Tương lai của ngành kiểm toán trước những tác động của thời đại công nghệ

Lĩnh vực kiểm toán có ảnh hưởng lớn đến nhiều đối tượng, không chỉ ở khía cạnh đối tượng là công ty được kiểm toán mà nó còn là cơ sở cần thiết để các nhà đầu tư quan tâm đến tình hình tài chính. Báo cáo quyết toán năm còn là cơ sở pháp lý để xác định trách nhiệm và nghĩa vụ của tổ chức đối với đơn vị nhà nước. Trong nội dung trình bày này, Luật LVN Group sẽ gửi tới một số thông tin liên quan đến tương lai phát triển ngành kế toán, kiểm toán.

1. Kiểm toán là gì ? 

Về cơ bản, nếu như công việc kế toán là việc gửi tới thông tin về tài chính của một tổ chức kinh tế thông qua các công cụ là báo cáo tài chính thì công việc của một kiểm toán viên sẽ là kiểm tra và xác minh tính trung thực của những báo cáo tài chính đó. Nói cách khác, kiểm toán là quá trình thu thập và đánh giá tất cả các bằng chứng có liên quan đến những thông tin tài chính được gửi tới bởi kế toán viên nhằm xác minh tính chính xác và lập báo cáo về mức độ phù hợp giữa những thông tin đó với các chuẩn mực chung đã được công nhận.

Với đặc thù công việc như vậy, ngành kiểm toán có sức ảnh hưởng rất lớn tới nhiều đối tượng, không chỉ đối với công ty được kiểm tra mà còn cả những nhà đầu tư có quan tâm tới tình hình tài chính của công ty đó. Những báo cáo của kiểm toán viên là căn cứ đáng tin cậy nhất cho các nhà đầu tư bên ngoài và là cơ sở pháp lý để xác định trách nhiệm và nghĩa vụ của một tổ chức với đơn vị nhà nước.

Kiểm toán tiếng Anh là Audit. 

2. Phân loại kiểm toán. 

Dựa vào các tiêu chí khác nhau, người ta có thể chia kiểm toán thành nhiều loại hình khác nhau. Trong đó, phổ biến nhất là Kiểm toán nhà nước, Kiểm toán độc lập và Kiểm toán nội bộ.

+ Kiểm toán nhà nước là hệ thống bộ máy chuyên môn của nhà nước thực hiện các chức năng xác nhận tính đúng đắn, hợp pháp số liệu kế toán các đơn vị nhà nước, đơn vị kinh tế nhà nước, các tổ chức xã hội sử dụng kinh phí do nhà nước cấp

+ Kiểm toán độc lập: là các công ty chuyên gửi tới dịch vụ kiểm toán và tư vấn. Để trở thành một kiểm toán viên độc lập đòi hỏi kiểm toán viên phải có các yêu cầu nhất định. Về mặt chuyên môn, kiểm toán viên phải có chứng chỉ kiểm toán viên (CPA), phải đăng ký hành nghề tại Bộ tài chính, không có tiền án, tiền sự và đảm bảo được tính độc lập.

+ Kiểm toán nội bộ: là bộ máy thực hiện chức năng kiểm toán trong đơn vị, phục vụ yêu cầu quản lý nội bộ đơn vị. Vai trò của kiểm toán viên nội là giám sát việc thực hiện các hoạt động trong đơn vị nhằm phát hiện các sai sót, gian lận; giúp tư vấn cho các nhà quản lý nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả các hoạt động.

3. Lịch sử hình thành và phát triển ngành kiểm toán Việt Nam. 

Nếu như thuật ngữ kiểm toán và hoạt động nghề nghiệp kiểm toán đã được biết đến và phát triển từ lâu trên thế giới thì tại Việt Nam kiểm toán mới được chấp nhận từ khi chuyển đổi cơ chế quản lý từ nền kinh tế kế hoạch hóa sang nền kinh tế thị trường có định hướng của nhà nước. Trong cơ chế quản lý kinh tế mới, Nhà nước lãnh đạo và quản lý nền kinh tế không phải bằng biện pháp hành chính mà bằng pháp luật, bằng biện pháp kinh tế, bằng đòn bẩy và công cụ kinh tế. Kinh tế thị trường cũng đòi hỏi các hoạt động kinh tế – tài chính phải diễn ra một cách bình đẳng, công khai, minh bạch. Hoạt động kiểm toán hình thành và phát triển trở thành một nhu cầu tất yếu đối với hoạt động kinh doanh và nâng cao chất lượng quản lý tài chính. Thừa hưởng được những thành quả trong sự phát triển của ngành nghề kiểm toán trên thế giới, ngay từ những ngày đầu, cả ba loại hình kiểm toán: Kiểm toán độc lập, Kiểm toán Nhà nước và Kiểm toán nội bộ đều được chú ý hình thành và phát triển ở Việt Nam. 

