Để chuẩn bị cho tiết văn đạt hiệu quả cũng như tránh nhàm chán, học sinh cần có sự chuẩn bị kĩ lưỡng trước khi lên lớp. Hôm nay chúng tôi sẽ giới thiệu đến cho các bạn bài soạn Lẽ ghét thương để giúp các bạn có tư liệu tham khảo cũng như có được giờ học văn thật hiệu quả.
1.Tác giả Nguyễn Đình Chiểu:
1.1. Tiểu sử:
– Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888), sinh tại quê mẹ – làng Tân Thới, huyện Bình Dương, tỉnh Gia Định (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh). Cuộc đời của ông được biết là gặp nhiều bất hạnh, mất mát
1.2. Sự nghiệp văn học:
a. Các tác phẩm chính
– Cuộc đời sáng tác của ông chia làm hai thời kỳ chính: trước và sau thời Pháp thuộc:
+ Ở giai đoạn đầu, ông viết hai truyện thơ dài: Truyện Lục Vân Tiên và Dương Từ – Hà Mậu.
+ Chặng tiếp theo: Chạy giặc, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Văn tế Trương Định, Thơ Trương Định, Thơ Phan Tòng, Văn tế nghĩa sĩ Lục tỉnh, Ngư Tiều khám bệnh,…
b. Nội dung thơ
– Thể hiện lí tưởng đạo đức, nhân nghĩa và lòng yêu nước, thương dân
c. Phong cách nghệ thuật
– Đậm sắc thái Nam Bộ
2. Tác phẩm Lẽ thương ghét:
2.1. Truyện Lục Vân Tiên:
– Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu, sáng tác vào đầu những năm 50 của thế kỉ XIX, khi ông bị mù, về dạy học và cai quản dân chúng ở Gia Định.
– Cốt truyện xoay quanh sự xung đột giữa cái thiện và cái ác, nhằm đề cao tinh thần nhân nghĩa; thể hiện khát vọng lý tưởng của tác giả và của con người đương thời về một xã hội tốt đẹp, ở đó mọi mối quan hệ giữa con người với con người đều thấm đượm tình yêu thương, lòng nhân ái.
– Tác phẩm thuộc thể loại truyện Nôm bác học nhưng mang nhiều tính chất dân gian. Từ khi ra đời, nó đã được đông đảo nhân dân, đặc biệt là nhân dân Nam Kỳ tiếp nhận và lưu truyền.
Bản tóm tắt: Nhân vật chính của tác phẩm là chàng thanh niên Lục Vân Tiên, con người văn võ song toàn. Anh đã đánh bại bọn cướp để cứu Kiều Nguyệt Nga. Nguyệt Nga thề lấy chàng để trả nợ. Trên đường đi thi, Lục Vân Tiên nghe tin mẹ mất, chàng phải về quê chịu tang. Anh khóc thương mẹ cho đến khi mù cả hai mắt. Ông bị Trịnh Hâm ghen ghét, bị lừa đẩy xuống sông nhưng được cứu sống. Võ Thế Loan hứa sinh cho ông một người con gái, nhưng thấy ông bị mù nên quay lại đẩy ông vào hang sâu. Ông được Đức Phật cứu sống, sáng mắt trở lại, được phong làm Trạng nguyên và được cử đi đánh giặc Ô Qua. Kiều Nguyệt Nga quyết chung thủy với Vân Tiên. Thái sư bắt nàng cống nạp cho giặc. Nàng nhảy xuống sông tự tử, ôm di ảnh Vân Tiên. Bà được cứu thoát nhưng bị Bùi Kiệm và con trai ông ta ép cưới rồi bỏ trốn. Tác phẩm kết thúc có hậu, Vân Tiên thắng trận trở về gặp Nguyệt Nga, hai người kết nghĩa vợ chồng.
2.2. Đoạn trích Lẽ ghét thương:
a. vị trí đoạn trích
– Lẽ ghét thương là đoạn trích từ câu 473 đến câu 504 của Truyện Lục Vân Tiên, kể lại cuộc đối thoại giữa ông Quán và bốn chàng trai nhà Nho (Vân Tiên, Tử Trực, Trịnh Hâm, Bùi Kiệm) trong một cuộc nhậu, làm thơ trong quán của mình trước khi vào trường thi.
