏa thuận về giải quyết tranh chấp”) thực tiễn thường được kết hợp với thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng, chúng phục vụ những mục đích khác nhau. Các quy tắc chỉ áp dụng với thỏa thuận lựa chọn pháp luật mà không phải là thỏa thuận về giải quyết tranh chấp hay các vấn đề khác thường được coi là những vấn đề về mặt thủ tục tố tụng.
3. Bản chất của Các quy tắc chọn luật áp dụng trong thương mại quốc tế
I.8 Như tiêu đề đã chỉ ra, Các quy tắc không tạo thành một văn kiện có tính ràng buộc chính thức như một Công ước mà các quốc gia có nghĩa vụ phải trực tiếp áp dụng hoặc nội luật hóa vào trong pháp luật quốc gia. Cũng như văn kiện này không phải là một luật mẫu mà các quốc gia được khuyến khích ban hành. Thay vào đó, đây là một bộ nguyên tắc không có tính ràng buộc mà Hội nghị La Hay khuyến khích các quốc gia kết hợp vào trong cơ chế lựa chọn pháp luật áp dụng của quốc gia mình theo cách thức phù hợp với hoàn cảnh của từng quốc gia. Bằng cách này, Các quy tắc có thể định hướng cải cách pháp luật quốc gia về lựa chọn pháp luật áp dụng và Các quy tắc có thể vận hành bên cạnh các văn kiện hiện có về cùng nội dung này (xem Bản quy định Rome I và Công ước thành phố Mexico, cả hai văn kiện này đều thể hiện và áp dụng khái niệm quyền tự định đoạt của các bên).
I.9 Là một văn kiện không có tính ràng buộc, Các quy tắc khác biệt với những văn kiện khác do Hội nghị La Hay xây dựng. Trong khi Hội nghị La Hay không loại trừ khả năng phát triển một văn kiện có tính ràng buộc trong tương lai, Hội nghị cho rằng một bộ quy tắc không có tính ràng buộc mà có tính khuyến nghị là phù hợp hơn ở thời gian hiện tại để gia tăng sự chấp nhận đối với nguyên tắc về quyền tự định đoạt của các bên trong hợp đồng thương mại quốc tế và phát triển các cơ chế pháp lý được thiết kế phù hợp áp dụng nguyên tắc này một cách hài hòa và khả thi. Vì Các quy tắc có tác động tới cải cách pháp luật, chúng nên khuyến khích sự hài hòa hóa giữa các quốc gia trong giải quyết vấn đề này và có thể nhờ đó dẫn đến hoàn cảnh phù hợp cho một văn kiện có tính ràng buộc.
I.10 Trong khi việc thông qua các nguyên tắc không có tính ràng buộc như vậy là cách thức mới đối với Hội nghị La Hay, các văn kiện dạng này lại khá phổ biến. Trên thực tiễn, Các quy tắc đã bổ sung vào số lượng ngày càng lớn các văn kiện không có tính ràng buộc của các tổ chức khác đã đạt được thành công trong xây dựng và hài hòa hóa pháp luật. Xem, ví dụ, tác động của các quy tắc của UNIDROIT và PECL trong phát triển pháp luật về hợp đồng.
4. Nguyên tắc chọn luật áp dụng trong thương mại quốc tế
I.15 Lời mở đầu và 12 điều tạo thành văn kiện này có thể được coi là một bộ luật quốc tế về các thực tiễn tốt nhất hiện này liên quan đến công nhận quyền tự định đoạt của các bên trong lựa chọn pháp luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế, với những điều khoản tiên tiến phù hợp.
I.16 Một số quy định phản ánh cách tiếp cận là nội dung của sự đồng thuận quốc tế rộng rãi. Các quy định này bao gồm khả năng cơ bản của các bên trong việc lựa chọn pháp luật áp dụng (Lời mở đầu, đoạn thứ nhất và Điều 2 (1)) và các hạn chế phù hợp với việc áp dụng pháp luật do các bên lựa chọn (xem Điều 11). Hy vọng rằng một quốc gia đã chấp nhận một hệ thống ủng hộ quyền tự định đoạt của các bên sẽ thông qua các quy tắc phù hợp với những quy định này.
I.17 Các quy định khác phản ánh quan điểm của Hội nghị La Hay về thực tiễn tốt nhất và gửi tới những giải thích hữu ích cho các quốc gia đã chấp nhận quyền tự định đoạt của các bên. Các quy tắc này bao gồm quy định về xác định khả năng các bên được lựa chọn pháp luật khác nhau điều chỉnh những phần khác nhau của hợp đồng (xem Điều 2 (2)), được ngầm chọn pháp luật áp dụng (Điều 4) và thay đổi lựa chọn pháp luật áp dụng của mình (xem Điều 2(3)), cũng như không đòi hỏi có mối liên hệ giữa pháp luật được chọn và giao dịch hay các bên (xem Điều 2(4)). Cũng như vậy, phù hợp với các cơ chế của nhiều quốc gia và các văn kiện khu vực, Điều 7 quy định hiệu lực riêng rẽ giữa thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng với hợp đồng chính, và Điều 9 mô tả phạm vi của pháp luật áp dụng. Các quy định về thực tiễn tốt nhất khác đưa ra chỉ dẫn về làm thế nào để xác định phạm vi áp dụng của pháp luật đã được lựa chọn trong bối cảnh quan hệ ba bên khi có sự thế quyền trong hợp đồng (xem Điều 10) và làm thế nào để giải quyết vấn đề khi các bên có cơ sở kinh doanh ở nhiều quốc gia (xem Điều 12). Những quy định về thực tiễn tốt này gửi tới những khuyến nghị cần thiết cho các quốc gia trong ban hành hoặc hiện đại hóa cơ chế ủng hộ quyền tự định đoạt của các bên. Tuy nhiên, Hội nghị La Hay nhận thấy một quốc gia có thể có cơ chế ủng hộ quyền tự định đoạt của các bên một cách hiệu quả mà không chấp nhận toàn bộ các thực tiễn tốt này.