Kiểm toán độc lập: 

Ngày 13/5/1991, Bộ Tài chính đã ký quyết định thành lập hai công t y Kiểm toán đầu tiên: Công ty Kiểm toán Việt Nam – VACO (nay là công ty 6 Deloitte Việt Nam) và Công ty dịch vụ tư vấn tài chính kế toán và kiểm toán Việt Nam –AASC (nay là công ty TNHH Tư vấn tài chính kế toán và Kiểm toán). Số lượng chuyên viên ban đầu chỉ khoảng 15 người và hầu như không có chứng chỉ kiểm toán viên là chứng chỉ hành nghề phải có theo hướng dẫn. Hoạt động kiểm toán độc lập cũng lần đầu tiên được luật hóa bằng việc Quy chế về kiểm toán độc lập trong nền kinh tế quốc dân được ban hành kèm NĐ 07/CP ngày 29/1/1994. Trải qua hơn 16 năm phát triển, hoạt động kiểm toán độc lập ở nước ta đã có sự phát triển mạnh mẽ cả mặt lượng và chất. Nhận thức về vai trò của kiểm toán độc lập và vị thế của kiểm toán ngày càng được khẳng định trong nền kinh tế thị trường Việt Nam. Đặc biệt, sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 105/2004/NĐ-CP ngày 30/3/2004 về Kiểm toán độc lập (được sửa đổi bổ sung bằng Nghị định 133/2005/NĐ-CP ngày 31/10/2005) đã tạo một “luồng gió mới”, đẩy nhanh quá trình phát triển của ngành kiểm toán Việt Nam. Theo thống kê, đến năm 2006, Bộ Tài chính đã công nhận và cấp chứng chỉ kiểm toán viên cho 1.234 người. Trong số này, có 120 người có chứng chỉ kiểm toán viên quốc tế, chiếm 10% tổng số kiểm toán viên cả nước, 868 người đang công tác tại các công ty kiểm toán, gửi tới 20 loại hình nghiệp vụ chuyên môn. Đến nay, cả nước đã có khoảng 105 công ty kiểm toán, trong đó có 6 công ty nhà nước, 66 công ty trách nhiệm hữu hạn, 4 công ty 100% vốn đầu tư nước ngoài, 12 công ty cổ phần và 17 công ty hợp danh. Hiện 11 công ty được các hãng kiểm toán quốc tế lớn công nhận là thành viên. 

Kiểm toán Nhà nước: 

Kiểm toán Nhà nước được chính thức thành lập bằng việc Chính phủ ban hành Nghị định số 70/CP ngày 11/07/1994. Luật Ngân sách nhà nước được Quốc hội khóa IX thông qua ngày 20/3/1996 cũng quy định: “Kiểm toán Nhà nước là đơn vị thuộc Chính phủ, thực hiện việc kiểm toán, xác định tính đúng đắn, hợp pháp của các số liệu kế toán, báo cáo quyết toán của các đơn vị Nhà 7 nước, các đơn vị có nhiệm vụ thu, chi Ngân sách Nhà nước theo hướng dẫn của Chính phủ”. Trong xu thế phát triển và hội nhập của đất nước ngày càng mạnh mẽ, yêu cầu đổi mới quản lý kinh tế – xã hội đặt ra cho các đơn vị quản lý Nhà nước phải có những thay đổi nhằm thích ứng được nhiệm vụ trong từng giai đoạn cụ thể. Kiểm toán Nhà nước cũng không ngoại lệ trong quy luật đổi mới tất yếu này. Vì vậy, ngày 20 tháng 4 năm 2005, Luật Kiểm toán Nhà nước được thông qua tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa IX (có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2006) đã đánh dấu bước ngoặt cần thiết trong việc xác lập địa vị pháp lý và định hướng phát triển, thúc đẩy hoạt động của kiểm toán Nhà nước lên một tầm cao mới. Theo quy định của Luật Kiểm toán Nhà nước, vị trí pháp lý của Kiểm toán Nhà nước là đơn vị chuyên môn về lĩnh vực kiểm tra tài chính nhà nước do Quốc hội thành lập. Mặt khác, phần lớn các quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và điều kiện để Kiểm toán Nhà nước bảo đảm hoạt động đều được xác lập ở mức độ và yêu cầu cao hơn những quy định trước đây rất nhiều. Năm 2006 là năm đầu tiên thực hiện Luật Kiểm toán Nhà nước, trong đó Kiểm toán nhà nước đã triển khai thực hiện 98 cuộc kiểm toán theo kế hoạch, đồng thời triển khai bổ sung một số cuộc kiểm toán phát sinh theo các thỏa thuận quốc tế theo đề nghị của một số đại sứ cửa hàng nước ngoài và của Bộ Tài chính. Kiểm toán nhà nước cũng tiến hành kiểm tra việc thực hiện kiến nghị kiểm toán năm 2005 tại 24 tỉnh, thành phố, bộ, ngành, 13 tổng công ty và 6 dự án, chương trình mục tiêu quốc gia với số đơn vị trực thuộc là 339 đầu mối. Theo kết quả tổng hợp đến hết tháng 12/2006, qua hoạt động kiểm toán đã phát hiện, xử lý về tài chính tổng số tiền hơn 11 nghìn tỷ đồng, trong đó, kiến nghị xử lý tăng thu, giảm chi và xử lý tài chính khác gần bảy nghìn tỷ đồng; kiến nghị xử lý các khoản nợ đọng Ngân sách nhà nước (thu tiền sử dụng đất, thuế) tăng thêm hơn bốn nghìn tỷ đồng. Tính riêng 59 báo cáo kiểm toán đã phát hành, Kiểm toán nhà nước đã phát hiện và kiến nghị tăng thu Ngân sách nhà nước, ghi thu, ghi chi, đưa vào quản lý qua ngân sách 5.027 tỷ đồng, vượt xa so với hơn 4.000 tỷ đồng của toàn bộ báo cáo kiểm toán năm 2005. Bên cạnh việc hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến hoạt động kiểm toán, việc công khai báo cáo kết quả kiểm toán Nhà nước hàng năm đã góp phần khẳng định vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong việc minh bạch hóa nền tài chính quốc gia. 