Quán chỉ là một nhân vật phụ trong truyện nhưng lại rất được yêu thích, bởi nó là biểu tượng cho lòng yêu ghét trong sáng của quần chúng nhân dân.
b. Bố cục của bài
– Phần 1 (6 câu đầu): Cuộc đối thoại của ông Quán và Vân Tiên
– Phần 2 (10 câu tiếp): Lời quan nói về lòng căm thù
– Phần 3 (14 câu tiếp): Lời nói của quan về lòng nhân ái
– Phần 4 (2 câu cuối): Suy nghĩ, cảm xúc của tác giả
3. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm:
a. Thái độ căm ghét qua cuộc đối thoại giữa ông Quán và Vân Tiên
– Nhân vật ông Quân (chủ quán rượu) thuộc lực lượng chính nghĩa ủng hộ nhân vật chính (trên đường đi tìm công lý)
– Ông Quán có phong cách của một nhà Nho ở ẩn, thông thạo kinh sử, đau lòng với những kẻ phá hoại xã hội làm khổ người lương thiện.
– “Vì có ghét thì cũng thương”: Biết ghét là vì biết thương. Vì yêu dân, ghét kẻ hại dân. Ông Quán tỏ thái độ căm ghét.
→ Đây là nhận định khái quát tư tưởng Nguyễn Đình Chiểu trong cả đoạn trích. Tác giả giải thích nguyên nhân của sự thù hận của mình.
– Ông Quán trực tiếp, thẳng thắn bày tỏ thái độ: Căm ghét trong lòng những kẻ mà ông cho là tầm thường (xấu xa, bỉ ổi, độc ác, hại người,…)
– Đối tượng căm ghét: là bạo chúa (Kết, Trụ), triều đình loạn lạc gây đau thương, tang tóc cho nhân dân (U, Lê, Ngũ Bá, Thúc Quỳ,…)
– Lý do:
Quan rất ghét những gì đi ngược lại lợi ích của nhân dân
+ Lòng căm thù ấy xuất phát từ lòng nhân ái: yêu nước, yêu đồng bào sâu sắc
b. Mối quan hệ yêu – ghét trong thái độ của ông Quán
b.1. Căm ghét cường quyền bạo ngược – thương dân nghèo
– Ghét:
+ Đời U, Lệ đa nguy hiểm >< dân chúng than thở
+ Đời Ngũ Đế bá phân vân >< dân mỏi mòn
+ Đời thúc quý phân băng >< rối dân
– Từ “ghét” + “đời” + liệt kê hàng loạt điển tích: Kiệt, Trụ, U, Lễ, Ngũ Bá, chú Quý + Nghệ thuật đối lập giữa vua, quan với dân + lối ám chỉ “dân” + động từ “sa, lủi” + tính từ “khốn nạn, cực nhọc, khốn khó” → Tác giả căm ghét bọn vua chúa dâm đãng, tham lam, bạo ngược, đã gây ra hậu quả chiến tranh, loạn lạc và bày tỏ lòng xót thương sâu sắc đối với những người dân vô tội phải gánh chịu mọi tai ương và những khổ đau trăm chiều.
→ Như vậy, tác giả đã đứng về phía nhân dân và bày tỏ thái độ yêu ghét rõ ràng, đúng đắn.
b.2. Căm ghét bọn bạo ngược – yêu hiền tài không được trọng vọng
– Danh nhân trong sử sách:
+ Khổng Tử: lừa đảo
+ Gia Cát Lượng: tài mà đoản mệnh
+ Nhan Tử: tài thao lược nhưng không kịp
+ Đồng Tử: đại tài nhưng không được tín nhiệm
+ Nguyễn Lượng: thơ văn xuất chúng, học rộng, ẩn ý
+ Hàn Dũ: ngay thẳng nhưng nguy hiểm
+ Liêm, Trắc: Triết gia không được kính trọng, lui về dạy học
– Điểm chung của các nhân vật này: đều là những bậc hiền tài, có chí tu đạo, giúp đời, giúp dân nhưng vì thời thế mà không đạt được nguyện vọng.
