Trong số 12 định hướng phát triển đất nước trong thời kỳ 2021-2030, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng có hai định hướng đề cập “an ninh con người”, cụ thể: Quản lý phát triển xã hội có hiệu quả, nghiêm minh, bảo đảm an ninh xã hội, an ninh con người; thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; xây dựng môi trường văn hóa, đạo đức xã hội lành mạnh, văn minh…” và “Kiên quyết, kiên trì bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa. Giữ vững an ninh chính trị, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, an ninh con người, an ninh kinh tế, an ninh mạng, xây dựng xã hội trật tự, kỷ cương,… Trong nội dung trình bày này, Luật LVN Group sẽ gửi tới một số thông tin liên quan đến mối quan hệ giữa quyền con người và an ninh con người.
1. Quyền con người là gì ?
Quyền con người (Human rights, Droits de L’Homme) là toàn bộ các quyền, tự do và đặc quyền được công nhận dành cho con người do tính chất nhân bản của nó, sinh ra từ bản chất con người chứ không phải được tạo ra bởi pháp luật hiện hành. Đây là những quyền tự nhiên, thiêng liêng và bất khả xâm phạm do đấng tạo hóa ban cho con người như quyền sống, quyền tự do và mưu cầu hạnh phúc, những quyền tối thiểu của con người mà bất kỳ chính phủ nào cũng phải bảo vệ.
Quyền con người không những được nhìn nhận trên quan điểm các quyền tự nhiên (natural rights) mà nó còn được nhìn nhận trên quan điểm các quyền pháp lý (legal right). Theo đó:
Quyền con người được hiểu là những đảm bảo pháp lý toàn cầu có tác dụng bảo vệ các cả nhân và các nhóm chống lại những hành động hoặc sự bỏ mặc mà làm tổn hại đến nhân phẩm, những sự được phép và sự tự do cơ bản của con người.
2. An ninh con người là gì ?
Khái niệm “an ninh con người” lầu đầu tiên được nêu trong Báo cáo Phát triển Con người của Chương trình Phát triển Liên Hợp quốc (UNDP) năm 1994. Theo UNDP, khái niệm an ninh từ lâu được các nước hiểu theo nghĩa hẹp là an ninh quốc gia, trong phạm vi các mối đe dọa đối với chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, hay các vấn đề gắn liền với sự sinh tồn của một quốc gia như chiến tranh, chạy đua vũ trang, phổ biến vũ khí giết người hàng loạt… UNDP cho rằng trong nhận thức về an ninh, các quốc gia đã không lưu tâm tới những mối lo lắng chính đáng về an ninh của những người dân bình thường trong cuộc sống thường nhật của họ. Chính vì vậy, UNDP đã đề xuất khái niệm an ninh con người, với 7 nhân tố cấu thành gồm: an ninh kinh tế, an ninh lương thực, an ninh sức khỏe, an ninh môi trường, an ninh cá nhân, an ninh cộng đồng và an ninh chính trị.
Nội hàm khái niệm an ninh con người có hai khía cạnh chính cần được làm rõ là: (1) Sự an toàn trước các mối đe dọa triền miên như đói nghèo, bệnh tật và áp bức; (2) Con người cần được bảo vệ trước những biến động bất thường và có hại đối với cuộc sống hàng ngày, bất luận họ ở trong gia đình, nơi công sở hay ở cộng đồng.
Ủy ban An ninh con người của Liên Hợp quốc còn đưa ra định nghĩa khác về an ninh con người là phải bảo vệ các giá trị cơ bản cần thiết nhất trong cuộc sống của tất cả mọi người theo hướng tăng cường khả năng tự do lựa chọn và hưởng thụ của con người, nghĩa là bảo vệ con người khỏi những mối đe dọa, các tình huống nguy hiểm và hiện hữu ở khắp mọi nơi trên thế giới. Có nghĩa là, cần phải tạo dựng cùng một lúc các hệ thống chính trị, xã hội, môi trường, kinh tế, quân sự và văn hóa để chúng giúp con người đặt nền móng vững chắc cho sự tồn tại, cho cuộc sống bản thân và bảo vệ nhân phẩm của chính họ.
