EULA là viết tắt của thuật ngữ End User License Agreement là Thỏa thuận cấp phép người dùng cuối (còn được gọi là Thỏa thuận cấp phép phần mềm (Software License Agreement – SLA), hoặc Thỏa thuận người dùng cuối ứng dụng được cấp phép (Licensed Application End-User Agreement)). Để hiểu rõ hơn về thỏa thuận cấp phép người dùng cuối, bạn đọc cân nhắc nội dung trình bày sau.
1. Thỏa thuận cấp phép người dùng cuối là gì?
Thỏa thuận cấp phép người dùng cuối hay end-user license agreement – EULA là một thỏa thuận pháp lý được ký kết giữa hai bên là nhà phát triển hoặc gửi tới phần mềm và người dùng phần mềm. Các điều khoản và điều kiện (Terms and Conditions) có thể bao trùm nhiều vấn đề với một phạm vi rộng hơn như thời hạn thanh toán, chính sách quyền riêng tư, gửi tới dịch vụ cho bên thứ ba, giải quyết tranh chấp và đôi khi chứa cả EULA. Trong khi đó, EULA chỉ tập trung vào thỏa thuận trao quyền sử dụng phần mềm cho người dùng và bao hàm các vấn đề liên quan đến cấp phép phần mềm và các vấn đề xoay quanh như giới hạn sử dụng phần mềm hay thời gian sử dụng phần mềm.
Một ví dụ đơn giản để có thể hiểu rõ hơn Thoản thuận cấp phép người dùng cuối chính là khi người dùng tải ứng dụng hoặc phần mềm xuống, trước khi chính thức được cài đặt, một Thỏa thuận cấp phép người dùng cuối sẽ xuất hiện để người dùng hiểu được các quyền và nghĩa vụ đối với phần mềm cũng như đối với nhà gửi tới cấp khi sử dụng. Hình thức này còn được gọi với nhiều tên khác nhau như Thỏa thuận cấp phép (License Agreement), Thỏa thuận cấp phép phần mềm (Software License Agreement), … EULA được các nhà gửi tới/phát triển phần mềm đưa vào bộ cài đặt phần mềm hoặc các tài liệu đi kèm để nêu rõ các điều khỏan khi người dùng cài đặt và sử dụng.
2. Bản chất của EULA là gì?
EULA chính là một cam kết mà nhà phát triển hoặc nhà gửi tới phần mềm soạn sẵn đưa ra cho người dùng để khi họ tải về hay cài đặt phải tuân thủ nhằm đảm bảo quyền lợi đối với người phát triển hoặc người gửi tới phần mềm đó. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc kể từ thời gian chủ thể đồng ý với EULA, chủ thể đó sẽ là chủ sở hữu của phần mềm đó mà thực chất, khi đồng ý với EULA được đưa ra, chủ thể sẽ có quyền sử dụng hợp pháp với phần mềm đó. Để hiểu rõ hơn về phân tích trên, có thể xem xét đến các điều khoản trong thỏa thuận này.
Đầu tiên đó là điều khoản “Cấp phép” (License granting), đây là điều khoản tiên quyết của thỏa thuận này khi nêu rõ người dùng sẽ được cấp quyền sử dụng phần mềm. Thứ hai, điều khoản “Giới hạn sử dụng”, đây cũng là một điều khoản rất cần thiết trong EULA vì một khi đã tải về, người dùng sẽ dùng phần mềm vào nhiều mục đích bao gồm cả hợp pháp và bất hợp pháp có thể gây ảnh hưởng đến nhà gửi tới, phát triển phần mềm hoặc một bên thứ ba. Do vậy mà điều khoản này sẽ quy định rất chi tiết về các hành vi mà người dùng không được phép thực hiện trong quá trình sử dụng phần mềm. Thứ ba, điều khoản liên quan đến quan đến “Quyền sở hữu trí tuệ”, đây là một điều khoản khá phổ biến trong hầu hết các loại thỏa thuận khi hiện nay các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt là phần mềm rất dễ bị xâm phạm. Mặt khác, còn có các điều khoản khác như “cập nhật phần mềm, bảo trì và hỗ trợ kỹ thuật, từ chối bảo hành, giới hạn trách nhiệm, pháp luật điều chỉnh, …” trong tùy từng trường hợp và mục đích của người soạn thảo thỏa thuận mà có thể lựa chọn các điều khoản sao cho phù hợp.
EULA là một thỏa thuận rất cần thiết, luôn đi kèm cùng với các phần mềm để hướng dẫn người dùng sử dụng và bảo vệ quyền lợi của người phát triển và người gửi tới phần mềm, tuỳ theo yêu cầu cần dự trù các trường hợp xảy ra để tránh xảy ra các tranh chấp hay tổn hại đối với các bên.
3. Khái niệm hợp đồng cấp quyền người dùng cuối
Theo từ điển luật học online TheLaw.Com Dictionary EULA là “Các hợp đồng liên quan đến các phần mềm dành cho người sử dụng một sản phẩm, thường là người mua phần mềm. Người dùng sản phẩm phải đồng ý với tất cả các điều khoản và điều kiện được nêu trong EULA thì mới được sử dụng sản phẩm”.
Theo đó, EULA được xem là một “hợp đồng” cấp quyền sử dụng cho các giao dịch giữa người dùng cuối từ nhà phát triển hoặc chuyên gia (chủ sở hữu) của chương trình khi họ mua và cài đặt các chương trình phần mềm vào máy tính của họ. Trong khi đó, khái niệm của Black’s Law Dictionary có nhấn mạnh đến đặc điểm cơ bản của một EULA là việc người dùng bắt buộc phải đồng ý hoặc chấp nhận toàn bộ các điều khoản và điều kiện mà bên cấp quyền quy định trong hợp đồng thì mới được sử dụng sản phẩm.