– Họ cùng hoàn cảnh với Nguyễn Đình Chiểu: muốn giúp đời, lập được nhiều công danh, nhưng cuộc đời lắm lận đận, lại thêm thời thế sóng gió. Vì thơ, ý thơ là sự đồng cảm sâu sắc từ đáy lòng của cụ Đồ Chiểu.
c. Suy nghĩ và trái tim của tác giả
– Hai câu kết:
“Xem qua kinh sách nhiều lần để kiểm tra
Nửa hận nửa yêu.”
– Nghệ thuật đối lập tiểu đối → “yêu” và “ghét” ở đây tuy nói về sử sách nhưng ít nhiều phù hợp với chế độ thối nát của nhà Nguyễn và người thân tín của Nguyễn Đình Chiểu lúc bấy giờ.
– Đối tượng yêu: các bậc hiền nhân, người có tài, có đức, người quân tử có chí lớn mà gặp khó khăn, thành công cũng như thất bại, người dũng cảm, ngoan cường không chịu vào hay ra.
– Ta thấy ở đây nhân vật và tác giả gặp nhau ở tinh thần dũng cảm, lòng yêu nước thương dân.
d. Giá trị nội dung
– Qua lời kể của ông Quán, Nguyễn Đình Chiểu đã bày tỏ nỗi lòng về lẽ ghét và lòng thương người. Cách giải thích đó thể hiện quan điểm đạo đức yêu – ghét trước cuộc đời, xuất phát từ cuộc sống của nhân dân. Vì vậy, có thể khẳng định tư tưởng cốt lõi của đoạn văn là ở tấm lòng yêu thương nhân dân sâu sắc, tha thiết của nhà thơ.
đ. Giá trị nghệ thuật
– Sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ, đặc biệt là lối nói chỉ yêu, ghét
– Thơ triết lí mà trữ tình, hùng hồn mà sâu sắc, ngôn từ giản dị mà gợi cảm
– Bút pháp trữ tình ấm áp
– Ngôn ngữ đặc sắc
– Dùng nhiều từ ám chỉ “yêu”, “ghét” (mỗi từ 12 lần)
– Sử dụng phép đối và phép đối nhỏ
4. Tóm tắt tác phẩm:
Truyện Lục Vân Tiên kể về một chàng trai vừa văn vừa võ, trên đường đi thi đã đánh bại bọn cướp để cứu Kiều Nguyệt Nga, một tiểu thư nhà quan. Nguyệt Nga tự nguyện xin gắn bó với chàng để trả ơn. Trước ngày thi, nghe tin mẹ mất, Vân Tiên đành bỏ thi về quê chịu tang. Anh khóc thương mẹ cho đến khi mù lòa. Trịnh Hâm vì ghen đã lừa đẩy ông xuống sông. Anh được vợ chồng Ngư dân cứu sống. Trở về quê hương, ông bị cha con Võ Thế Loan (hôn thê) phản bội và bỏ rơi trong hang núi, nhưng ông được Trời Phật cứu giúp. Rồi mắt sáng lên, thi đỗ Trạng Nguyên, được vua cử đi dẹp giặc Ô Qua. Nguyệt Nga trung thành với Vân Tiên. Bị Thái sư ép cống cho giặc, nàng nhảy xuống sông tự tử nhưng được cứu sống. Cuối cùng Vân Tiên thắng trận trở về gặp Nguyệt Nga, hai người thành vợ thành chồng
Đoạn trích kể về cuộc đối thoại giữa nhân vật ông Quán với một số nhà Nho trẻ tuổi. Lục Vân Tiên cùng bạn là Vương Tử Trực đi thi, vào quán trọ gặp Trịnh Hâm và Bùi Kiệm cũng là nho sĩ. Trịnh Hâm đề nghị bốn người làm thơ để so tài cao thấp. Trịnh Hâm, Bùi Kiệm mất tài, nghi ngờ Lục Vân Tiên, Vương Tử Trực gian dối. Ông Quán thấy vậy bàn chuyện ghét ở đời.
