Phát huy một số công tác xây dựng gia đình văn hóa trong thời đại 4.0

Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang tạo ra nhiều thay đổi có ý nghĩa lớn đối với sự phát triển của con người và xã hội, trong đó có sự phát triển gia đình. Cách mạng công nghiệp 4.0 một mặt đem lại những diện mạo mới về văn hóa gia đình, nhưng một mặt cũng đem lại những thách thức lớn đối với văn hóa gia đình, giá trị gia đình. Trên cơ sở phân tích diện mạo của gia đình trong cách mạng công nghiệp 4.0, nội dung trình bày nhấn mạnh tầm cần thiết đặc biệt của giáo dục gia đình trong giai đoạn phát triển hiện nay.

1. Gia đình văn hóa là gì?

Gia đình văn hóa được coi như một kiểu gia đình mới khác với gia đình truyền thống hoặc gia đình cũ trong thời kỳ phong kiến, thực dân. Bởi trong gia đình, ngoài các yếu tố truyền thống đã được chọn lọc và phát huy còn có những yếu tố mới của thời đại đáp ứng yêu cầu của sự phát triển xã hội. Vì vậy, nội dung khái niệm gia đình văn hóa là sự kế thừa văn hóa gia đình truyền thống được nâng cao lên thành giá trị văn hóa gia đình hiện đại – gia đình xã hội chủ nghĩa – gia đình phát triển về vật chất và tinh thần thể hiện qua nề nếp, kỷ cương, thuận hòa, êm ấm, yêu thương và có trách nhiệm với nhau giữa các thành viên trong gia đình. Về điều này, Hồ Chí Minh khẳng định: “Về tinh thần thì phải trên dưới thuận hòa không thiên tư thiên ái. Bỏ thói mẹ chồng hành hạ nàng dâu, dì ghẻ ghét bỏ con chồng. Cưới hỏi, giỗ tết nên đơn giản, tiết kiệm. Trong nhà, ngoài vườn sạch sẽ gọn gàng. Đối với xóm giềng phải thân mật và sẵn sàng giúp đỡ. Đối với việc làng, việc nước phải hăng hái làm gương. Người trong nhà ai cũng biết chữ. Luôn luôn cố gắng làm cho nhà mình thành một nhà kiểu mẫu trong làng. Các gia đình cần tích cực tham gia vào các hoạt động văn hóa của cộng đồng và lôi cuốn các thành viên cùng tham gia qua đó giúp cho thành viên gia đình tiếp thu những giá trị văn hóa dân tộc và làm cho nó trở thành giá trị văn hóa gia đình. Thực hiện tốt chức năng biến văn hóa xã hội thành văn hóa cá nhân bằng sự giáo dục và trao truyền văn hóa của mình”.

2. Thực trạng gia đình trong thời đại 4.0

Không thể phủ nhận những giá trị mà cách mạng công nghiệp 4.0 đang bắt đầu làm thay đổi diện mạo cuộc sống xã hội, mang đến những trải nghiệm mới cho người dân từ trẻ đến già, từ thành thị đến nông thôn. Sự phát triển của truyền thông và công nghệ đã trở thành phương tiện đáp ứng nhu cầu tinh thần của các thành viên trong gia đình mọi lúc, mọi nơi. Trong cách mạng công nghiệp 4.0, Internet và các thiết bị thông minh đã trở nên phổ biến và trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Smartphone, Laptop, Ipad,… là những vật dụng “bất ly thân” gần như trong mọi lúc của cuộc sống.

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư khi tràn vào các nước phát triển và các nước đang phát triển, thì gia đình là một thiết chế có những thay đổi sớm nhất và cũng rất đáng kể. Việt Nam may mắn là quốc gia có đông đảo người sử dụng Internest, các thiết bị thông minh và các mạng xã hội, nên toàn xã hội và đời sống gia đình được hưởng lợi nhiều từ tác động tích cực của cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Hiện nay, trong hầu hết các gia đình Việt Nam, truyền đạt thông tin không nhất thiết phải thông qua giao tiếp trực tiếp, tiết kiệm được rất nhiều thời gian, sức lực và chi phí.