I.18 Các quy định nhất định trong Các quy tắc phản ánh những cách thức giải quyết vấn đề mới. Một trong những tính chất cần thiết nhất được thể hiện tại Điều 3, cho phép các bên lựa chọn không chỉ pháp luật của một quốc gia mà cả các “nguyên tắc pháp luật”, phát triển từ các nguồn phi quốc gia, trong những giới hạn nhất định. Về mặt lịch sử, việc lựa chọn các quy tắc hay “nguyên tắc pháp luật” thường được sử dụng điển hình trong bối cảnh giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Khi tranh chấp được đưa ra tranh tụng trước tòa án của một quốc gia, các quy tắc tư pháp quốc tế thường yêu cầu thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng của các bên phải chỉ ra hệ thống pháp luật của một quốc gia. Một số cơ chế cho phép các bên được kết hợp bằng cách chỉ dẫn trong hợp đồng các nguyên tắc pháp luật hoặc tập cửa hàng thương mại. Tuy nhiên, sự kết hợp bằng cách chỉ dẫn này, khác với việc cho phép các bên chọn lựa nguyên tắc pháp luật là pháp luật áp dụng với hợp đồng của họ.
I.19 Các quy định tiên tiến khác bao gồm các quy định tại các Điều 5,6 và 8. Điều 5 quy định các quy tắc có tính chất căn bản của tư pháp quốc tế là không có yêu cầu cụ thể nào về mặt cách thức đối với thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng để thỏa thuận đó có hiệu lực, trừ khi các bên thỏa thuận khác. Trong số các quy định tại Điều 6 có quy định về giải pháp đối với vấn đề khó khăn là xung đột về cách thức (“battle of forms”) hay, cụ thể hơn là hậu quả khi cả hai bên đều lựa chọn pháp luật thông qua trao đổi điều khoản tiêu chuẩn. Điều 8 quy định loại trừ dẫn chiếu, nhưng không giống như một số văn kiện khác, quy định này cho phép các bên được thỏa thuận khác một cách rõ ràng.
5. Lưu ý khi lựa chọn luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế
Luật áp dụng cho hợp đồng thương mại quốc tế có thể là luật do các bên thỏa thuận lựa chọn hoặc theo hướng dẫn pháp luật Tuy nhiên, khi chọn luật áp dụng điều chỉnh Hợp Đồng, các bên cần lưu ý đến các điều kiện trước khi chọn luật áp dụng để đưa vào Hợp Đồng đó:
– Luật được chọn phải có nội dung phù hợp: không trái với những nguyên tắc cơ bản của pháp luật nước mình; với thông lệ chung của hoạt động thương mại quốc tế;
– Luật được chọn phải là luật thực chất: vì nếu chấp nhận luật tự chọn bao gồm cả luật xung đột thì đồng nghĩa với việc chấp nhận dẫn chiếu đến pháp luật nước ngoài. Vì vậy, trong một số trường hợp, khi luật được chọn có quy phạm xung đột dẫn chiếu đến một luật khác và luật đó được áp dụng thì luật được áp dụng này đã trái với ý chí tự chọn luật ban đầu của các bên.
– Lựa chọn luật không nhằm lẩn tránh pháp luật: Các bên trong Hợp Đồng nếu cố ý khai thác các quy định của pháp luật nhằm mục đích lẩn tránh hệ thống pháp luật đáng lẽ phải được áp dụng để điều chỉnh quan hệ giữa các bên trong Hợp Đồng sẽ bị coi là vi phạm pháp luật.
– Luật được chọn phải dễ tiếp cân về mặt nội dung và ngôn ngữ :Ngôn ngữ trong luật được chọn tốt nhất là ngôn ngữ thông dụng của mình, cần chọn luật của nước được viết bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau, mang tính công khai minh bạch, ổn định và sẽ dễ tìm thấy trên các phương tiện thông tin.
– Luật được chọn phải có tính “trung lập” với hệ thống pháp luật của các bên, tránh có những quy định và sự khác biệt lớn trong việc áp dụng và giải thích luật.
– Trong trường hợp việc chọn luật áp dụng khó khăn, các bên có thể áp dụng biện pháp bảo lưu việc áp dụng luật quốc gia cho những vấn đề không được quy định trong Hợp Đồng.