Đấu thầu là một đề nghị giá (thường có tính cạnh tranh) do một cá nhân hoặc doanh nghiệp đặt ra cho một sản phẩm hoặc dịch vụ hoặc một nhu cầu rằng một cái gì đó được thực hiện. Đấu thầu được sử dụng để xác định chi phí hoặc giá trị của một dịch vụ hoặc sản phẩm. Sau đây là nội dung trình bày: Những trường hợp phải thực hiện đấu thầu [cập nhật 2023]
Những trường hợp phải thực hiện đấu thầu
Chỉ định thầu đối với nhà thầu được áp dụng trong các trường hợp sau:
Theo khoản 1 Điều 22 Luật đấu thầu 2013 quy định chỉ định thầu như sau:
“1. Chỉ định thầu đối với nhà thầu được áp dụng trong các trường hợp sau đây:
a) Gói thầu cần thực hiện để khắc phục ngay hoặc để xử lý kịp thời hậu quả gây ra do sự cố bất khả kháng; gói thầu cần thực hiện để bảo đảm bí mật nhà nước; gói thầu cần triển khai ngay để tránh gây nguy hại trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe và tài sản của cộng đồng dân cư trên địa bàn hoặc để không ảnh hưởng nghiêm trọng đến công trình liền kề; gói thầu mua thuốc, hóa chất, vật tư, thiết bị y tế để triển khai công tác phòng, chống dịch bệnh trong trường hợp cấp bách;
b) Gói thầu cấp bách cần triển khai nhằm mục tiêu bảo vệ chủ quyền quốc gia, biên giới quốc gia, hải đảo;
c) Gói thầu gửi tới dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa phải mua từ nhà thầu đã thực hiện trước đó do phải bảo đảm tính tương thích về công nghệ, bản quyền mà không thể mua được từ nhà thầu khác; gói thầu có tính chất nghiên cứu, thử nghiệm; mua bản quyền sở hữu trí tuệ;
d) Gói thầu gửi tới dịch vụ tư vấn lập báo cáo nghiên cứu khả thi, thiết kế xây dựng được chỉ định cho chuyên gia của thiết kế kiến trúc công trình trúng tuyển hoặc được tuyển chọn khi chuyên gia có đủ điều kiện năng lực theo hướng dẫn; gói thầu thi công xây dựng tượng đài, phù điêu, tranh hoành tráng, tác phẩm nghệ thuật gắn với quyền chuyên gia từ khâu sáng tác đến thi công công trình;
đ) Gói thầu di dời các công trình hạ tầng kỹ thuật do một đơn vị chuyên ngành trực tiếp quản lý để phục vụ công chuyên giai phóng mặt bằng; gói thầu rà phá bom, mìn, vật nổ để chuẩn bị mặt bằng thi công xây dựng công trình;
e) Gói thầu gửi tới sản phẩm, dịch vụ công, gói thầu có giá gói thầu trong hạn mức được áp dụng chỉ định thầu theo hướng dẫn của Chính phủ phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội trong từng thời kỳ….”
Theo quy định tại Điều 54 Nghị định 63/2014/NĐ-CP thì hạn mức áp dụng cách thức chỉ định thầu như sau:
+ Các trường hợp áp dụng hạn mức chỉ định thầu không vượt quá 500 triệu đồng gồm: Gói thầu gửi tới dịch vụ tư vấn; Gói thầu gửi tới dịch vụ phi tư vấn;Gói thầu gửi tới dịch vụ công
+ Đối với các gói thầu thuộc dự toán mua sắm thường xuyên (gồm các trang thiết bị dành cho đơn vị và chuyên viên công tác trong đơn vị nhà nước theo luật định, vật tư, vật liệu sử dụng thường xuyên; quần áo là đồng phục;…) thì hạn mức chỉ định thầu không quá 100 triệu đồng.
+ Các trường hợp áp dụng hạn mức chỉ định thầu không vượt quá 01 tỷ đồng bao gồm: Gói thầu để mua sắm hàng hóa; Gói thầu để mua thuốc hoặc vật tư y tế; Gói thầu để mua sản phẩm công; Gói thầu để xây lắp; Gói thầu hỗn hợp.
Vì vậy, gói thầu muốn áp dụng cách thức chỉ định thầu thì cần phải thuộc một trong các trường hợp đã quy định tại Luật Đấu thầu và kèm theo một số điều kiện riêng trong từng trường hợp. Các gói thầu đáp ứng được điều kiện chung và điều kiện riêng trong từng trường hợp để được thực hiện theo cách thức chỉ định thầu thì vẫn có thể lựa chọn áp dụng theo các cách thức lựa chọn nhà thầu khác. Việc áp dụng cách thức lựa chọn nhà thầu khác được nhà nước khuyến khích.
Ngoài áp dụng đối với các gói thầu trên, việc chỉ định thầu còn áp dụng cho các nhà đầu tư trong các trường hợp như: có duy nhất nhà đầu tư đăng ký thực hiện; trong lĩnh vực thu xếp vốn, bí mật thương mại, sở hữu trí tuệ, công nghệ có duy nhất nhà đầu tư đủ khả năng để thực hiện; khi thực hiện dự án thì nhà đầu tư đưa ra được dự án khả thi và có thể đạt hiệu quả cao nhất.