Rất nhiều gia đình quản lý và giám sát hoạt động của trẻ em và tham gia vào giáo dục nhà trường bằng các công cụ thông minh; và điều đó đã nâng cao vai trò của gia đình trong giáo dục và cả trong chất lượng giáo dục.

Nhờ hỗ trợ của các công cụ kỹ thuật, mỗi gia đình cũng như mỗi thành viên gia đình trong giao tiếp với các đơn vị công quyền và với mạng lưới các dịch vụ xã hội… đã thực hiện được không ít công việc và thỏa mãn được rất nhiều nhu cầu, mà trước kia phải mất rất nhiều thời gian cho những hoạt động không cần thiết thì mới có thể thực hiện được. Phương thức sinh hoạt gia đình, nhờ vậy cũng đã thay đổi theo hướng thuận tiện hơn.

Cùng với các chính sách an sinh xã hội của Nhà nước, mạng lưới dịch vụ Y tế đã ít nhiều bảm bảo chắc chắn hơn và hiệu quả hơn đối với sức khỏe của người dân. Tư vấn y tế có thể thực hiện mọi lúc mọi nơi. Các họat động khám chữa bệnh xuyên không gian, các kêu gọi trợ giúp trực tuyến, các phương án chia sẻ rủi ro… đang tác động làm thay đổi quan niệm về y tế trong từng gia đình.
Trẻ em là lớp người được quan tâm sớm nhất và có nhiều dịch vụ xã hội nhất trong điều kiện cách mạng công nghiệp 4.0, khiến cho cách thức nuôi dưỡng và giáo dục trẻ của mỗi gia đình thay đổi gần như khác hẳn so với trước kia.
Với mạng lưới giao thông, các dịch vụ xã hội thuận tiện đã đến tận từng hộ gia đình, nên việc thực hiện các di chuyển không gian từ phạm vi địa phương đến thế giới đã trở nên đơn giản hơn trước rất nhiều.

Chế độ công tác và sinh hoạt hàng ngày của mỗi gia đình, hiện nay đã được giải phóng rất nhiều khỏi những ràng buộc mà mỗi gia đình nếu không cảm thấy thuận tiện, thì có thể loại bỏ.

Dân chủ ngoài xã hội tăng lên, dân chủ trên mạng xã hội phát triển cũng kéo theo dân chủ trong gia đình phát triển.
Đó là những nét tích cực chủ yếu của đời sống gia đình trong sự tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Nhưng chính những tác động tích cực này lại làm con người với con người dường như xa cách nhau hơi. Đối với các thế hệ trong gia đình thì điều này vi phạm trực tiếp đến giá trị gia đình truyền thống.

Cha mẹ không có thời gian dành cho con cái, các thành viên trong gia đình hạn chế giao tiếp, trao đổi tình cảm giữa các thành viên trong gia đình, mọi người đều dành thời gian cho điện thoại và mạng xã hội… Trong nhiều gia đình, sau giờ công tác ở công sở hoặc doanh nghiệp, mọi người chỉ kịp chào hỏi, ăn uống rồi say sưa với thế giới online của mình. Sự xa cách vô hình giữa các thế hệ, thậm chí giữa vợ và chồng ngày càng có vẻ tăng thêm. Tất nhiên, sự xa cách vô hình ít nhiều giải phóng cá nhân, mở rộng biên giới của tư do, nhưng nó tác động khá tiêu cực tới giá trị gia đình.

Theo truyền thống gia đình Việt Nam, các thế hệ trong gia đình có trách nhiệm và niềm vui kính trọng, thương yêu, chăm sóc lẫn nhau. Tuy nhiên, hiện nay dưới tác động của cách mạng công nghiệp 4.0, đạo đức vợ chồng, tình thương yêu anh chị em, thái độ kính trên nhường dưới, tức là khá nhiều chuẩn mực đạo đức của gia đình đã bị suy giảm. Không gian rộng mở hơn đối với cá nhân nhưng thu hẹp đối với gia đình: buồng riêng của trẻ nhỏ thường tách biệt, các kênh giao tiếp riêng qua điện thoại và mạng xã hội thường xuyên kết nối, những người lớn tuổi trở nên cô đơn hơn, nhu cầu, sở thích và sự quan tâm rất đa dạng và riêng rẽ. Con trẻ dường như nhanh khôn hơn nhưng không thích nghe lời, không cần thiết sự khuyên bảo của thế hệ lớn tuổi. Một số người già bị ngược đãi bởi chính con cháu và người thân. người già.