Kiểm toán nội bộ: 

Nếu như kiểm toán độc lập đã có mặt ở Việt Nam được hơn 10 năm thì cho đến nay khái niệm kiểm toán nội bộ vẫn còn xa lạ với nhiều nhà quản lý. Hiện nay khung pháp lý cao nhất cho hoạt động kiểm toán nội bộ là Luật Doanh nghiệp (cũ và mới). Các doanh nghiệp nhà nước có thêm quy định, hướng dẫn về kiểm toán nội bộ thông qua Quy chế kiểm toán nội bộ số 832 (28/10/1997). 

4. Tương lai của ngành kế toán, kiểm toán. 

Những tác động trọn vẹn nhất của công nghệ tới tương lai của ngành kiểm toán vẫn chưa được xác định chính xác. Tuy nhiên, các chuyên gia trong ngành vẫn có một niềm tin mãnh liệt rằng công nghệ sẽ giúp tự động hóa các công việc đơn giản và thường xuyên lặp đi lặp lại.

Ví dụ, hệ thống máy tính trong các công ty kiểm toán có thể tự động tập hợp và biên soạn tài liệu thông tin khách hàng kiểm toán. Nhiều công ty thậm chí còn sử dụng flycam hay máy bay không người lái để kiểm tra, theo dõi số lượng hàng tồn kho. Trước đây, những công việc này đều được thực hiện thủ công bởi những kiểm toán viên có ít kinh nghiệm hoặc trình độ thấp.

Công nghệ mới cũng tạo điều kiện cho các kiểm toán viên phân tích khối lượng dữ liệu tài chính công ty lớn hơn và kiểm tra toàn bộ giao dịch của một công ty thay vì chỉ kiểm tra một giao dịch mẫu như trước đây. Các phần mềm phức tạp hơn thậm chí còn thực hiện được các phân tích nâng cao để hiểu một cách toàn diện và sâu sắc nhất về hoạt động của công ty.

Các công cụ phân tích dữ liệu cũng sẽ giúp người làm trong ngành kiểm toán theo dõi và phân tích tốt hơn xu hướng sử dụng dịch vụ của khách hàng cũng như những rủi ro mà công ty có thể sẽ phải đối mặt. Những tiến bộ công nghệ thậm chí giúp các kiểm toán viên xây dựng mô hình kiểm toán và giám sát chặt chẽ hơn bởi họ có thể nghiên cứu và truy cập dữ liệu khách hàng một cách chính xác và kịp thời.

Cuộc CMCN 4.0 với mạng internet giúp hoạt động công việc kế toán, kiểm toán không bị giới hạn về khoảng cách địa lý. Cơ hội sẽ ngày càng mở rộng cho đội ngũ kế toán, kiểm toán viên hành nghề đạt chuẩn quốc tế, được công nhận hoạt động ở nhiều nước trên thế giới, mở rộng tối đa phạm vi hoạt động, nâng cao khả năng cạnh tranh nguồn nhân lực trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán.

