Gia đình là một thiết chế xã hội có vai trò cần thiết trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, là cái nôi nuôi dưỡng, xây dựng và phát triển nhân cách con người phù hợp với xu hướng phát triển của xã hội hiện đại. Gia đình văn hóa được coi như một kiểu gia đình mới khác với gia đình truyền thống hoặc gia đình cũ trong thời kỳ phong kiến, thực dân. Vậy gia đình văn hóa là gì? Có những phương hướng gì để xây dựng gia đình văn hóa? Hãy nghiên cứu qua nội dung trình bày dưới đây.
1. Gia đình văn hoá là gì?
Gia đình văn hóa là sự kế thừa văn hóa gia đình truyền thống được nâng cao lên thành giá trị văn hóa gia đình hiện đại – gia đình xã hội chủ nghĩa – gia đình phát triển về vật chất và tinh thần thể hiện qua nề nếp, kỷ cương, thuận hòa, êm ấm, yêu thương và có trách nhiệm với nhau giữa các thành viên trong gia đình. Về điều này, Hồ Chí Minh khẳng định: “Về tinh thần thì phải trên dưới thuận hòa không thiên tư thiên ái. Bỏ thói mẹ chồng hành hạ nàng dâu, dì ghẻ ghét bỏ con chồng. Cưới hỏi, giỗ tết nên đơn giản, tiết kiệm. Trong nhà, ngoài vườn sạch sẽ gọn gàng. Đối với xóm giềng phải thân mật và sẵn sàng giúp đỡ. Đối với việc làng, việc nước phải hăng hái làm gương. Người trong nhà ai cũng biết chữ. Luôn luôn cố gắng làm cho nhà mình thành một nhà kiểu mẫu trong làng. Các gia đình cần tích cực tham gia vào các hoạt động văn hóa của cộng đồng và lôi cuốn các thành viên cùng tham gia qua đó giúp cho thành viên gia đình tiếp thu những giá trị văn hóa dân tộc và làm cho nó trở thành giá trị văn hóa gia đình. Thực hiện tốt chức năng biến văn hóa xã hội thành văn hóa cá nhân bằng sự giáo dục và trao truyền văn hóa của mình”
2. Tiêu chuẩn Gia đình văn hóa
Gia đình văn hóa là một danh hiệu nhiều gia đình luôn thi đua và mong muốn hướng đến. Để trở thành một Gia đình văn hóa và được chứng nhận là một Gia đình văn hóa thì cần đạt những tiêu chí sau:
Tiêu chuẩn của gia đình văn hoá gồm có:
Gia đình ấm no, hòa thuận, tiến bộ, khỏe mạnh và hạnh phúc
- Gia đình có kinh tế ổn định, hoà thuận có kỷ cương nề nếp, không có người mắc các tệ nạn xã hội
- Thực hiện Nếp sống văn minh, giữ gìn thuần phong mỹ tục, không sử dụng văn hoá phẩm thuộc loại cấm lưu hành
- Trẻ em đang độ tuổi đi học đều được đến trường, đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học trở lên
- Các thành viên trong gia đình chăm lo rèn luyện sức khoẻ, giữ gìn vệ sinh và phòng bệnh.
Thực hiện tốt nghĩa vụ công dân
- Các thành viên trong gia đình thực hiện tốt đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước
- Giữ gìn an ninh, chính trị, trật tự, an toàn xã hội, vệ sinh môi trường và nếp sống văn hoá nơi công cộng
- Tham gia bảo vệ, tôn tạo các di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh của địa phương.
Thực hiện kế hoạch hoá gia đình
- Mỗi cặp vợ chồng sinh con không vi phạm chính sách kế hoạch hoá gia đình.
- Có kế hoạch phát triển kinh tế, làm giầu chính đáng
- Có kế hoạch tiêu dùng hợp lý, tiết kiệm
Đoàn kết tương trợ trong cộng đồng dân cư
- Đoàn kết với cộng đồng dân cư, tương trợ giúp đỡ nhau trong lao động sản xuất, khi khó khăn, hoạn nạn
- Tham gia hoà giải các mối quan hệ bất đồng trong địa bàn dân cư
- Tham gia các hoạt động xã hội từ thiện nhằm xây dựng địa bàn dân cư ổn định, vững mạnh; vận động các gia đình khác cùng tham gia.
Mặt khác thì để đạt danh hiệu Gia đình văn hóa cấp cao hơn do Ủy ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh hoặc do Ủy ban nhân dân thành phố trực thuộc Trung ương công nhận thì còn phải đạt đủ thêm những tiêu chuẩn khác do Ủy ban nhân dân ở đó đưa ra nữa.
3. Những phương hướng xây dựng gia đình văn hóa
Thứ nhất, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động Nhân dân tích cực tham gia thực hiện tốt các chủ trương, chính sách pháp luật của Nhà nước về phong trào xây dựng gia đình văn hóa nói riêng và phong trào TDĐKXDĐSVH nói chung gắn với Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” và phong trào “Chung sức xây dựng nông thôn mới”. Nội dung tuyên truyền cần phải rõ ràng, thiết thực, cách thức đa dạng, phong phú, phù hợp với nhiều đối tượng nhằm tạo sự đồng thuận, để Nhân dân thấy được những lợi ích mà phong trào mang lại cho gia đình và cộng đồng dân cư; phát huy vai trò của mỗi cá nhân, gia đình trong việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương. Phát huy hơn nữa vai trò, trách nhiệm của các cấp, các ngành, chính quyền địa phương trong thực hiện nhiệm vụ truyền tải chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước, vận động Nhân dân thực hiện tốt tiêu chí xây dựng gia đình văn hóa và các phong trào thi đua khác.