Phân công trách nhiệm thành viên trong gia đình trong cách mạng công nghiệp 4.0 cũng ít nhiều đã thay đổi: con cái ngày nay thường không trực tiếp chăm sóc cha mẹ, biểu hiện của đạo hiếu không nhất thiết phải như truyền thống. Các dịch vụ giám hộ người già, người bệnh, người cô đơn… bắt đầu được chú ý. Các viện dưỡng lão tăng thêm, nhiều cơ sở tốt, nhưng cũng không ít cơ sở hoạt động thiếu trách nhiệm. Các lễ nghi, phép tắc trong gia đình, những lề thói truyền thống… ít được tuân thủ. Trẻ nhỏ được nuông chiều và tính ích kỷ, ỷ lại và đua đòi… dường như tăng lên. Người già khi sức khỏe kém ngày càng cô đơn. Chức năng giáo dục gia đình vẫn được chú ý, nhưng ưu tiên vẫn phải dành cho giáo dục trong nhà trường, nên những chuẩn mực gia đình, văn hóa gia đình, nền nếp gia đình… cách biệt nhau khá xa giữa các gia đình.

3. Công tác xây dựng gia đình văn hóa trong thời đại 4.0

Ngày 04/5/2001 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 72/2001/QĐ-TTg về ngày Gia đình Việt Nam. Quyết định nêu rõ: Lấy ngày 28/6 hằng năm là ngày Gia đình Việt Nam, nhằm đề cao trách nhiệm lãnh đạo của các cấp, các ngành, các đoàn thể và tổ chức xã hội cùng gia đình thường xuyên quan tâm xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc…

Trải qua nhiều thế hệ, gia đình Việt Nam nói chung và gia đình Thủ đô nói riêng được hình thành và phát triển với những chuẩn mực giá trị tốt đẹp, góp phần xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc. Những giá trị quý báu và phát huy trong suốt quá trình lịch sử dựng nước và giữ nước. Qua nhiều thời kỳ phát triển, cấu trúc và quan hệ gia đình có những thay đổi, nhưng chức năng cơ bản của gia đình tồn tại và gia đình vẫn là một nhân tố cần thiết, không thể thiếu trong sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước và Thủ đô.

Cùng với sự phát triển của đất nước, theo thời gian, Ngày Gia đình Việt Nam cũng dần trở thành ngày hội trên mọi miền Tổ chức, một nét đẹp văn hóa – nơi tình yêu thương và chia sẻ được tôn vinh.

Với vị thế là trung tâm chính trị – hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước; các giá trị văn hóa của Hà Nội, trong đó có giá trị gia đình mang đặc trưng hội tụ, kết tinh và lan tỏa; trở thành nguồn lực cần thiết để Hà Nội trở thành Thủ đô văn hiến, anh hùng. Trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội; Đảng bộ và chính quyền các cấp của thành phố luôn coi trọng công tác gia đình.

Với vai trò là tổ chức uỷ quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng cho các tầng lớp phụ nữ, Hội LHPN Hà Nội luôn xác định công tác “Vận động, hỗ trợ phụ nữ xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh” là một trong những nhiệm vụ trọng tâm xuyên suốt. Bởi vậy, các phong trào thi đua, cuộc vận động, chương trình, đề án của Hội đều hướng tới hỗ trợ phụ nữ xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc.

