Bồi thường tổn hại ngoài hợp đồng là một chế định cần thiết quy định trong Bộ luật dân sự 2015. Hiểu một cách đơn giản thì đây là một loại trách nhiệm bồi thường không phát sinh từ quan hệ hợp đồng. Bồi thường tổn hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm dân sự của bên có lỗi (cố ý hoặc vô ý), gây hại đến tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của cá nhân, gây hại đến danh dự, uy tín, tài sản của pháp nhân hoặc các chủ thể khác. Trường hợp bất khả kháng trong CISG là gì và được quy định thế nào? Để hiểu rõ hơn về những quy định bồi thường tổn hại ngoài hợp đồng hãy cùng LVN Group theo dõi nội dung trình bày dưới đây để biết thêm thông tin chi tiết về vấn đề này.
Trường hợp bất khả kháng trong CISG
1. Khái niệm về điều khoản bất khả kháng
Điều khoản về sự bất khả kháng trong mua bán thương mại là điều khoản của hợp đồng mua bán ngoại thương quy định phương án xử lí trường hợp bất khả kháng. Thông thường, điều khoản bất khả kháng bao gồm các nội dung sau: 1) Phạm vi của bất khả kháng; 2) Hậu quả của bất khả kháng; 3) Thời hạn và cách thức thông báo cho những người có liên quan sau khi xuất hiện trường hợp bất khả kháng; 4) Các chứng cứ chứng minh trường hợp bất khả kháng là thực tiễn.
Ví dụ: Điều khoản trong hợp đồng thuê tàu chuyến quy định các vấn để liên quan đến tàu dùng để vận chuyển hàng hoá. Theo điều khoản này, bên thuê tàu và bên cho thuê tàu thoả thuận ghi nhận các thông tin cần thiết về tàu như: tên, tuổi và các đặc tính kĩ thuật của tàu… Trong trường hợp người cho thuê tàu phải thay thế tàu thì tàu thay thế phải bảo đảm những tiêu chuẩn kĩ thuật mà các bên đã thoả thuận trong điều khoản về tàu.
2. Sự kiện bất khả kháng là gì?
Sự kiện bất khả kháng là một khái niệm thường thấy trong quan hệ hợp đồng, là trường hợp mà căn cứ vào đó bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ theo hợp đồng được miễn trừ trách nhiệm.
Trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, sự kiện bất khả kháng cũng là một căn cứ để bên có nghĩa vụ khi không thực hiện nghĩa vụ hoặc thực hiện không đúng không trọn vẹn nghĩa vụ được miễn trừ trách nhiệm pháp lý. Công ước Viên 1980 về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế (CISG) quy định về trường hợp này tại Điều 79 (1) như sau: “Một bên không chịu trách nhiệm về việc không thực hiện bất kỳ một nghĩa vụ nào đó của họ nếu chứng minh được rằng việc không thực hiện ấy là do một trở ngại nằm ngoài sự kiểm soát của họ và người ta không thể chờ đợi một cách hợp lý rằng họ phải tính tới trở ngại đó vào lúc ký kết hợp đồng hoặc là tránh được hay khắc phục các hậu quả của nó.”
Pháp luật Việt Nam cũng quy định về sự kiện bất khả kháng tại Điều 156 Bộ luật dân sự 2015, theo đó: Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép.
Vì vậy, pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam có quy định khá tương tự nhau về khái niệm của sự kiện bất khả kháng. Theo đó, sự kiện bất khả kháng được hiểu là các sự kiện tự nhiên hoặc xã hội, xảy ra khách quan nằm ngoài ý chí của các bên, và tại thời gian giao kết hợp đồng các bên không thể dự đoán trước hoặc biết trước sự kiện đó sẽ xảy ra, và khi sự kiện xảy ra thì bên vi phạm không thể tránh hay khắc phục được hậu quả của nó.
4. Thiệt hại nào được yêu cầu bồi thường theo hướng dẫn mới?
Pháp luật dân sự phân định hai loại tổn hại trong thực tiễn bao gồm:
- Bồi thường tổn hại do vi phạm nghĩa vụ tại hợp đồng, thỏa thuận dân sự đã ký: Đây là loại thiệt phát sinh do các bên có nghĩa vụ theo thỏa thuận hợp đồng đã không thực hiện hoặc thực hiện không đúng dẫn đến gây tổn hại cho các bên liên quan.
