Vài nét về văn hóa công vụ
Công vụ là hoạt động mang tính quyền lực hợp pháp do đội ngũ thừa hành viên, công chức, viên chức nhà nước hoặc những người khác khi được nhà nước ủy quyền, nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước trong quá trình quản lý tổng thể mọi mặt của đời sống xã hội . Hoạt động công vụ nhằm phục vụ nhân dân và xã hội ngày càng hiệu quả, bảo đảm các đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân.
Nền công vụ thường gắn với văn hóa công vụ, với những giá trị nền tảng của hoạt động công vụ. Văn hóa công vụ là hệ thống các giá trị, hành vi, biểu tượng, chuẩn mực được hình thành trong quá trình xây dựng và phát triển của nền công vụ, có khả năng truyền tải, tác động đến tâm lý, hành vi của người thực hiện. Đối với văn hóa nói chung, các học giả cho rằng văn hóa công vụ bao gồm văn hóa vật chất và văn hóa phi vật chất; là sản phẩm của con người trong hoạt động công vụ nhằm đáp ứng nhu cầu của cá nhân, tổ chức và xã hội; là hệ thống giá trị được chấp nhận. Văn hóa công vụ có thể học và trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, có thể lai tạp; được thể hiện ở các cấp độ khác nhau như cá nhân, tổ chức hay hệ thống và phản ánh tầm nhìn, sứ mệnh, mục tiêu chủ yếu của nền công vụ… Văn hóa công vụ hàm chứa những nội dung nhất định; chuẩn mực hành vi; nguyên tắc đạo đức lịch sử và truyền thống.
Văn hóa công vụ thường được nhìn nhận ở các khía cạnh như triết lý, phương châm hành động; chiến lược, kế hoạch hành động; biểu tượng; quy trình, cách thức thực hiện và đánh giá kết quả thực thi công vụ; da; chuẩn mực ứng xử…
Chế độ công vụ ở các nước đều hướng tới các giá trị cốt lõi như bảo đảm quản lý hiệu lực, hiệu quả; trách nhiệm trước nhà nước và nhân dân; sự tuân thủ pháp luật; dân chủ, khách quan, chuyên nghiệp, nhằm phục vụ nhân dân tốt hơn. Trong quá trình phát triển, bên cạnh những giá trị hiện có, những giá trị mới cũng được phát hiện, sáng tạo nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của nền công vụ. Văn hóa công vụ có một số giá trị cốt lõi như tính chuyên nghiệp, trách nhiệm giải trình, minh bạch, trung thực, khách quan, hiệu quả, phục vụ…
Tính chuyên nghiệp thể hiện ở năng lực công tác tốt, tác phong, tác phong chuẩn mực của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức thi hành công vụ; trong việc chuẩn hóa quy trình, thủ tục thực thi công vụ. Tính chuyên nghiệp đòi hỏi cán bộ, công chức, viên chức phải được đào tạo đúng chuyên ngành, có kiến thức và kỹ năng thực thi công vụ cần thiết, có ý thức và kỷ luật cao để đạt hiệu quả công việc cao.
Công chức, viên chức, viên chức phục vụ phải tự giác thực hiện chức trách, nghĩa vụ của mình đối với nhân dân, tổ chức và xã hội, tức là thực hiện chức năng công vụ của mình. Đó là trách nhiệm với công việc, nhiệm vụ, nghĩa vụ, pháp luật; thi hành công vụ, làm đúng, làm tự nguyện; quy trách nhiệm, xử phạt, kỷ luật, vật chất, hình sự; trách nhiệm với con người, các mối quan hệ, đạo đức,…
Một trong những giá trị cốt lõi của văn hóa công vụ là tính trung thực, khách quan của hoạt động công vụ, thể hiện ở các quy định, lề lối thực thi công vụ và kết quả thực thi công vụ. . Nếu các quy định còn sai sót, tạo kẽ hở cho cán bộ thực thi pháp luật hành xử thiếu trung thực, khách quan thì ngành dịch vụ công này sẽ khó phát triển. Minh bạch công vụ đòi hỏi mọi hoạt động công vụ phải rõ ràng, minh bạch, các quy định, quy trình phải cụ thể, công khai để người thực hiện cũng như người dân thực hiện và kiểm chứng được. Việc thực thi công vụ cần kế toán, giải trình quá trình thực hiện công vụ, kết quả đạt được và hiệu quả của quá trình thực hiện công vụ; công khai tài sản, công khai thông tin và các mối quan hệ, công khai việc thực hiện nhiệm vụ, trách nhiệm của đội ngũ người điều hành, cán bộ, công chức; góp phần nâng cao trình độ, năng lực công tác của công chức, viên chức và đơn vị nhà nước; phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
