1. Khủng bố là gì?
Khủng bố là một, một số hoặc tất cả hành vi sau đây của tổ chức, cá nhân nhằm chống chính quyền nhân dân, ép buộc chính quyền nhân dân, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế, gây khó khăn cho quan hệ quốc tế của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc gây ra tình trạng hoảng loạn trong công chúng:
– Xâm phạm tính mạng, sức khỏe, tự do thân thể hoặc đe dọa xâm phạm tính mạng, uy hiếp tinh thần của người khác;
– Chiếm giữ, làm hư hại, phá hủy hoặc đe dọa phá hủy tài sản; tấn công, xâm hại, cản trở, gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet, thiết bị số của đơn vị, tổ chức, cá nhân;
– Hướng dẫn chế tạo, sản xuất, sử dụng hoặc chế tạo, sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, mua bán vũ khí, vật liệu nổ, chất phóng xạ, chất độc, chất cháy và các công cụ, phương tiện khác nhằm phục vụ cho việc thực hiện hành vi quy định tại điểm a và điểm b khoản 1 Điều 3 Luật Phòng, chống khủng bố;
– Tuyên truyền, lôi kéo, xúi giục, cưỡng bức, thuê mướn hoặc tạo điều kiện, giúp sức cho việc thực hiện hành vi quy định tại các điểm a, b và c khoản 1 Điều 3 Luật Phòng, chống khủng bố;
– Thành lập, tham gia tổ chức, tuyển mộ, đào tạo, huấn luyện đối tượng nhằm thực hiện hành vi quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều 3 Luật Phòng, chống khủng bố;
– Các hành vi khác được coi là khủng bố theo hướng dẫn của điều ước quốc tế về phòng, chống khủng bố mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
* Tài trợ khủng bố là hành vi huy động, hỗ trợ tiền, tài sản dưới bất kỳ cách thức nào cho tổ chức, cá nhân khủng bố.
(Điều 3 Luật Phòng, chống khủng bố 2013)
2. Khái niệm hợp tác quốc tế về chống khủng bố
Hợp tác quốc tế về chống khủng bố được hiểu là tổng thể các nguyên tắc, các quy phạm điều chỉnh quan hệ hợp tác, bao gồm các nguyên tắc ứng xử, quyền và nghĩa vụ hợp tác giữa các quốc gia và các chủ thể khác của pháp luật quốc tế trong hợp tác quốc tế về chống khủng bố do các quốc gia thoả thuận xây dựng. Quá trình hợp tác quốc tế về chống khủng bố giữa các quốc gia dựa trên cơ sở pháp lý là pháp luật quốc tế về chống khủng bố. Nội dung của hợp tác quốc tế về chống khủng bố rất rộng bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau như: trao đổi thông tin; thu thập chuyển giao tài liệu chứng cứ; truy nã, bắt giữ và dẫn độ tội phạm khủng bố; phát hiện, thu giữ tịch thu tài sản có được từ hoạt động khủng bố hoặc nhằm tài trợ cho khủng bố…
3. Các nguyên tắc hợp tác quốc tế về chống khủng bố
– Hợp tác chống khủng bố và các quyền cơ bản của con người
Nội dung của nguyên tắc bảo về quyền con người trong hợp tác quốc tế về chống khủng bố được thể hiện thông qua khía cạnh sau: Trong lĩnh vực hợp tác xây dựng và thực thi các điều ước quốc tế về chống khủng bố phải đảm bảo các quy định về chống khủng bố phải tôn trọng và bảo vệ các quyền con người; Nguyên tắc này đã được ghi nhận trong nhiều điều ước quốc tế song phương và đa phương.
– Hợp tác chống khủng bố và vấn đề lợi ích quốc gia
Nguyên tắc này quy định trách nhiệm của các quốc gia trong quá trình xây dựng, thực thi các điều ước quốc tế về chống khủng bố phải áp dụng các biện pháp cần thiết để ngăn ngừa khủng bố và khi khủng bố đã xẩy ra, quốc gia không được viện dẫn lý do chính trị để từ chối dẫn độ hoặc xét xử tội phạm khủng bố.