- Bồi thường tổn hại ngoài hợp đồng: Thiệt hại từ hành vi xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền lợi hợp pháp của người khác (Thiệt hại không phát sinh từ quan hệ hợp đồng).
4. Các cách thức gửi thông báo sự kiện bất khả kháng
Để tránh các trường hợp không mong muốn xảy ra, các bên gửi thông báo khi có sự kiện bất khả kháng, sự kiện gây cản trở thực hiện nghĩa vụ hợp đồng theo hướng dẫn, bằng các cách sau:
- Gửi thông báo cho bên còn lại bằng văn bản (fax, telegraph, email, điện tín, thư bảo đảm,…)
- Thời gian gửi văn bản thông báo: trong thời gian như đã quy định trong hợp đồng hoặc luật áp dụng quy định.
- Lưu ý: văn bản thông báo về sự kiện bát khả kháng phải chắc chắn rằng bên còn lại đã nhận được thông báo bằng việc thông qua xác nhận của đơn vị có thẩm quyền hoặc người có trách nhiệm tiếp nhận thông tin của bên còn lại theo hướng dẫn hợp đồng.
5. Điều khoản bất khả kháng trong Công ước viên về hợp đồng mua bán hàng hóa (CISG).
CISG quy định về bất khả kháng tại Điều 79 dưới tiêu đề Exemption (Miễn trách) theo đó “một bên không chịu trách nhiệm về việc không thực hiện bất kì một nghĩa vụ nào đó của họ nếu chứng minh được rằng việc không thực hiện đó là do một trở ngại nằm ngoài sự kiểm soát của họ và người ta không thể chờ đợi một cách hợp lí rằng họ phải tính tới trở ngại đó vào lúc kí kết hợp đồng hoặc là tránh được hay khắc phục được hậu quả của nó”. Chỉ những trở ngại nào thực sự đến mức khiến cho việc thực hiện các nghĩa vụ là không thể (impossibile) mới được xem xét, còn những trường hợp tuy có gây hoặc đe doạ gây khó khăn trở ngại đến việc thực hiện nghĩa vụ hoặc chỉ dừng ở mức không khả thi (impracticable) thường có thể sẽ không được xem xét. Ví dụ, công ty Tsakiroglou và Noblee Thorl GMbH đã thỏa thuận mua bán đậu phộng Sudan giá CIF, tuy nhiên, kênh đào Suez bất ngờ đóng cửa làm cho lộtrình của tàu phải vòng qua Mũi Hảo Vọng. Vì vậy, với một lộ trình mới này, Người mua phải chịu thêm một khoản phí lớn nữa so với dự tính ban đầu, tuy nhiên đây không phải là trường hợp bất khả kháng vì trở ngại này không làm cho việc thực hiện của người mua là không thể thực hiện được. Và cần thiết là một bên không được viện dẫn việc không thực hiện nghĩa vụ của bên kia trong chừng mực mà việc không thực hiện nghĩa vụ đó là do những hành vi hay sơ suất của chính họ (Điều 80). CISG quy định miễn trách cho cả người bán và người mua, đề cập đến tất cả các trường hợp bất khả kháng có thể xảy ra trong việc thực hiện bất cứ nghĩa vụ được quy định trong hợp đồng.
Bất khả kháng trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo hướng dẫn của CISG:
– Về hậu quả pháp lí, theo CISG bên vi phạm chỉ được miễn trách nhiệm phải thực hiện các biện pháp đền bù tổn hại gây ra bởi sự kiện bất khả kháng, bên bị vi phạm có quyền tiến hành tất cả các biện pháp bảo hộ pháp lí hay hình phạt còn lại theo hướng dẫn của Công ước bao gồm quyền được yêu cầu giảm giá hàng hoá (Điều 50), buộc thực hiện hợp đồng (Điều 46, Điều 62), tuyên bố huỷ hợp đồng (Điều 49, Điều 64), và thanh toán tiền lãi trên các khoản thanh toán chậm (Điều 78).