Có hai quy trình trong việc thực hiện cách thức chỉ định thầu:
+ Quy trình chỉ định thầu thông thường và quy trình chỉ định thầu rút gọn. Quy trình chỉ định thầu thông thường gồm có 05 giai đoạn: sau khi lập, thẩm định, duyệt hồ sơ yêu cầu việc lựa chọn nhà thầu thì hồ sơ yêu cầu được bán cho những nhà thầu nhất định; nhà thầu khi biết nội dung hồ sơ yêu cầu thì chuẩn bị hồ sơ đáp ứng được những yêu cầu đó; tiếp theo là giai đoạn đánh giá hồ sơ và đưa ra việc thẩm định, đánh giá và chuẩn duyệt kết quả chỉ định thầu; cuối cùng nếu kết quả chỉ định thầu đạt yêu cầu thì sẽ tiến tới ký kết hợp đồng.
+ Quy trình chỉ định thầu rút gọn (chỉ áp dụng trong trường hợp để xử lý kịp thời hoặc khắc phục hậu quả do sự kiện bất khả kháng; thực hiện gói thầu để kịp thời tránh gây nguy hại trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng, tài sản của cộng đồng dân cư trên địa bàn hoặc tránh làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến công trình liền kề; mua thuốc, hóa chất, vật tư y tế tiêu hao phục vụ công tác phòng, chống dịch bệnh trong trường hợp cấp bách hoặc trường hợp áp dụng hạn mức chỉ định thầu): gói thầu được giao trực tiếp cho nhà thầu đủ năng lực và kinh nghiệm sau đó việc hoàn thiện tất cả thủ tục chỉ định thầu diễn ra trong vòng 15 ngày và đi đến ký kết hợp đồng. Trường hợp thực hiện cách thức chỉ định thầu có hạn mức chỉ định thầu thì ngoài việc thực hiện quy trình chỉ định thầu rút gọn vẫn có thể lựa chọn cách thức chỉ định thầu thông thường.
Chỉ định thầu trái phép sẽ bị xử lý thế nào?
Nếu trong trường hợp chỉ định thầu trái phép thì có thể sẽ bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Tùy thuộc vào tính chất, mức độ vi phạm, đơn vị nhà nước khi phát hiện ra sai phạm về đấu thầu trong trường hợp áp dụng chỉ định thầu khi không đủ điều kiện hay áp dụng vượt hạn mức chỉ định thầu luật cho phép sẽ đưa ra các cách thức xử lý khác nhau.
Khi chỉ định thầu trái phép mà gây ra tổn hại thực tiễn thì chắc chắn phải bồi thường và khắc phục hậu quả. Việc bồi thường tổn hại áp dụng đối với cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm pháp luật đấu thầu mà gây tổn hại được thực hiện theo nguyên tắc bồi thường của pháp luật dân sự. Trong đó, chủ thể thực hiện hành vi vi phạm có lỗi thì phải bồi thường và bồi thường đối với mọi tổn hại mà mình gây ra.
Mức độ nặng nhất trong trường hợp vi phạm chỉ định thầu là bị xử lý hình sự. Hành vi chỉ định thầu trái pháp luật có thể sẽ cấu thành nên tội phạm quy định tại Điều 222 Bộ luật Hình sự 2015 về Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng. Trong đó, mức hình phạt cao nhất trong tội này có thể lên tới 20 năm tù giam; ngoài ra, người thực hiện hành vi phạm tội có thể bị cấm làm công việc nhất định hoặc cấm đảm nhiệm chức vụ trong thời hạn từ 01 đến 05 năm và có thể bị tịch thu tài sản.
Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng
Bộ luật Hình sự qui định về Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng
Trách nhiệm của nhà thầu là tuân thủ các quy định của pháp luật về đấu thầu; bảo đảm trung thực, chính xác trong quá trình tham dự thầu. Luật Đấu thầu nghiêm cấm hành vi gian lận, cụ thể là trình bày sai một cách cố ý hoặc làm sai lệch thông tin, hồ sơ, tài liệu của một bên trong đấu thầu nhằm thu được lợi ích tài chính hoặc lợi ích khác hoặc nhằm trốn tránh bất kỳ một nghĩa vụ nào; nhà thầu, nhà đầu tư cố ý gửi tới các thông tin không trung thực trong hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư,..
Do đó trường hợp nhà thầu được chỉ định thầu nhưng gian lận, thông đồng, cố tình làm sai lệch hồ sơ, sai lệch thông tin nhằm nâng khống giá trị gói thầu để thu lợi bất chính, gây tổn hại đặc biệt nghiêm trọng cho Nhà nước thì có thể bị xử lý hình sự theo hướng dẫn tại Điều 222 BLHS hiện hành tội “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng”.
Điều 222 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung 2017 quy định các hình phạt hình sự áp dụng để xử lý các hành vi vi phạm về đấu thầu mà gây hậu quả nghiêm trọng. Theo quy định tại Điều 222 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2017 thì người nào thực hiện một trong các hành vi như: can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu; thông thầu; gian lận trong đấu thầu; cản trở hoạt động đấu thầu; vi phạm quy định của pháp luật về bảo đảm công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu; tổ chức lựa chọn nhà thầu khi nguồn vốn cho gói thầu chưa được xác định dẫn đến nợ đọng vốn của nhà thầu; chuyển nhượng thầu trái phép gây tổn hại từ 100 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng hoặc dưới 100 triệu đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm thì có thể bị xử lý hình sự về tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng. Khoản 3 Điều 222 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 quy định phạm tội gây tổn hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.