– Hợp tác chống khủng bố và vấn đề quyền tài phán quốc gia Nguyên tắc này được đặt ra nhằm đảm bảo cho quá trình xây dựng và thực thi pháp luật quốc tế về chống khủng bố không bị quốc gia lợi dụng để can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác hoặc đơn phương tiến hành các hành vi thuộc quyền tài phán của mình trên lãnh thổ của quốc gia khác khi không được sự cho phép của quốc gia liên quan. Nguyên tắc này có cơ sở pháp lý trong một số điều quốc tế song phương và đa phương.
– Hợp tác chống khủng bố và lợi ích của bên thứ ba Hợp tác quốc tế về chống khủng bố là tất yếu khách quan phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn. Tuy nhiên trong quá trình hợp tác chống khủng bố các bên tham gia hợp tác có thể có những hành vi xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba. Bên thứ ba trong nguyên tắc này phải được hiểu không chỉ bao gồm một quốc gia cụ thể mà bao gồm tất cả các quốc gia và các chủ thể khác của pháp luật quốc tế. Các cách thức hợp tác vi phạm lợi ích của bên thứ ba có thể là: áp dụng các biện pháp bất lợi hơn cho công dân của bên thứ ba; phong toả tài khoản của tổ chức cá nhân của bên thứ ba mà không có lý do chính đáng… Cơ sở pháp lý của nguyên tắc này là các điều ước quốc tế song phương và đa phương, đặc biệt là các điều ước song phương về chống khủng bố thường quy định trực tiếp nguyên tắc này.
4. Cơ sở pháp lý toàn cầu về hợp tác chống khủng bố
4.1. Hợp tác quốc tế về chống khủng bố trong các điều ước quốc tế phổ cập
Liên hợp quốc với tư cách là một trong các tổ chức quốc tế lớn nhất, với chức năng duy trì hoà bình và an ninh quốc tế có vai trò cần thiết mang tính quyết định thành công của cuộc chiến chống khủng bố.
Cơ sở pháp lý toàn cầu về hợp tác chống khủng bố là các điều ước đa phương được thông qua trong khuôn khổ Liên hợp quốc về chống khủng bố. Các điều ước đa phương của Liên hợp quốc về chống khủng bố vừa thể hiện nỗ lực và kết quả hợp tác giữa các quốc gia trong việc xây dựng cơ sở pháp lý quốc tế nhằm ngăn ngừa, trừng trị khủng bố vừa là cơ sở pháp lý trực tiếp và gián tiếp quy định quyền và nghĩa vụ của các quốc gia và các chủ thể khác của Luật quốc tế trong hợp tác đấu tranh chống khủng bố.
4.2. Các quy định về hợp tác ngăn ngừa khủng bố
Qua nghiên cứu các quy định trong 14 công ước quốc tế có liên quan, chúng tôi cho rằng: Số lượng các quy phạm quy định về trách nhiệm hợp tác ngăn ngừa khủng bố của các chủ thể luật quốc tế không nhiều, nằm rải rác trong nhiều điều ước khác nhau.
Mặt khác các quy phạm này cũng chỉ quy định trách nhiệm hợp tác của các bên liên quan đối với các lĩnh vực mà công ước điều chỉnh trong khi đó còn rất nhiều lĩnh vực chống khủng bố mà pháp luật chống khủng bố hiện nay vẫn còn bỏ ngỏ như vấn đề hợp tác chống khủng bố sinh học, khủng bố bằng vũ khí vi trùng… Bên cạnh đó, các quy định về hợp tác quốc tế ngăn ngừa khủng bố đa phần chỉ dừng lại ở mức đề xuất, khuyến nghị, thiếu những quy định chi tiết cụ thể và các biện pháp mang tính ràng buộc trách nhiệm hợp tác giữa các quốc gia. Trong khi đó quốc gia liên quan vẫn có thể viện dẫn nhiều lý do để từ chối hợp tác.
