1. Tầm cần thiết của doanh thu
Đối với hầu hết các tổ chức khác ngoài các tổ chức tài chính, doanh thu là nội dung được quan tâm đầu tiên trong báo cáo tài chính. Trong nhiều lĩnh vực, ví dụ như lĩnh vực thực phẩm bán lẻ, doanh thu thường được công bố đầu tiên khi kết quả được công bố ra bên ngoài. Doanh thu có tầm cần thiết đặc biệt đối với báo cáo tài chính, cần được đo lường và trình bày một cách rõ ràng để người được gửi tới thông tin có thể đánh giá được hiệu suất. Ủy ban Chuẩn mực Kế toán Quốc tế (IASB) đã ban hành 2 chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS) gửi tới hướng dẫn trong lĩnh vực này, trong đó có “IAS 18 – Doanh thu”.
IAS 18 là IFRS liên quan đến doanh thu của phần lớn các tổ chức, dựa trên các nguyên tắc và ngắn gọn về chi tiết. Do đó, điều này đã dẫn đến một số người dùng kêu gọi một cách tiếp cận chặt chẽ hơn nhằm loại bỏ sự không chắc chắn gây ra bởi các IFRS hiện có. Do đó, IASB hiện đang kiểm tra các tiêu chuẩn hiện có nhằm thay thế chúng bằng một tiêu chuẩn toàn diện hơn trong tương lai.
2. Ý nghĩa của doanh thu
IAS 18 định nghĩa doanh thu là “tổng lợi ích kinh tế trong giai đoạn phát sinh trong quá trình hoạt động thông thường của một thực thể khi các khoản đó dẫn đến tăng vốn chủ sở hữu, ngoài các khoản tăng liên quan đến đóng góp từ những người tham gia cổ phần” (1). Các hàm ý sau đây từ định nghĩa này:
(a) Doanh thu phải được nêu trước khi khấu trừ chi phí bán hàng. Ví dụ: nếu hàng hóa được bán với giá 100 đô la mà người bán phải trả 60 đô la để sản xuất, doanh thu là 100 đô la chứ không phải 40 đô la.
(b) Doanh thu được ghi nhận trên việc gửi tới hàng hóa và dịch vụ liên quan đến các hoạt động thông thường của đơn vị. Nếu một thực thể xử lý tài sản, nhà máy và thiết bị vào cuối đời kinh tế hữu ích của nó, tiền thu được sẽ không phải là doanh thu cho thực thể đó. Thay vào đó, lãi hoặc lỗ khi xử lý được coi là khoản khấu trừ từ chi phí hoạt động (hoặc dưới dạng chi tiết đơn hàng riêng biệt trong báo cáo lãi hoặc lỗ, nếu nó đủ nguyên liệu).
(c) Thuế doanh thu được thu từ khách hàng và nộp cho các đơn vị có liên quan không phải là “doanh thu”. Ví dụ: Nếu hàng hóa được bán với giá 110 đô la, đã bao gồm thuế doanh thu có thể thu hồi là 10%, doanh thu là 100 đô la, không phải 110 đô la.
(d) Nếu người bán đóng vai trò là đại lý, không phải là tiền gốc, trong một giao dịch, doanh thu mà người bán nên ghi nhận là số tiền hoa hồng phải thu thay vì tổng số tiền thu được từ khách hàng. Ví dụ: Nếu một đại lý du lịch bán một kỳ nghỉ cho khách hàng với giá 1.000 đô la cộng với 100 đô la hoa hồng, để khách hàng trả 1.100 đô la và đại lý du lịch chuyển 1.000 đô la cho đơn vị thực sự gửi tới kỳ nghỉ, đại lý du lịch nhận doanh thu là 100 đô la.
3. Nguyên tắc ghi nhận “Doanh thu”
IAS 18 phác thảo các nguyên tắc công nhận trong 3 phần:
3.1. Bán hàng hóa
Doanh thu được ghi nhận khi tất cả các điều kiện sau đã được thỏa mãn:
(a) Người bán đã chuyển các rủi ro và phần thưởng đáng kể về quyền sở hữu hàng hóa cho người mua.
(b) Người bán không giữ quyền kiểm soát đối với hàng hóa hoặc sự tham gia của người quản lý với mức độ thường liên quan đến quyền sở hữu.
(c) Số tiền doanh thu có thể được đo lường một cách đáng tin cậy.
(d) Có thể có lợi ích kinh tế liên quan đến giao dịch sẽ được chuyển cho người bán
(e) Các chi phí phát sinh hoặc do người bán phải chịu đối với giao dịch có thể được đo lường một cách đáng tin cậy.
3.2. Cung cấp dịch vụ
Có một cách tiếp cận khác đối với việc ghi nhận doanh thu từ việc gửi tới dịch vụ. IAS 18 tuyên bố ” kết quả của một giao dịch liên quan đến việc gửi tới dịch vụ có thể được ước tính một cách đáng tin cậy, doanh thu liên quan phải được ghi nhận bằng cách tham chiếu đến giai đoạn hoàn thành giao dịch vào cuối kỳ báo cáo”. Nói cách khác, doanh thu được ghi nhận dần dần, thay vì tất cả tại một “điểm cần thiết”, như trường hợp doanh thu từ việc bán hàng hóa. IAS 18 tuyên bố thêm kết quả của một giao dịch có thể được ước tính một cách đáng tin cậy khi tất cả các điều kiện sau đây được thỏa mãn:
(a) Số tiền doanh thu có thể được đo lường một cách đáng tin cậy.