CMCN 4.0 sẽ mang lại điều kiện công tác thuận lợi hơn, nâng cao năng suất công tác khi sử dụng các trang thiết bị, các chương trình, công nghệ số để thu thập các thông tin, chiết xuất dữ liệu, tự động hóa nhập chứng từ, hạch toán kế toán, kết nối với đơn vị thuế, các ngân hàng, các đơn vị đối tác, đối tượng để thực hiện các giao dịch, kiểm tra, đối chiếu hoàn toàn trên phần mềm; Đảm bảo sự tin cậy minh bạch, bảo mật về mặt dữ liệu, các giao dịch, thông tin, số liệu báo cáo; tạo điều kiện cho việc khai thác dữ liệu, tăng độ tin cậy của việc lập báo cáo thông qua các hệ thống tự động kế toán và kiểm toán.

CMCN 4.0 cũng sẽ là cơ hội để các công ty dịch vụ tư vấn kế toán, kiểm toán nâng cao chất lượng dịch vụ, mở rộng thị trường sang các nước trong khu vực và trên thế giới. Đặc biệt, đây cũng là cơ hội để hoạt động kiểm toán thay đổi phương thức, phương pháp kiểm toán, thay vì kiểm toán trên giấy tờ theo cách truyền thống sang kiểm toán trên dữ liệu số, tiến tới kiểm toán số.

5. Thách thức của ngành kế toán, kiểm toán khi công nghệ phát triển. 

Thứ nhất, thách thức về việc tiếp cận công nghệ mới: Ứng dụng công nghệ mới vào công việc kế toán, kiểm toán là một khó khăn không hề nhỏ đối với các DN Việt Nam nói chung và đội ngũ kế toán nói riêng. Trong điều kiện quy mô DN vừa và nhỏ chiếm phần lớn (hơn 90%), việc dành một số vốn để đầu tư công nghệ và đào tạo đội ngũ kế toán là một việc khó đối với DN nếu so sánh số vốn bỏ ra để đầu tư công nghệ với lợi ích mang lại chưa thật cân xứng (do DN có quy mô chưa thực sự lớn để có thể khai thác hết lợi ích của công nghệ).

Thứ hai, vướng mắc trong áp dụng chuẩn mực kế toán, kiểm toán quốc tế. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, tự do thương mại và cạnh tranh bình đẳng, thông tin tài chính đòi hỏi phải minh bạch, tin cậy và được trình bày theo chuẩn mực quốc tế. Áp dụng chuẩn mực kế toán, kiểm toán quốc tế là thách thức đối với các DN.

Thứ ba, các kỹ năng mềm của kế toán viên, kiểm toán viên còn yếu. Theo nghiên cứu của Viện Khoa học Lao động và Xã hội, người lao động trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán đã qua đào tạo của Việt Nam mặc dù được đánh giá là nhanh nhẹn, sáng tạo và có thể đáp ứng được nhu cầu… nhưng lại thiếu và yếu kỹ năng mềm (như công tác theo nhóm, ngoại ngữ, tư duy phản biện, sáng tạo, tuân thủ công nghệ…), tính tuân thủ kỷ luật chưa nghiêm.

Thứ tư, thách thức về bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng: Các vấn đề về an toàn thông tin là một nguy cơ lớn mà các kế toán cần nhận thức được và chuẩn bị cho những vấn đề có thể xảy ra, khi ứng dụng các công nghệ mới. Do vậy, cần có các quy định cũng như các biện pháp nhằm bảo vệ các phần mềm, phần cứng, dữ liệu của DN và khách hàng.

Thứ năm, thách thức về khuôn khổ pháp lý cho các vấn đề công nghệ mới: Cuộc CMCN 4.0 cũng đặt ra yêu cầu hoàn thiện hành lang pháp lý phục vụ các hoạt động kinh tế – xã hội, trong đó việc xuất hiện nhiều vấn đề mới, phức tạp, đòi hỏi các đơn vị quản lý nhà nước cần nghiên cứu, đánh giá, sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách quản lý để đáp ứng yêu cầu thực tiễn và sự phát triển nhanh của công nghệ.

Trên đây là nội dung nội dung trình bày của Luật LVN Group về “Tương lai của ngành kiểm toán trước những tác động của thời đại công nghệ”. Bài viết trên là những thông tin cần thiết mà quý bạn đọc có thể áp dụng vào đời sống thực tiễn. Trong thời gian cân nhắc nếu có những vướng mắc hay thông tin nào cần chia sẻ hãy chủ động liên hệ và trao đổi cùng luật sư để được hỗ trợ đưa ra phương án giải quyết cho những vướng mắc pháp lý mà khách hàng đang mắc phải.