Ủy ban An ninh con người của Liên Hợp quốc đã đưa ra khuyến nghị 10 điểm: (1) Bảo vệ con người trong các cuộc xung đột bạo lực; (2) Bảo vệ con người khỏi việc phổ biến vũ khí; (3) Trợ giúp về an ninh cho những người đang trên đường di rời khỏi quê hương; (4) Thành lập các quỹ tạm thời về an ninh con người trong các tình huống hậu xung đột; (5) Khuyến khích giao thương công bằng và tiếp cận thị trường đem lại nguồn lợi cho những người nghèo khổ; (6) Bảo đảm mức sống tối thiểu cho con người ở khắp mọi nơi; (7) Chú ý ưu tiên tiếp cận dịch vụ chăm sóc y tế cơ bản và đồng đều; (8) Phát triển một hệ thống các quyền phát minh sáng chế có hiệu quả và công bằng; (9) Bảo đảm quyền con người bằng hệ thống giáo dục phổ cập thông qua các nỗ lực toàn cầu cũng như của từng nước; (10) Bảo vệ sự cần thiết của những chuẩn mực chung toàn cầu về con người, nhưng đồng thời phải tôn trọng tự do lựa chọn của các cá nhân, các dân tộc để duy trì sự đa dạng bản sắc.
3. Mối quan hệ giữa quyền con người và an ninh con người.
An ninh con người (human security) là vấn đề mới được đề cập kể từ sau khi kết thúc Chiến tranh Lạnh và hiện đang được thảo luận sôi nổi trên thế giới. Báo cáo thường niên về phát triển con người của UNDP năm 1994 định nghĩa an ninh con người là sự cấu thành của hai điều kiện:
+ An toàn không bị đe dọa bởi đói nghèo, bệnh tật và sự áp bức, và
+ Được bảo vệ khi gặp những rủi ro bất thường trong cuộc sống, kể cả trong gia đình, trong công việc hay ngoài xã hội.
Báo cáo này cũng xác định bảy lĩnh vực chính của an ninh con người, bao gồm:
+ An ninh kinh tế (economic security) – hàm ý sự bảo đảm về việc làm và thu nhập cơ bản;
+ An ninh lương thực (food security) – thể hiện ở việc được bảo đảm nhu cầu tối thiểu về lương thực, thực phẩm;
+ An ninh sức khỏe (health security) – thể hiện ở việc được bảo đảm ở mức tối thiểu trong phòng chống dịch bệnh và chăm sóc y tế;
+ An ninh môi trường (environmental security) – thể hiện ở việc được bảo vệ trước thiên tai, tai họa do con người gây ra và sự ô nhiễm môi trường sống;
+ An ninh cá nhân (personal security) – thể hiện ở việc được bảo vệ trước những hành vi tội phạm, bạo lực hoặc lạm dụng thể chất do bất kê’ chủ thể nào gây ra;
+ An ninh cộng đông (community security) – thể hiện ở việc được duy trì các mối quan hệ và giá trị truyền thống của cộng đồng;
+ An ninh chính trị (political security) – thể hiện ở việc được tôn trọng các quyền con người cơ bản, đặc biệt là các quyền dân sự, chính trị.
Từ định nghĩa kể trên của UNDP, có thể thấy an ninh con người và quyền con người có mối quan hệ mật thiết, tác động và hỗ trợ lẫn nhau. Việc bảo đảm bảy dạng an ninh con người, về bản chất, cũng chính là bảo đảm các quyền con người tương ứng. Ngược lại, bảo vệ và thúc đẩy các quyền con người tương ứng cũng chính là nhằm thực hiện, bảo đảm bảy dạng an ninh con người. Thêm vào đó, cả an ninh con người và quyền con người đều hướng vào việc thúc đẩy các nguyên tắc dân chủ và sự phát triển về thể chế trong các xã hội như là những điều kiện để bảo đảm an ninh và các quyền của con người một cách bền vững.
Tương tự như với vấn đề phát triển con người, sự khác biệt giữa các chương trình, hoạt động về an ninh con người và về quyền con người chủ yếu thể hiện ở cách tiếp cận. Trong khi về cơ bản, các chương trình an ninh con người sử dụng cách tiếp cận giống như phát triển con người (tuy có đa dạng và mềm dẻo hơn) là tiếp cận theo chiều dọc, từ trên xuống, chủ yếu thông qua các nhà nước, thì quyền con người tiếp cận theo chiều ngang, thông qua cả nhà nước và xã hội dân sự. Thêm vào đó, nếu như các hoạt động an ninh con người hướng vào việc giúp con người đạt được sự tự do về nhiều mặt (tự do thoát khỏi đói nghèo – freedom from want; tự do không bị áp bức – freedom from fear, và tự do quyết định các hành động của bản thân mình -freedom to take action on one’s own behalf) thì hoạt động về quyền con người chủ yếu hướng vào việc giúp con người đạt được tự do không bị áp bức. Chính vì vậy, trong khi các hoạt động an ninh con người chú trọng cả hai biện pháp bảo vệ và trao quyền (hay nâng cao năng lực – empowerment) thì các hoạt động về quyền con người thường lấy việc bảo vệ làm trọng tâm.