Các EULA được nhắc đến trong luật bản quyền hay luật sở hữu trí tuệ của các nước dưới tên gọi là “thỏa thuận cấp phép” như luật của Hoa Kỳ hay “giấy phép phần mềm” (software license) trong luật của Liên minh châu Âu (EU). Ít có quốc gia nào đưa ra một định nghĩa cụ thể của EULA trong quy định pháp luật trừ Luật Bản quyền của Australia (Copyright Act 1968). Do đó, về mặt cách thức, các hợp đồng EULA có thể được coi là đã có cơ sở pháp lý trọn vẹn.
4. Vai trò của hợp đồng cấp quyền người dùng cuối
– EULA có vai trò bảo vệ thị trường phần mềm toàn cầu: Nhiều nhà xuất bản phần mềm máy tính cá nhân phân phối các tác phẩm của họ trên quy mô thị trường toàn cầu. Để phân phối rộng rãi, các hợp đồng được đàm phán riêng lẻ là không khả thi và EULA là một công cụ hiệu quả để đặt các điều khoản cho các giao dịch thị trường đại chúng.
– EULA gửi tới thông tin có giá trị cho người dùng cuối: Hầu hết người mua phần mềm trong thị trường đại chúng có rất ít kiến thức về quyền của họ theo luật bản quyền. Do đó, nếu không có tài liệu từ nhà xuất bản phần mềm giải thích các quyền của họ, người dùng thông thường sẽ thiếu kiến thức cần thiết để tận dụng các quyền mà họ có theo luật bản quyền. EULA thực sự thông báo cho người dùng cuối về các điều khoản và điều kiện của giao dịch tốt hơn nhiều hợp đồng tiêu dùng khác hiện nay…
– EULA giúp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ: Vi phạm bản quyền phần mềm máy tính luôn là một vấn đề nhức nhối trên toàn cầu, ảnh hưởng đến doanh thu ngành công nghiệp tiềm năng, nguồn thu thuế cho chính phủ, ảnh hưởng đến số lượng việc làm… Trong bối cảnh hệ thống các quy phạm pháp luật và cơ chế thực thi quyền sở hữu trí tuệ chưa phát huy được nhiều tác dụng ở nhiều quốc gia, giấy phép phần mềm thông qua EULA là công cụ pháp lý cho phép những nhà phát triển phần mềm bảo về sản phẩm trí tuệ của họ khi chuyển giao cho người tiêu dùng sử dụng hoặc phân phối lại phần mềm. EULA được xem là một công cụ hữu hiệu và trực tiếp nhằm tăng cường quyền của các nhà phát triển chương trình phần mềm trước sự lạm dụng mạnh mẽ của các hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, đồng thời sẽ hỗ trợ tăng phúc lợi xã hội và duy trì hiệu quả của nền kinh tế, đặc biệt đối với các thị trường đang phát triển như Việt Nam.
– EULA là cơ sở để bảo vệ các quyền pháp lý của người dùng cuối: Việc hình thành và phát triển nhanh chóng tới mức độ kinh ngạc của “Thế giới Ảo”, kéo theo sự ra đời của “tài sản ảo”, sau đó phát sinh nhu cầu trao đổi và giao dịch với nhau. Việc trao đổi tài sản ảo đã gán cho tài sản ảo những giá trị về tiền tệ nhất định, là cơ sở tác động đến quyền tài sản và quyền nhân thân của người dùng cuối. Các EULA có ý nghĩa đặc biệt cần thiết đối với các quyền của người dùng cuối bởi trước khi bước vào “Thế giới Ảo”, người dùng phải xác lập giao kết một EULA hoặc một điều khoản dịch Vụ, thiết lập các quyền và nghĩa vụ của người dùng và bên phát triển trò chơi. Việc đồng ý với các điều khoản của các thỏa thuận trực tuyến là nền tảng của một hợp đồng có hiệu lực và hợp thức hóa việc cài đặt các phần mềm…
5. Bản chất hợp đồng của hợp đồng cấp quyền người dùng cuối
Các điều khoản trong EULA phổ biến hiện nay được thiết kế nhằm mục đích gửi tới cho người tiêu dùng “giấy phép” để sử dụng phần mềm thay vì sở hữu một bản sao của phần mềm. Về nội dung, các điều khoản các EULA thường bao gồm các điều khoản được sử dụng phổ biến trong các hợp đồng theo mẫu hay hợp đồng gia nhập, như quy định trọng tài, giới hạn trách nhiệm pháp lý và các quyền được truy cập thông tin người dùng.
Tuy nhiên, theo Michael Terasaki (2013), nhiều nhất vẫn là các điều khoản và điều kiện liên quan đến việc cấp phép sử dụng và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Thomas Gamarello (2015) cho rằng, dù được thể hiện dưới loại hình nào thì các EULA thường bao gồm các bộ phận chính như: (1) thông báo về thỏa thuận cấp phép về đóng gói sản phẩm, (2) trình bày giấy phép trọn vẹn về các tài liệu bên trong gói và (3) cấm truy cập vào sản phẩm mà không có chỉ dẫn rõ ràng sự chấp nhận. Với những bộ phận như vậy, đặc trưng của EULA chính là các nội dung này hoàn toàn được trình bày sẵn. Từ khảo sát thực tiễn, chuyên gia cho rằng, các EULA nên được nhìn nhận là quan hệ “hợp đồng” chứ không phải một loại “giấy phép”. Bởi lẽ một EULA không thể được xác lập chỉ dựa trên hành vi đơn phương của chủ sở hữu phần mềm, mà nhất thiết cần phải có hành vi xác nhận sự đồng ý của người dùng, hoàn toàn khác biệt với giấy phép mã nguồn mở hay GPL.