Đặc biệt, cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không 3 sạch” trong Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới đã tập trung hỗ trợ phụ nữ một cách đồng bộ, toàn diện với các tiêu chí cụ thể, vừa mang lại lợi ích thiết thực cho bản thân phụ nữ, gia đình và cộng đồng, vừa là hoạt động phù hợp để phụ nữ tham gia xây dựng nông thôn mới, xây dựng đô thị văn minh. Nhiều mô hình tuyên truyền, vận động hỗ trợ xây dựng gia đình văn hóa, gia đình văn minh hạnh phúc “5 không 3 sạch”, chăm sóc bảo vệ trẻ em được triển khai hiệu quả. Số hộ gia đình đạt danh hiệu gia đình văn hóa, gia đình văn minh hạnh phúc và gia đình “5 không 3 sạch” ngày càng tăng, nhiều hoạt động chăm sóc sức khỏe cho phụ nữ, trẻ em, dân số kế hoạch hóa gia đình ngày càng được quan tâm. Bên cạnh đó, công tác phòng, chống bạo lực gia đình, xâm hại phụ nữ trẻ em, đảm bảo an toàn cho phụ nữ và trẻ em từ trong gia đình ngày càng được chú trọng. Bên cạnh đó, hoạt động hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế gia đình đạt được hiệu quả tốt, góp phần cần thiết nâng cao chất lượng cuộc sống, chăm lo lợi ích thiết thực cho hội viên, phụ nữ, tạo điều kiện hỗ trợ phụ nữ nâng cao vị thế, vai trò trong gia đình và xã hội.

Các hoạt động hưởng ứng 20 năm Ngày Gia đình Việt Nam năm nay diễn ra trong thời gian đặc biệt khi dịch bệnh COVID-19 vẫn đang diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến cuộc sống của nhiều gia đình, nhưng cũng chính trong dịch bệnh lại là thời gian các gia đình lan tỏa tình yêu thương, sự cảm thông, sẻ chia, tinh thần tương thân tương ái, cùng nhau nỗ lực, vượt qua khó khăn với tinh thần “chống dịch như chống giặc”. Những người chồng, người vợ, người mẹ sẵn sàng tạm gác niềm vui, hạnh phúc gia đình để tham gia làm nhiệm vụ nơi tuyến đầu chống dịch.

Việc tổ chức tuyên truyền trực tuyến với nội dung “Xây dựng và giữ gìn hạnh phúc gia đình thời đại 4.0” nhằm chia sẻ bí quyết giữ gìn hạnh phúc gia đình, lan tỏa tình yêu thương, sẻ chia, trách nhiệm của các thành viên trong gia đình và cùng nhau vượt qua đại dịch COVID-19, vun đắp thêm những giá trị để có thêm nhiều gia đình hạnh phúc.

Trong thời đại 4.0, cuộc sống hối hả với cơ hội mưu sinh, trẻ con hối hả vào cuộc đua học và trang bị đủ mọi thứ để kịp thời phát triển và có nhiều cơ hội cho bản thân. Nhịp sống trở nên tất bật như guồng quay của cỗ máy không thể chậm đi và dừng lại. Các thành viên trong gia đình ít giao tiếp trò chuyện trực tiếp với nhau, khoảnh khắc yêu thương trong gia đình bị tước đoạt…

“Theo thống kê, 62% các bậc cha mẹ ở phía Bắc và 57,7% bậc cha mẹ ở phía Nam dành cho nhau đến 30 phút/ngày để trò chuyện hoặc giải trí cùng con cái. Điều này cho thấy, kết nối gia đình ngày càng lỏng lẻo. Do đó, các thành viên cần cân đối công việc, các mối quan hệ để dành thời gian cho gia đình, từ đó gắn kết, chia sẻ với nhau”.

Hơn 40% nguyên nhân gây ra mâu thuẫn, xung đột vợ chồng là bởi những chuyện “không đâu vào đâu”. “Hạnh phúc bị bào mòn bởi những chuyện “không gì to tát” nhưng diễn ra hằng ngày. Nhiều người cho rằng, người thân thì dễ bao dung, dễ thể tất nên dễ “quên” cách lựa lời, cách ứng xử tế nhị, đúng mực… Để giải quyết mâu thuẫn, các cặp vợ chồng cần phải biết kỹ năng tổ chức, phân công lao động, biết cách đưa lời khen ngợi đối phương đúng lúc. Bình đẳng là một trong những yếu tố cần thiết để giữ gìn hạnh phúc gia đình, giúp các thành viên gắn kết với nhau thông qua các công việc chung hằng ngày trong gia đình. Khi mâu thuẫn xảy ra, hãy đặt vào vị trí của người kia để thấu hiểu và chia sẻ, từ đó, hoá giải mâu thuẫn”.