4. An ninh con người gắn với bảo đảm quyền con người.
Vấn đề an ninh con người, an ninh xã hội là tư duy, nhận thức rất mới, thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng ta trước môi trường an ninh, phát triển của đất nước và yêu cầu ngày càng cao trong bảo vệ cuộc sống bình yên, hạnh phúc của nhân dân trước những nguy cơ, thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống đang gia tăng.
Bảo đảm an ninh con người, an ninh xã hội là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta, trước hết là trách nhiệm người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp, khơi dậy sự tự nguyện, tự giác, tham gia tích cực của mỗi người dân, phát huy vai trò nòng cốt của lực lượng Công an, Quân đội với những phương án, kế hoạch bảo đảm an ninh chặt chẽ, phù hợp theo từng cấp độ đe dọa an ninh con người, an ninh xã hội trên cơ sở quy định của pháp luật.
Với nội hàm an ninh con người theo tư duy mới của Đảng, việc triển khai thực hiện sẽ đem đến rất nhiều tác động tích cực đối với người dân, doanh nghiệp và xã hội. Trước hết, việc thể chế hóa tư duy mới của Đảng thành các quy định pháp luật sẽ tạo cơ sở pháp lý góp phần bảo vệ an ninh con người, an ninh xã hội trước những thách thức mới đến từ các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Tổ chức thực hiện các quy định này, người dân, doanh nghiệp sẽ được bảo vệ trọn vẹn, toàn diện hơn, nhất là trước những vấn đề an ninh mới nổi lên như an ninh dữ liệu, an ninh cá nhân, an ninh kết nối. Kỷ cương xã hội, kể cả trên không gian mạng được tăng cường, góp phần củng cố ngày càng vững chắc môi trường an toàn, lành mạnh, trật tự bảo vệ cuộc sống của người dân, phát triển của doanh nghiệp.
Bên cạnh tác động tích cực, không thể loại trừ nguy cơ lợi dụng vấn đề này để tác động, hướng lái, gây sức ép, tạo sự lệ thuộc hoặc can thiệp công việc nội bộ Việt Nam của các thế lực thù địch; lợi dụng những sơ hở, thiếu sót trong thực thi các quy định, chính sách để kích động gây bất ổn xã hội, làm suy giảm niềm tin của người dân với Đảng, Nhà nước; cùng với tình hình tội phạm xâm phạm an ninh con người, tội phạm núp bóng doanh nghiệp, yếu tố tiềm ẩn phức tạp đe dọa an ninh xã hội… sẽ là những nguy cơ, thách thức phải tập trung phòng ngừa, xử lý từ sớm, từ xa.
Về việc phối hợp thực hiện vấn đề an ninh con người, an ninh xã hội thời gian tới, Thứ trưởng Lương Tam Quang cho rằng, mọi hoạt động của các tổ chức đảng, hệ thống chính trị, trong đó có liên ngành tư pháp, từng cán bộ, chiến sĩ trong lực lượng Công an nhân dân sẽ cửa hàng triệt sâu sắc và thực hiện có hiệu quả quan điểm mà Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ yêu cầu, nguyện vọng, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân…; lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làm mục tiêu phấn đấu.
Trên đây là nội dung nội dung trình bày của Luật LVN Group về “Quyền con người và an ninh con người có mối liên hệ thế nào ?”. Bài viết trên là những thông tin cần thiết mà quý bạn đọc có thể áp dụng vào đời sống thực tiễn. Trong thời gian cân nhắc nếu có những vướng mắc hay thông tin nào cần chia sẻ hãy chủ động liên hệ và trao đổi cùng luật sư để được hỗ trợ đưa ra phương án giải quyết cho những vướng mắc pháp lý mà khách hàng đang mắc phải.