Giá trị phục vụ là một trong những giá trị cốt lõi cơ bản của văn hóa công vụ. Mục tiêu cao nhất của nền hành chính hiện đại là phục vụ tốt nhất đời sống của con người, bảo đảm mọi điều kiện để con người thực hiện các hoạt động tạo ra của cải vật chất cũng như các hoạt động khác có ích cho sự phát triển của xã hội. Bảo đảm yêu cầu phục vụ là bảo đảm mối quan hệ thực chất giữa chính quyền với nhân dân, hạn chế tệ quan liêu, tham nhũng, nhũng nhiễu, tạo niềm tin và sự hài lòng của nhân dân. Tính hữu ích không chỉ thể hiện trong cung cách phục vụ, quy trình tổ chức công việc của đơn vị nhà nước mà còn thể hiện trong cung cách công tác, phục vụ của cán bộ, công chức, viên chức của đơn vị nhà nước. Luật Cán bộ, công chức quy định cán bộ, công chức, viên chức phải thực hiện cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư trong hoạt động công vụ; có thái độ lịch sự, tôn trọng đồng nghiệp; ngôn ngữ giao tiếp chuẩn mực, rõ ràng và nhất cửa hàng; phải biết lắng nghe ý kiến của đồng nghiệp; công bằng, không thiên vị, khách quan trong phản hồi, đánh giá; thực hiện dân chủ, đoàn kết nội bộ; gần gũi với mọi người; có tác phong, thái độ lịch sự, nghiêm túc, khiêm tốn; cán bộ, công chức, viên chức không được cửa quyền, chuyên quyền, không gây khó khăn, phiền hà cho nhân dân trong thi hành công vụ. Việc đảm bảo các yếu tố trên, cũng như việc sử dụng hợp lý các nguồn lực sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động quản trị. Đây cũng là mục tiêu của nền công vụ của bất kỳ quốc gia nào trong quá trình phát triển.
Yêu cầu xây dựng văn hóa công vụ trong bối cảnh mới
Trong suốt quá trình cách mạng, Đảng ta luôn nêu cao vai trò cần thiết của văn hóa, coi văn hóa là nền tảng tinh thần, là mục tiêu, động lực cần thiết của sự phát triển đất nước. Việc chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, văn hóa trong các đơn vị nhà nước và các đoàn thể được Đảng ta xác định là nhân tố cần thiết để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, trong đó trọng tâm là xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức có phẩm chất đạo đức, có năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, hết lòng phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân; có ý thức thượng tôn pháp luật, có trách nhiệm với nhân dân và xã hội. Để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ đó, việc xây dựng, thực thi và nâng cao văn hóa công vụ trong các đơn vị hành chính nhà nước có ý nghĩa vô cùng cần thiết. Nền hành chính nhà nước được tổ chức chặt chẽ từ Trung ương đến địa phương; là hệ thống trực tiếp tổ chức thực hiện đường lối, chính sách, pháp luật và bảo đảm cho đường lối, chính sách, pháp luật đi vào cuộc sống; là cầu nối trực tiếp giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân; trực tiếp xử lý công việc hằng ngày, thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với nhân dân; thực hiện quản lý nhà nước đối với các lĩnh vực đời sống xã hội theo hướng dẫn của pháp luật; xử lý các tình huống, diễn biến phát sinh trong đời sống xã hội, bảo đảm an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội. Chính vì vậy, xây dựng văn hóa công vụ trong đơn vị hành chính nhà nước sẽ góp phần tạo ra môi trường văn hóa để mỗi cán bộ, công chức, viên chức không ngừng học tập, rèn luyện, xứng đáng là những “công bộc” của dân, tôn trọng, phục vụ nhân dân, vì lợi ích của nhân dân; qua đó xây dựng mối quan hệ mật thiết giữa đơn vị hành chính nhà nước với nhân dân, tạo nên nét đẹp văn hóa của một nền hành chính văn minh, hiện đại, nhất là trong bối cảnh chúng ta đang đẩy mạnh công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XII của Đảng.
Thực tế cho thấy, kể từ khi Chính phủ ban hành Quy chế Văn hóa công sở trong các đơn vị hành chính nhà nước năm 2007, việc xây dựng, hình thành văn hóa công sở đã có nhiều tác động tích cực, không ngừng gia tăng giá trị văn hóa trong hoạt động công vụ ở các đơn vị công quyền, thúc đẩy sự phát triển của nền hành chính công vụ.