Thứ hai, chú trọng xây dựng và biểu dương các điển hình tiên tiến, các gia đình văn hóa tiêu biểu, nhân rộng việc làm tốt, mô hình hay trên tất cả lĩnh vực đời sống xã hội nhằm tạo hiệu ứng tích cực, người thật việc thật, có sức lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng. Mặt khác, cần nâng cao hiệu quả hoạt động của các mô hình sinh hoạt hội, nhóm, câu lạc bộ tuyên truyền trên toàn tỉnh nhằm trực tiếp đưa những chủ trương, chính sách của Nhà nước đến với từng gia đình, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục đạo đức, lối sống trong gia đình, xây dựng gia đình văn hóa no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh.
Thứ ba, cần quan tâm đến yếu tố phát triển kinh tế gia đình trong quá trình đẩy mạnh phong trào xây dựng gia đình văn hóa. Bởi thực tiễn cho thấy, khi kinh tế gia đình phát triển ổn định không chỉ giúp con người có tinh thần tham gia các hoạt động xã hội mà còn đáp ứng được những nhu cầu như ăn, mặc, ở, đi lại, vui chơi, giải trí, ngay cả việc chăm sóc sức khỏe, giáo dục con cái, phụng dưỡng cha mẹ cũng có chất lượng hơn. Do đó, cần hoàn thiện đường lối, chủ trương, chính sách, xây dựng chương trình, kế hoạch phát triển trong lĩnh vực xóa đói giảm nghèo, an sinh xã hội, đảm bảo điều kiện cho phát triển kinh tế hộ gia đình trên cơ sở chủ trương của Trung ương, tạo động lực giảm nghèo bền vững của Nhân dân. Thực hiện nghiêm túc, trung thực, minh bạch trong công tác điều tra, rà soát hộ nghèo, cận nghèo theo đúng quy định. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động, nâng cao ý thức của người dân, kiên quyết loại bỏ tâm lý sợ thoát nghèo, sợ mất những quyền lợi được thụ hưởng. Có như vậy, các chính sách xóa đói giảm nghèo mới thực sự có giá trị và ý nghĩa, giúp nâng cao mức sống, mức hưởng thụ vật chất, tinh thần cho mọi gia đình.
Thứ tư, cần xác định phong trào xây dựng gia đình văn hóa và công tác gia đình là hai lĩnh vực không thể tách rời, được thực hiện lồng ghép với nhau. Trên thực tiễn, các tiêu chí thực hiện phong trào xây dựng gia đình văn hóa đều được xây dựng trên cơ sở giá trị văn hóa gia đình, đạo đức, lối sống, những hành vi, chuẩn mực của các thành viên trong gia đình và giữa gia đình với cộng đồng xã hội. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước về gia đình và phong trào xây dựng gia đình văn hóa trên cơ sở cụ thể hóa chủ trương, chính sách pháp luật của Nhà nước phù hợp với tình hình thực tiễn tại địa phương. Mặt khác, thường xuyên chủ động tiếp thu ý kiến của cấp cơ sở và kịp thời điều chỉnh các tiêu chí xây dựng gia đình văn hóa khi không còn phù hợp, gây trở ngại, khó khăn trong quá trình thực hiện phong trào.
Thứ năm, nâng cao vai trò, trách nhiệm của các ban, ngành, đoàn thể là thành viên Ban Chỉ đạo Phong trào TDĐKXDĐSVH các cấp, đặc biệt là vai trò của Ban Vận động các ấp, khu phố trên địa bàn tỉnh trong triển khai thực hiện phong trào tại cơ sở. Thực hiện nghiêm túc quy trình đăng ký và công nhận danh hiệu gia đình văn hóa tại địa phương trên tinh thần công khai, minh bạch, đánh giá đúng người, đúng việc. Tăng cường kiểm tra, giám sát công tác triển khai việc đăng ký và bình xét, công nhận danh hiệu gia đình văn hóa ở cơ sở nhằm đảm bảo phong trào được triển khai theo đúng quy định, quy trình và đạt hiệu quả cao.
Thứ sáu, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ, công chức phụ trách phong trào ở cơ sở. Thường xuyên tổ chức tập huấn triển khai thực hiện phong trào, tập huấn chuyên đề có liên quan đến công tác gia đình, phòng, chống bạo lực gia đình, các chương trình phát triển kinh tế, giảm nghèo bền vững, an sinh xã hội nhằm giúp cán bộ, công chức, cộng tác viên cơ sở, Ban Chủ nhiệm các câu lạc bộ, hội, nhóm bổ sung kiến thức kỹ năng xử lý mâu thuẫn, khả năng thuyết trình, tuyên truyền, tư vấn, can thiệp, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm quy ước cộng đồng của các hộ gia đình. Đảm bảo nguồn kinh phí để tổ chức các hoạt động tuyên truyền cổ động trực quan, vận động Nhân dân tham gia phong trào xây dựng gia đình văn hóa. Thực hiện đồng bộ công tác xã hội hóa, vận động đóng góp ủng hộ nguồn kinh phí hỗ trợ các hoạt động tuyên truyền, khen thưởng các hộ gia đình văn hóa tiêu biểu, đóng góp quỹ hỗ trợ giảm nghèo bền vững tại địa phương; tạo điều kiện để các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tổ chức các hoạt động thiện nguyện, giúp đỡ các hộ gia đình nghèo, hộ có hoàn cảnh khó khăn.