4.3. Các quy định về hợp tác trừng trị khủng bố
Số lượng các quy phạm về hợp tác trừng trị khủng bố chiếm vị trí không nhỏ trong các điều ước quốc tế về chống khủng bố hiện hành. Để trừng trị khủng bố có hiệu quả, đảm bảo mọi hành vi khủng bố đều phải đưa ra xét xử, các điều ước quốc tế về chống khủng bố quy định trách nhiệm hợp tác giữa các quốc gia trong các lĩnh vực như: xác lập và thực thi quyền tài phán, tương trợ tư pháp, dẫn độ và các hoạt động khác có liên quan.
Bên cạnh đó, pháp luật quốc tế về chống khủng bố nói chung và các quy phạm quy định về hợp tác quốc tế về chống khủng bố nói riêng cần tiếp tục được bổ sung hoàn thiện vì những tồn tại sau:
Thứ nhất số lượng điều ước về chống khủng bố hiện này khá lớn nhưng chỉ điều chỉnh một số lĩnh vực nhất định, còn nhiều lĩnh vực có thể phát sinh khủng bố hiện nay và trong tương lai không có quy phạm điều chỉnh như: khủng bố sinh học; khủng bố hoá học, khủng bố mạng…
Thứ hai các nguyên tắc cơ bản về chống khủng bố nói chung và nguyên tắc cơ bản của hợp tác quốc tế về chống khủng bố nói riêng vẫn chưa được quy định một cách trọn vẹn và có hệ thống trong các điều ước quốc tế về chống khủng bố. Thứ ba pháp luật quốc tế về chống khủng bố mặc dù có sự phát triển mạnh mẽ mà biểu hiện là đã có 14 công ước đa phương toàn cầu được thông qua. Tuy nhiên điều kiện đầu tiên, có ý nghĩa quyết định thành công của tiến trình hợp tác quốc tế về chống khủng bố là xây dựng khái niệm thống nhất về khủng bố vẫn chưa đạt được sự đồng thuận giữa các quốc gia.
4.4. Hợp tác quốc tế về chống khủng bố trong các nghị quyết của các đơn vị Liên hợp quốc
Các nghị quyết của Đại hội đồng và Hội đồng bảo an Liên hợp quốc là một bộ phận cấu thành pháp luật quốc tế về chống khủng bố và là cơ sở pháp lý cần thiết cho tiến trình hợp tác quốc tế về chống khủng bố. Nếu như các công ước quốc tế về chống khủng bố được thông qua trong khuôn khổ Liên hợp quốc chứa đựng các quy phạm về ngăn ngừa và trừng trị khủng bố, trách nhiệm của các quốc gia trong tiến trình hợp tác chống khủng bố thì các nghị quyết của Đại hội đồng và Hội đồng bảo an lại có ý nghĩa và tầm cần thiết đặc biệt trong việc đề ra các giải pháp cụ thể về trách nhiệm hợp tác và thực thi các quy định của pháp luật quốc tế về chống khủng bố của các quốc gia và các chủ thể khác của pháp luật quốc tế. So với phạm vi điều chỉnh và nghĩa vụ mà 14 công ước quốc tế được thông qua trong khuôn khổ Liên hợp quốc thì phạm vi điều chỉnh của các nghị quyết được Đại hội đồng và Hội đồng bảo an thông qua rộng hơn.
Bên cạnh đó, các nghị quyết được thông qua trong khuôn khổ Liên hợp quốc còn có phạm vi tác động tới tất cả các quốc gia thành viên Liên hợp quốc, những giải pháp mà các nghị quyết đưa ra đòi hỏi tất cả các quốc gia thành viên phải thực thi. Trong khi đó, các công ước được Liên hợp quốc thông qua chỉ có thể phát sinh hiệu lực đối với một quốc gia khi quốc gia đó là thành viên công ước.