(b) Có thể có lợi ích kinh tế liên quan đến giao dịch sẽ được chuyển cho người bán.
(c) Giai đoạn hoàn thành giao dịch vào cuối kỳ báo cáo có thể được đo lường một cách đáng tin cậy.
(d) Các chi phí phát sinh cho giao dịch và chi phí để hoàn thành giao dịch có thể được đo lường một cách đáng tin cậy.
3.3. Nguyên tắc nền tảng đo lường doanh thu
Theo IAS 18 – doanh thu sẽ được đo lường theo giá trị hợp lý của việc xem xét nhận được hoặc phải thu. Để xác định giá trị hợp lý, cần tính đến mọi khoản chiết khấu thương mại hoặc giảm giá do người bán cấp.
Trong hầu hết các trường hợp, “giá trị hợp lý” sẽ uỷ quyền cho tiền hoặc các khoản tương đương tiền mà người bán nhận được hoặc phải thu. Tuy nhiên, trong trường hợp xem xét hoãn lại, IAS 18 giải thích sự sắp xếp đó tạo thành một giao dịch tài chính hiệu quả và thực chất của giao dịch là việc gửi tới hàng hóa hoặc dịch vụ cộng với việc gửi tới tài chính. Trong trường hợp như vậy, số tiền phải thu được chia thành:
(a) Một khoản phải thu cho việc gửi tới hàng hóa hoặc dịch vụ. Điều này được thực hiện bằng cách chiết khấu khoản tiền mặt phải thu trong tương lai của người bán. Tỷ lệ lãi suất được tính là tỷ lệ vay phổ biến của người mua hoặc, nếu dễ xác định hơn, tỷ lệ chiết khấu khoản tiền mặt phải thu trong tương lai với giá tiền mặt hiện tại của hàng hóa hoặc dịch vụ. Điều này được công nhận ngay lập tức.
(b) Một khoản phải thu để gửi tới tài chính cho người mua, được ghi nhận theo thời hạn ngụ ý.
Ví dụ
Một đơn vị bán lẻ gửi tới sản phẩm cho công chúng theo các điều khoản thanh toán hoãn lại 3 năm. Vào ngày 1 tháng 1 năm 2016, đơn vị gửi tới một sản phẩm với tổng giá là 13.310 đô la, phải trả vào ngày 1 tháng 1 năm 2019. Xếp hạng tín dụng của khách hàng sao cho tỷ lệ lãi suất hàng năm có liên quan là 10%. Cuối năm của thực thể là 31 tháng 12.
Vào ngày 1 tháng 1 năm 2016, tổng doanh thu từ việc bán hàng sẽ được chia thành:
(a) Doanh thu từ việc bán hàng hóa 10.000 đô la (13,310 đô la / (1,10) . Điều này được ghi nhận ngay lập tức bằng cách ghi có doanh thu và ghi nợ các khoản phải thu.
(b) Doanh thu lãi là 3,310 đô la (13,310 đô la – 10.000 đô la). Điều này được công nhận trong 3 năm như được hiển thị trong Bảng 1:
Bảng 1: Tiền mặt được nhận và khoản phải thu
được nhận dạng ngày 1/1/2019
4. Đề xuất phương pháp kế toán doanh thu trong tương lai
Doanh thu là một con số cần thiết đối với người sử dụng báo cáo tài chính trong việc đánh giá hiệu quả và vị thế tài chính của một đơn vị. Tuy nhiên, các yêu cầu ghi nhận doanh thu ở Hoa Kỳ thường được chấp nhận theo nguyên tắc kế toán (GAAP) khác với các yêu cầu trong Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS).
Ủy ban Chuẩn mực Kế toán Quốc tế (IASB) và người thiết lập chuẩn mực quốc gia Hoa Kỳ, Ủy ban Chuẩn mực Kế toán Tài chính (FASB), đã khởi xướng một dự án chung để làm rõ các nguyên tắc ghi nhận doanh thu và phát triển một tiêu chuẩn doanh thu chung cho IFRS và GAAP của Hoa Kỳ:
(a) Loại bỏ sự không nhất cửa hàng và điểm yếu trong các yêu cầu doanh thu hiện có.
(b) Cung cấp một khuôn khổ mạnh mẽ hơn để giải quyết các vấn đề về doanh thu.
(c) Cải thiện khả năng so sánh của các hoạt động ghi nhận doanh thu giữa các thực thể, ngành công nghiệp, khu vực pháp lý và thị trường vốn.
(d) Cung cấp thêm thông tin hữu ích cho người dùng báo cáo tài chính thông qua các yêu cầu công khai được cải thiện.
(e) Đơn giản hóa việc lập báo cáo tài chính bằng cách giảm số lượng yêu cầu mà một thực thể phải tham chiếu.
Các yêu cầu đề xuất sẽ ảnh hưởng đến bất kỳ đơn vị nào ký kết hợp đồng với khách hàng trừ khi các hợp đồng đó nằm trong phạm vi của các tiêu chuẩn khác (ví dụ: hợp đồng bảo hiểm hoặc hợp đồng cho thuê).
Để đạt được nguyên tắc cốt lõi đó, một đơn vị sẽ áp dụng tất cả các bước sau:
(a) Xác định hợp đồng với khách hàng.
(b) Xác định các nghĩa vụ thực hiện riêng trong hợp đồng.
(c) Xác định giá giao dịch.
(d) Phân bổ giá giao dịch cho các nghĩa vụ thực hiện riêng trong hợp đồng.
(e) Ghi nhận doanh thu khi (hoặc như) thực thể đáp ứng nghĩa vụ thực hiện.