– Về thời hạn, CISG quy định sự miễn trách chỉ có hiệu lực trong thời kì tồn tại sự kiện khó khăn, trở ngại (Điều 79. 3). Về nghĩa vụ thông báo, theo CISG bên nào không thực hiện nghĩa vụ của mình thì phải thông báo cho bên kia biết về trở ngại và ảnh hưởng của nó đối với khả năng thực hiện nghĩa vụ. Nếu thông báo không tới tay bên kia trong một thời hạn hợp lý từ khi bên không thực hiện nghĩa vụ đã biết hay đáng lẽ phải biết về trở ngại đó thì họ sẽ phải chịu trách nhiệm về những tổn hại do việc bên kia không nhận được thông báo.
– Khi nhận dạng tranh chấp về trường hợp bất khả kháng theo CISG, tranh luận của các bên thường xoay quanh các tiêu chí để công nhận một trường hợp là bất khả kháng. Đơn cử như sự kiện trở ngại có phải là nguyên nhân dẫn đến việc không thực hiện nghĩa vụ hợp đồng; thế nào là “nằm ngoài sự kiểm soát” của một bên; thế nào là “khắc phục được” hay “tránh được” sự kiện trở ngại; hay sự “không tiên liệu trước” về những sự kiện như vậy phải được hiểu thế nào.
Do đặc điểm phức tạp của hoạt động thương mại quốc tế như sự mở rộng về không gian, sự kéo dài về thời gian, sự khác nhau về địa lí, tập cửa hàng, quy định của mỗi quốc gia mà khả năng xảy ra những trường hợp bất khả kháng là rất lớn. Bên cạnh đó, do hậu quả pháp lí là được miễn trách và trong nhiều trường hợp có thể thay đổi hoàn toàn vị thế của các bên nên không tránh được khả năng các bên tìm cách lợi dụng trường hợp bất khả kháng để cố gắng giải thoát trách nhiệm khi có những hoàn cảnh bất lợi xảy đến hoặc để trục lợi khi giá cả thị trường thay đổi theo hướng có lợi cho bên mình. Một số hợp đồng được soạn thảo với điều khoản bất khả kháng rất cụ thể chi tiết có thể hạn chế được tranh chấp xảy ra nhưng có rất nhiều hợp đồng thiếu vắng điều khoản cần thiết này.
6. Những lưu ý khi áp dụng điều khoản bất khả kháng trong CISG
CISG là một văn bản thống nhất luật được áp dụng rộng rãi trên thế giới và đem lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, để tận dụng được các lợi ích đó, khi áp dụng CISG, doanh nghiệp và các chủ thể áp dụng cần lưu ý một số vấn đề sau:
– Các quy định của CISG không bao trùm mọi vấn đề pháp lý có liên quan đến hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
– CISG không có các quy phạm điều chỉnh các vấn đề pháp lý mới phát sinh trong thương mại quốc tế, ví dụ các quy phạm pháp lý liên quan đến thương mại điện tử. Tuy nhiên, trong những trường hợp này vẫn có thể vận dụng các nguyên tắc cơ bản của công ước để giải quyết các tình huống phát sinh đó.
– Dù thành công ở hầu hết các nước thành viên, ở một vài nước khác, CISG không đạt được những thành tựu như mong đợi. Điển hình nhất là tại Hoa Kỳ, CISG đã không gây được tiếng vang và không được sử dụng với tần suất như mong đợi. Các tòa án Hoa Kỳ cũng thường từ chối áp dụng CISG.
– Dù rất nhiều đối tác thương mại lớn trên thế giới đã là thành viên CISG, vẫn còn một số đối tác cần thiết của Việt Nam chưa tham gia Công ước này.
Hy vọng nội dung trình bày trên đã gửi tới những thông tin chi tiết và cụ thể về trường hợp bất khả kháng trong CISG. Nếu có những câu hỏi hay câu hỏi liên quan đến các vấn đề pháp lý hãy liên hệ Công ty Luật LVN Group để được tư vấn và hỗ trợ. Chúng tôi luôn đồng hành pháp lý cùng bạn.