Công tác tuyên truyền và cửa hàng triệt nội dung về việc thực hiện văn hóa công sở đến mỗi cán bộ, công chức, viên chức được đẩy mạnh trên cả nước, đưa việc thực hiện văn hóa công sở trở thành một trong những tiêu chí thi đua gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chuyên môn tại đơn vị, đơn vị. Nhiều địa phương có nhiều cách làm hay, mô hình hiệu quả trong việc gắn kết thực hiện văn hóa công sở với thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI “Những vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”; Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII “Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15-5-2016, của Bộ Chính trị khóa XII, về “Đẩy mạnh việc học tập làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” và phong trào thi đua yêu nước của các đơn vị, đơn vị. Công tác thực hiện cải cách hành chính đã có nhiều kết quả đáng ghi nhận, các điều tra về hiệu quả thực hiện cải cách hành chính cũng như sự hài lòng của người dân vào cải cách hành chính đã thu được những kết quả tốt. Nhiều đơn vị, đơn vị hành chính trên toàn quốc đã nêu cao tinh thần trách nhiệm trong quá trình phục vụ nhân dân; giao tiếp với nhân dân có thái độ nhã nhặn, lịch sự hơn; lắng nghe nhân dân trình bày nguyện vọng, ý kiến; giải thích, hướng dẫn rõ ràng, cụ thể hơn về các quy định liên quan đến giải quyết công việc, đáp ứng những yêu cầu chính đáng của nhân dân. Mặt khác, một số đơn vị, đơn vị còn đặt các hòm thư góp ý tại nơi công tác, tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân phản ánh về thái độ giao tiếp, phục vụ của cán bộ, công chức, viên chức để người đứng đầu đơn vị, đơn vị kịp thời phát hiện chấn chỉnh và xử lý cá nhân sai phạm, nâng cao chất lượng công việc và mức độ hài lòng của người dân về thái độ phục vụ của cán bộ, công chức, viên chức. Bên cạnh đó, việc thực hiện văn hóa công sở cũng đạt kết quả tốt trên nhiều mặt, như trang phục của cán bộ, công chức, viên chức khi thi hành công vụ đảm bảo sạch sẽ, lịch sự; Trụ sở và khuôn viên công tác của đơn vị được bố trí khoa học, hợp lý, có biển báo, sơ đồ phòng công tác thuận tiện cho tổ chức, cá nhân khi đến liên hệ công tác…
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, trong quá trình thực hiện văn hóa công sở ở nhiều địa phương vẫn còn một số hạn chế. Báo cáo tổng kết thực hiện Chương trình tổng thể cải cách hành chính giai đoạn 2001 – 2010 chỉ rõ, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức còn nhiều bất cập, yếu kém về phẩm chất, trách nhiệm và năng lực chuyên môn, nghiệp vụ về công tác hành chính. ; Chậm đổi mới phong cách công tác. Tình trạng cán bộ, công chức, viên chức đi làm muộn, trang phục đến công sở không phù hợp, tác phong công tác thiếu chuyên nghiệp, thiếu tinh thần trách nhiệm trong công việc được giao vẫn còn xảy ra ở một số nơi. . Tinh thần tự quản, tự giác của một số cán bộ công chức còn yếu, còn ỷ lại, đùn đẩy trách nhiệm trong công việc, thiếu tâm huyết, nhiệt tình với công việc. Tình trạng quan liêu, tham nhũng, sách nhiễu nhân dân vẫn còn diễn ra trong một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức làm giảm lòng tin của nhân dân đối với đơn vị nhà nước, giảm hiệu quả công việc và cản trở công tác dân vận.
Hiện nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án Văn hóa công vụ, tại Quyết định số 1847/QĐ-TTg, ngày 27-12-2018. Đề án đã xác định mục tiêu nâng cao văn hóa công vụ, góp phần hình thành phong cách ứng xử, lề lối công tác chuẩn mực của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; bảo đảm tính chuyên nghiệp, trách nhiệm, năng động, minh bạch, hiệu quả trong hoạt động thực thi nhiệm vụ, công vụ; đáp ứng yêu cầu phục vụ nhân dân, xã hội. Đề án Văn hóa công vụ chỉ ra những nội dung cơ bản của văn hóa công vụ, về tinh thần, thái độ công tác, chuẩn mực giao tiếp, ứng xử, chuẩn mực về đạo đức, lối sống, trang phục của cán bộ, công chức, viên chức, đồng thời đưa ra các giải pháp và cách thức tổ chức thực hiện.
Ngày 14-6-2019, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc ký Quyết định số 733/QĐ-TTg về việc ban hành kế hoạch tổ chức thực hiện phong trào thi đua “Cán bộ, công chức, viên chức thi đua thực hiện văn hóa công sở” giai đoạn 2019 – 2025, nhằm nâng cao đạo đức công vụ, nói không với tiêu cực, nâng cao tinh thần trách nhiệm, năng lực công tác để gắn bó với nhân dân hơn, phục vụ nhân dân tốt hơn. Qua đó, khẳng định quyết tâm của Chính phủ trong việc thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước, nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân, đẩy lùi tiêu cực, nhũng nhiễu, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong các đơn vị hành chính nhà nước ngày càng hoàn thiện về phẩm chất, có tác phong chuyên nghiệp, hiện đại, đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ thời kỳ mới.